Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1960

[p. 105]

Anthony Marius Schepman
(Rhoon, 22 maart 1890 - Groningen, 26 april 1959)

Nadat de jonge Anton het Erasmiaans Gymnasium te Rotterdam had doorlopen, studeerde hij biologie te Utrecht (1909-1912) waar hij candidaatsexamen deed. Aan de Amsterdamse Universiteit deed hij doctoraal examen en in januari 1918 promoveerde hij cum laude op het proefschrift getiteld: ‘De octavolaterale Zintuigen en hun verbindingen in de hersenen der Vertebraten’. Promotor was Prof. C. Ph. Sluiter. Maar voor het proefschrift studeerde hij op het Herseninstituut, waar Dr. C.U. Ariëns Kappers directeur was. Voor hij echter in Amsterdam zijn studie voltooide, was hij van 1912-1914 aspirant adjunct-inspecteur Visserijen te 's Gravenhage. In de eerste wereld-oorlog is hij lange tijd gemobiliseerd geweest. Hij verliet de militaire dienst als reserve-luitenant bij de vestingartillerie. Op 15 juli 1917 trad hij in de directie van J.B. Wolters Uitgeversmaatschappij te Groningen - dus reeds vóór zijn promotie - en daar heeft hij zijn levenswerk opgebouwd. Hij is zich wel altijd bewust geweest, dat cultuur en wetenschap steunen moeten op goed onderwijs en dat de moeilijke taak in de strijd tot bevordering daarvan mede gericht moest zijn op het brengen van de daarbij onontbeerlijke schoolboeken. En hij was als wetenschappelijk gevormd mens met grote gevoeligheid voor alle vormen van kunst - inzonderheid voor muziek - in staat veel plannen tot werkelijkheid te brengen. Prof. Wagenvoort zegt in een brochure bij zijn afscheid in december 1958 na meer dan 40 dienstjaren: ‘Hij bezat gaven die hem uitermate geschikt maakten aan het hoofd van deze grootste Nederlandse uitgeversmaatschappij te staan; nl. een bijzonder scherp verstand, onmiddellijke doordringing in de kern der zaak. Hij wist vele auteurs tot arbeid te stimuleren - met zijn deskundigheid wist hij op welwillende en overtuigende wijze wijzigingen voor te stellen, beperkingen te maken, die achteraf zovele verbeteringen bleken te betekenen.’

Ter toelichting op de uitspraak ‘grootste Nederlandse uitgeverij’ moge hier worden vastgesteld, dat Wolters mede onder de leiding van Dr. Schepman gegroeid is tot een bedrijf, dat ca. 10% van de gehele Nederlandse boekproductie verzorgt. In 1958 was dit 704 titels. Het is ondoenlijk om dit enorme uitgeversfonds onder de loupe te nemen en ik beperk mij dan ook tot een enkele keuze, die mij althans bijzonder trof - nl. de in 1939 uitgegeven volledige herdruk van ‘De Negentien

[p. 106]

Sinnespelen’, verlucht met 20 reproducties uit de oudste editie van het begin van de 16e eeuw, die in 1540 uit godsdienstige overwegingen in de Zuidelijke Nederlanden in beslag werd genomen en sindsdien nooit herdrukt was geworden in een volledige uitgave.

Denken wij dan voorts aan het baanbrekend werk voor de paedagogiek. De paedagogie stond als vak in die tijd nog in de kinderschoenen. Dr. Schepman richtte de ‘Paedagogische Studiën’ op met Ligthart, Casimir, Gunning, Kohnstamm en Brugmans en als gevolg daarvan kwamen de vele op nieuwe geest gebaseerde uitgaven voor het lager onderwijs tot stand. Dit alles gaf grote uitbreiding aan zijn uitgeverij en de technische afdelingen die in een nieuw gebouw moesten worden ondergebracht. Ook in Indië deed zijn invloed zich gelden. Tijdens zijn directeurschap brak het inzicht door, dat Nederland als koloniserende mogendheid niet alleen administratief en economisch regelend moest optreden, maar ook de verantwoordelijkheid droeg voor de ontwikkeling van de Indonesische bevolking. Ook hier heeft Dr. Schepman met het stichten van een bedrijf in Indonesië en het brengen van onderwijsboeken een groot werk verricht.

Typerend voor Dr. Schepman was zijn felle kritiek op een uitgaaf uit zijn eigen fonds, die vóór zijn komst juist was gepubliceerd: hij verwijt commissarissen zijner N.V. dat het voor hem een soort habilitatie is!

