Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1960

[p. 101]

Arie Jacobus de Mare
(Rotterdam, 22 juli 1868 - 's-Gravenhage, 10 december 1958)

Een eerbiedig woord ter gedachtenis. De Mare is zestig jaar lang mijn hooggewaardeerde vriend geweest. Het was in 1898, dat ik hem voor 't eerst begroette bij mijn eerste bezoek aan de Koninklijke Bibliotheek, waar hij toen de man was bij de uitlening van boeken. Hij hielp mij terecht; hij wist veel meer te geven dan ik gevraagd had.

En toen ik heenging had ik deze indruk: 't was net, of ik hem een dienst bewezen had en dat hij daar echt dankbaar voor was. Zo zal het in de loop der jaren met honderden en honderden gegaan zijn.

Later vertelde De Mare mij, dat hij in zijn jonge jaren zo graag dominee geworden zou zijn. Dat was een onvervulbaar ideaal; hij was zo arm. Onvervulbaar? Hij is in zijn ambtelijk werk en in zijn gehele wezen toch dominee geweest. Hij is een leider van velen geworden in de vorm van een dienaar. Of beter nog: een dienaar, die vanzelf een leider werd, zonder dat men het merkte. Hij heeft zo velen de weg gewezen bij hun studie in de Nederlandse letteren en in zo vele andere vakken, en hij bleef daarbij de bescheidenheid en de voorkomendheid zelve.

In zijn jonge jaren is het hem niet gemakkelijk gegaan. Zijn vader overleed, toen hij nog geen tien jaar was; hij was conducteur bij de Hollandse IJzeren Spoorwegmaatschappij; de weduwe bleef zitten met een pensioentje van ƒ 121 per jaar; eventueel te verminderen, indien er geen ‘geld mocht zijn’. Zo was de wereld toen. En men kon de H.IJ. S.M. er nog niet eens kwaad om aankijken; de weduwe mocht zich nog gelukkig achten. Als haar man in dienst was geweest van Rijk of Gemeente, dan was er in 1878 nog lang in 't geheel geen weduwen- of wezenpensioen.

Zo was 't maar goed, dat de jongen al gauw in de verdiensten kwam. Dit was in 1881. De Mare woonde toen bij zijn zuster in Leiden en daar kreeg hij werk in de boekbinderij van Loeber. Zo kwam hij op 13-jarige leeftijd de wereld van de boeken binnen, al zag hij ze dan ook maar eerst aan de buitenkant. Twee jaar later werd het nog beter. Toen verhuisde hij naar de binderij van Molier in Den Haag en verdiende hij dubbel, want des morgens, voor hij aan de boeken begon, bracht hij melk rond. Hij bleef daar tot 1890. En des avonds snuffelde hij na, wat er in die boeken stond, die hij van buiten mooi moest maken. En zo kwam zijn fortuin: in 1885 moest er een tijdelijke beambte wezen

[p. 102]

aan de Koninklijke Bibliotheek. Daar is hij gebleven. Maar nog vijf jaar lang hield hij de binderij van Molier toch ook maar aan. Het traktement bij de Koninklijke was nog niet bepaald schitterend: ƒ 200 in een heel jaar.

Toch was die aanstelling zijn fortuin. Hij trof het met de directeur M.F.A.G. Campbell, die aan de K.B. sedert zijn benoeming, in 1869 al, zo menige voortreffelijke dienst heeft bewezen. Campbell bleef aan tot zijn dood in 1890. Hij had aardigheid aan de jonge De Mare en hij hielp hem voort bij de studie. De Mare moest letterlijk alles ophalen, en het was juist in deze jaren, dat hij er gelegenheid voor kreeg. Hij heeft van die gelegenheid gebruik gemaakt, alle avonden, elk uur. Hij gevoelde daar bij die onmetelijke rijkdom op elk gebied van kennis, hoe ver hij achter was, en hij woekerde met zijn gaven en vermeerderde zijn kennis. Ja, wat was er niet al: algemene kennis, geschiedenis, vooral ook kerkgeschiedenis; maar dan ook Frans, Duits en Engels, ja ook Latijn en zelfs wat Grieks.

De Mare had alleen maar de Lagere School bezocht, met nog een beetje avondschool in zijn Leidse tijd: wat was hij dankbaar, dat er een grote nieuwe heerlijke wereld voor hem open was gegaan. Hij is zijn gehele leven dankbaar gebleven aan Campbell, zijn direkteur, en aan Dr. Scheurleer ook, die hem na 1890 tot gids en leidsman was.

Onderwijl had men gezien, dat De Mare een voortreffelijk ambtenaar was. In Juli 1890 werd hij bevorderd tot 2de assistent en kon hij eindelijk de boekbinderij vaarwel zeggen. In 1898 kwam de benoeming tot eerste assistent; ook voor de bekwaamsten kwam de bevordering toen niet al te vlug. Amanuensis werd De Mare in 1908; de hoogste rang, die van administrateur, werd hem verleend in 1919. Toen wist de Overheid, wat men aan hem had en wat men hem verschuldigd was; in het jaar 1921 werd hij bovendien benoemd tot conservator van het befaamde Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum in Den Haag. Zijn verdiensten werden erkend door de Regering; in 1925 werd hij ridder in de Orde van Oranje-Nassau, in 1933 bevorderd tot officier in die orde.

