Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1959

[p. 105]

François de Vries
(Groningen, 2 mei 1884 - Amsterdam, 15 juni 1958)

Toen door de radio het doodsbericht van Frans de Vries werd doorgegeven, kwam die tijding voor de medici niet onverwacht, immers nadat hij een paar jaar tevoren aan een ernstig kankergezwel geopereerd was, hadden zij niet gedacht, dat hij nog twee jaar in leven zou blijven. Hijzelf heeft de ernst van zijn toestand niet ingezien - leed hij niet talloze jaren aan maagzweer - en met bewonderenswaardige werkkracht trad hij op als voorzitter van de S.E.R., hield er zijn nieuwjaarsrede en leidde drie weken voor zijn dood nog de vergadering, al merkten enkelen, dat hij met moeite de trap opging. Zonder verdoving waren de pijnen reeds ondragelijk en hij had besloten met 75 jaar dit werk neer te leggen.

In een groot gezin van negen kinderen werd de Vries in 1884 geboren te Groningen, waar zijn vader, L. de Vries, een herenmodemagazijn leidde. Zijn moeder, Anne M.C. Danbauton, was van franse afkomst; vandaar zijn franse doopnaam, toch werd hij altijd Frans genoemd. Zijn vader was streng gereformeerd en wenste, dat zijn zoon een gereformeerde schoolopleiding zou ontvangen. Daar er in Groningen toen nog geen christelijk gymnasium bestond, zond hij zijn zoon naar Dr. Fischer, rector van het christelijk gymnasium te Kampen, waar Frans in 1903 het eindexamen α en β aflegde. Toen voerde zijn weg naar de Vrije Universiteit te Amsterdam om aldaar rechten te studeren. Lange tijd was hij in huis bij zijn oom, de filosoof Prof. Dr. M.A. van Melle. Al spoedig voelde hij zich niet thuis in de gereformeerde kring, deed daarom zijn cand. ex. aan de Gemeentelijke Universiteit en zijn doct. ex. in Groningen, waar hij in 1910 op stellingen in de rechten promoveerde. Hier leerde hij Prof. C.A. Verrijn Stuart kennen, die stellig zijn liefde voor de economie bevorderd heeft. Vóór zijn promotie brak hij met de gereformeerde kerk en trad toe tot de Ned. Herv. Kerk.

Een half jaar was hij op het advocatenkantoor van Mr. G. Seret werkzaam. Maar van beslissende invloed op zijn verdere loopbaan was 't, dat hij secretaris werd van de middenstandsenquête onder voorzitterschap van Dr. D. Bos. Toen in 1913 te Rotterdam de Ned. Handelshogeschool was opgericht, werd hij op advies van Dr. Bos, die veel in hem zag, tot lector benoemd, al had hij nog niets geschreven. In 1918 werd dit lectoraat in een professoraat omgezet, welk ambt hij tot 1945 bekleedde.

[p. 106]

Kort tevoren, in 1916, trad hij in het huwelijk met Jonkvrouwe Pauline Geertruida de Savornin Lohman, dochter van de president van de Hoge Raad en kleindochter van de staatsman A.F. de Savornin Lohman, bij wie zij vele jaren in huis woonde, en die stellig grote invloed op de Vries heeft gehad. De Vries heeft zich dan ook bij de Christ. Hist. Unie aangesloten en was vele jaren commissaris van het dagblad ‘De Nederlander.’ Helaas bleef dit gelukkige huwelijk kinderloos.

In de jaren 1918-1945 heeft de Vries zich als econoom ten volle kunnen ontplooien. Vóór de oprichting der Ned. Handelshogeschool (sinds 1938 Ned. Economische H.S.) was de economie gebonden aan de juridische faculteit, waarin grote figuren als N.G. Pierson en C.A. Verrijn Stuart mede door hun standaardwerken de economie tot een belangrijke wetenschap hebben gemaakt. De Vries kreeg breder armslag, toen hem de algemene leer der economie werd opgedragen, die een hoofdvak aan de Hogeschool werd. Naast de theoretische economie wierp de Vries zich op de vragen van concurrentie, kartel, verkeerseconomie en wat hij graag noemde ‘de economische orde’.