Uitgaven op het gebied van biologie en geografie hadden zijn bijzondere belangstelling. In dit laatste vak was Dr. Schepman autodidact. ‘In één van de mooiste uitgaven van het fonds Wolters - de Bosschoolatlas - is een van de weinige onjuistheden, dat op het titelblad de naam van Schepman ontbreekt naast die van de latere bewerkers’, werd tot hem gezegd bij zijn zilveren feest als directeur.

Hij had ongetwijfeld grote organisatorische talenten. Toen de jonge directeur in 1917 in dienst trad, vond hij een klein conservatief geleid bedrijf met één schrijfmachine; 25 jaar later was er een volkomen mechanische administratie.

Van zijn organisatorische en commerciële talenten hebben ongetwijfeld de Koninklijke Nederlandsche Uitgeversbond en de Vereeniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels in grote mate geprofiteerd. Eerst op latere leeftijd trad hij in het organisatieleven, maar dan ook meteen op de hoogste posten. Van de Uitgeversbond werd hij in 1937 ondervoorzitter en van 1938 tot en met 1947 voorzitter,

[p. 107]

de langste zittingsduur, die een voorzitter in deze bond ooit onafgebroken heeft gehad.

Bij de Vereeniging voor de Boekhandel was hij van 1948 tot en met 1950 en van 1954 tot en met 1957 voorzitter. In deze functies kenmerkte zich zijn grote objectiviteit. In alle zaken heeft hij ook alles van zich zelf geëeist - dat was nu eenmaal zijn karakter - en hij was èn als directeur èn als voorzitter niet een van de gemakkelijksten: juist daardoor kon hij veel bereiken en zijn medewerkers en de leden van bestuur en organisaties eerden hem daarvoor des te meer.

Van beide organisaties werd hij tot erelid benoemd bij zijn aftreden als voorzitter.

Naast zijn grote ambities voor de uitgeverij en zijn liefde voor zijn oorspronkelijke vak had hij grote belangstelling voor het culturele leven in zijn woonplaats waarvoor hij veel deed, voornamelijk voor de muziek. Maar hij diende de gemeenschap met handhaving van eigen principes en bevorderde de vernieuwing op velerlei terrein met zijn zakelijke kennis en zijn liefde voor gemeenschapswerk. Hij was voorzitter van de Groninger Orkestvereniging en de Groningse Muziek Vereniging. Maar hij was ook in Groningen voorzitter van de afdeling van het Aardrijkskundig Genootschap, ondervoorzitter van de Openbare Leeszaal en Bibliotheek, voorzitter van het Gronings Instituut voor toegepaste Psychologie en Psychotechniek, secretaris-penningmeester van het avondlyceum, voorzitter van het Gronings Natuur-Historisch Museum, voorzitter van het Gronings Comité Benelux, ondervoorzitter van de Raad voor de Kunst; hij was 10 jaar voorzitter van het Departement Groningen van de Nederlandse Maatschappij voor nijverheid en handel en kreeg bij zijn aftreden enkele jaren geleden de grote legpenning (die zeer beperkt wordt gegeven). En ten slotte was hij lid van de commissie van toezicht op het Middelbaar Onderwijs en de Nederlands-Belgische Spellingcommissie enz. enz.

Hij werd op 22 maart 1950 bevorderd tot officier in de orde van Oranje-Nassau en werd officier in de kroonorde van België op 24 augustus 1955.

Hij was gehuwd met de dochter van een van de commissarissen van J.B. Wolters Uitgeversmaatschappij - eveneens stammend uit een dominees- en doktersfamilie. Er is een zoon en een dochter uit het huwelijk geboren - de een is doctor, de andere dominee.

De vacanties bracht de familie in eigen land door en steevast in

[p. 108]

Roosendael, Gelderland, waar elk jaar een langdurige familie-reünie plaats vond.

Onder een toenemende doofheid in zijn laatste levensjaren ging dr. S. zeer gebukt.

Dr. Schepman is 26 april 1959 op de leeftijd van 69 jaar overleden na een ziekbed van enkele maanden, alle goede wensen bij zijn afscheid in december 1958 ten spijt. Hij rust op de begraafplaats Selwerderhof in Groningen.

Hij heeft slechts enkele artikelen in tijdschriften gepubliceerd, die helaas niet meer te achterhalen zijn. Behalve zijn dissertatie verschenen er geen boeken van zijn hand.

J.C. Winterink