Ook van andere zijden kwamen blijken van grote waardering. Hij werd gekozen als lid van het Utrechts Genootschap. Wat hem nog meer verheugde was zijn verkiezing tot lid van de Maatschappij van Letterkunde in 1922. Hij had zo lang anderen mee ingewijd in de kennis van onze letteren; de keuze kon moeilijk beter zijn en deze benoeming kwam waarlijk niet te vroeg. Van harte leefde hij mee met onze Maatschappij; hij was een van de trouwste bezoekers van de vergaderingen,

[p. 103]

zo lang zijn gezondheid hem veroorloofde om naar Leiden op te gaan.

Aan de Kon. Bibliotheek bleef hij werkzaam tot 1 Augustus 1933; hij kon van toen af al zijn zorg wijden aan 't museum Meermanno, waar ook sedert 1921 zijn woning was. Maar ook daar kwam een einde aan. Met de Duitsers kon hij geen gemeenschap hebben. Reeds op 1 Juli 1940 vroeg De Mare zijn ontslag, dat hem onmiddellijk verleend werd.

Meer dan vijftig jaren was hij in zijn ambt geweest; rust had hij wel verdiend.

Maar hij behoorde tot die gelukkigen, voor wie rust arbeid betekent. Hij werkte door tot de dood er een eind aan maakte.

Nog heeft hij de bibliotheek van de Haagse Duinoordkerk in orde kunnen brengen. En tot aan het einde van zijn leven was hij belast met zeer belangrijk bibliografisch werk voor de uitgeverij De Haan in Utrecht. Ook met zijn eigen bibliografieën hield hij zich bij voortduring bezig. Uit de lijst hierna blijkt, hoe belangrijk deze werken zijn. Om hier slechts één te noemen: de catalogus van alle gedrukte boeken in het Museum Meermanno-Westreenianum, een prachtig boek en een standaardwerk.

Na zijn afscheid uit het ambtelijke leven wijdde De Mare ook zijn volle aandacht aan de lijst van geschriften van en over Multatuli. Deze Multatuli-literatuur verscheen in 1948 bij Brill in Leiden. 't Boek bevat niet minder dan 2030 nummers, gevolgd door een register, sekuur en zo goed als volledig.

Volledig? Ja, maar De Mare bleef er tot zijn laatste dag mee bezig. In mijn bezit zijn vele tientallen nummers, die aan de schrijver in 1948 nog niet bekend waren en die hem pas later ter hand kwamen. Het zou een verdienstelijke daad van onze Maatschappij zijn, deze lijst alsnog uit te geven als een aanhangsel bij het boek van 1948.

En wat De Mare zelf betreft, we kunnen niet beter eindigen dan met een aanhaling uit Multatuli, door hemzelf geplaatst op de laatste bladzijde van zijn boek over Multatuli. Daar staat: ‘Wie tevreden is over zijn arbeid, heeft reden van ontevredenheid over z'n tevredenheid.’

K. ter Laan

Lijst van de uitgegeven geschriften:

I. Catalogi

Met medewerking van De Mare:

1902	Catalogus der Geschiedenis. Frankrijk.
1923-25	Catalogus van de muziekwerken en de boeken over Muziek, door D.F. Scheurleer; 3 delen.

[p. 104]

Van De Mare zelf:

1930	Catalogus van de handbibliotheek in leeszaal en cataloguskamer der Kon. Bibl.
1937-40	Catalogus der gedrukte werken van het Museum Meermanno-Westreeni-
1937-40	anum; 3 delen.
1940	Drukwerk op perkament en zijde, aanwezig in het Museum Meermanno-W.
1956	Catalogus van de boekerij in de Kloosterkerk (Duinoordkerk). In machineschrift.

II. Bibliographie

1902	D.F. Scheurleer, Bijdragen tot een repertorium der Nederlandsche Muziekliteratuur, I. Niet verder verschenen.
1912-23	D.F. Scheurleer. Nederlandsche Liedboeken. Lijst der in Nederland tot het jaar 1800 uitgegeven liedboeken; 2 delen met supplement.
1926	Lijst der Geschriften van Dr. W.G.C. Bijvanck, 1874-1925.
1941	Lijst der Geschriften van Dr. M.F.A.G. Campbell, 1840-'90.
1943	Van Flament tot Holtrop.
1948	Herinneringen aan Dr. P.C. Molhuyzen. Feiten en Geschriften.
1948	Multatuli-literatuur. Lijst der geschriften van en over Eduard Douwes Dekker.
1949	Jhr. Mr. Dr. E.A. van Beresteyn in zijn geschriften gezien.
1955	Epictetus Enchiridion. Een chronologische lijst van uitgaven, 1497-1955. In handschrift in de Kon. Bibliotheek.

III. Belangrijke artikelen

1927	Dr. D.F. Scheurleer. In Het Boek van Dec.
1927	Over twee exemplaren van Van Sichem's Gouverneurs en Gouvernantes. In Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis en Oudheidkunde, V.

IV. Samenwerking met Dr. D.F. Scheurleer

Lange jaren heeft De Mare samengewerkt met Scheurleer. Zo heeft hij de zorg gehad voor de kostbare herdruk (van 1940) van Ecclesiasticus oft de wijse sproken Jesu des soons Syrach, nu eerstmaal deurdeelt ende ghestelt in Liedekens, deur Jan Fruytiers; Antwerpen 1565.

Noch de naam van Scheurleer, noch die van De Mare zijn in dit boek te vinden. 't Is een nieuwe uitgave zonder enige wijziging.