Zijn optreden maakte indruk op de studenten. Zijn grote gestalte, scherp profiel, zijn streng gezicht, het gewicht waarmee hij sprak, imponeerden. Zijn betoog was glashelder, streng logisch ontwikkelde hij zijn denkbeelden. Hij was een rechtlijnig denker, sprak met gezag en een andere mening was niet mogelijk. Geen aarzelend zoeken en tasten en alle speelse humor was hem vreemd. Vóór alles was hij docent. Als zodanig drukte hij een stempel op zijn leerlingen en op de gehele Hogeschool. Hij schreef weinig; hij zag er tegen op iets op schrift te stellen, zelfs tot brieven schrijven kwam hij moeilijk. Van zijn hand verschenen enkele oraties, rapporten en tijdschrifartikelen bv. in de Economist; van de redactie hiervan was hij voorzitter. Maar geen boeken. Wel had men van hem een samenvattend werk verwacht en toen hij voor de juridische faculteit van Amsterdam werd gevraagd en mij, waar ik voor een dergelijke beslissing stond, vroeg of hij dit tegenover Rotterdam mocht aannemen, zei ik hem: je moogt het doen, als je in de tijd, die daardoor voor je vrij komt, het langverwachte boek schrijft. Het is niet gekomen. Zijn boek zijn zijn leerlingen, die talrijke vooraanstaande plaatsen bekleden.

Zijn wetenschappelijke verdiensten werden erkend door de benoeming tot lid van de Kon. Akademie van Wetenschappen (1930) en het ere-

[p. 107]

doctoraat, dat de R.K. Economische Hogeschool te Tilburg hem verleende (1953).

De Vries was geen kamergeleerde; in velerlei opzicht heeft hij zijn economische kennis aan de maatschappij en de kerk dienstbaar gemaakt, alleen niet aan de politiek. Wel was hij jarenlang Christ. Hist., doch na de oorlog sloot hij zich bij geen partij aan. Vele functies werden hem opgedragen, maar de belangrijkste was het voorzitterschap van de Sociaal Economische Raad (1950-1958), waaraan hij zich eerst tijdens zijn professoraat en daarna als emeritus met hart en ziel gaf en zijn byzondere gaven als organisator en arbiter toonde.

Daarnaast zijn verschillende overheids-commissies te noemen, bv. die voor verkeers- en vervoerseconomie. Hiervoor schreef hij een uitvoerig en belangrijk rapport over de kosten van het vervoer. Voorts was hij curator van het Erasmiaans Gymnasium te R'dam; Kon. Commissaris van de Nederl. Bank (uitgegroeid tot voorzitter van de Bankraad); commissaris der Ned. Spoorwegen en van de Mij. Zeeland. Verder vroeg het voorzitterschap van de commissie voor bedrijfsregelingen veel van zijn kracht.

Vooral in zijn Rotterdamse tijd heeft hij zich gegeven aan kerkelijke zaken. Zo was hij regent van het Ned. Nerv. Weeshuis (als zodanig werden de regenten en regentessen ‘vader’ en ‘moeder’ genoemd) en vele jaren (1920-45) eerst lid en daarna voorzitter van de gecommitteerden tot de Zaken van de Ned. Herv. Kerk. Voorts zat hij in de commissie voor de predikantstraktementen, streed voor kerkelijke contributie; regelde de financiële basis van Rotterdam-Centrum; redde de stukken bij de brand van de Laurenskerk. Ook voor de zending stond hij op de bres ten opzichte van het financieel beheer.

Zo kwam hij door zijn velerlei bemoeiingen met alle mogelijke mensen in aanraking en het was hem een behoefte belangrijke mannen te spreken en zo van alles op de hoogte te zijn. Ook de omgang in Rotary stelde hij op hoge prijs.

Aan eerbewijzen, waarvoor hij zeer gevoelig was, heeft het hem niet ontbroken. Enige koninklijke onderscheidingen vielen hem ten deel; bij zijn 25-jarig hoogleraarschap werd hem door zijn leerlingen een bundel aangeboden (1943); bij zijn aftreden als hoogleraar (1954) hebben zijn Rotterdamse en Amsterdamse vrienden de F. de Vries Stichting in het leven geroepen, waarvan de bedoeling is: vooraanstaande economisten lectures te doen geven.

[p. 108]

Ondanks alles wat hij verzette en zijn gezondheid niet van de sterkste was (hij leed herhaaldelijk aan zijn maag), was hij niet enkel op economisch terrein enorm belezen, maar tevens het type van een erudiet. Vooral geschiedenis, maar ook letterkunde en theologie hadden zijn belangstelling en in dit opzicht hoorde hij thuis in onze Maatschappij der Ned. Letterkunde, waarvan hij sinds 1931 lid was.

W. Leendertz