Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1959

[p. 102]

Willem Gerard van der Tak
(3 februari 1885 - 's-Gravenhage - 19 maart 1958)

Willem Gerard van der Tak, geboren 3 Februari 1885, slaagde bij het eindexamen aan de Hogere Burgerschool met een 10 voor taal en letterkunde.

Hij bestudeerde de oude talen bij Hoogvliet, de nog altijd te weinig begrepen linguist. De manier waarop van der Tak zich in het Latijn wist uit te drukken, werd door onze grote classicus Prof. Hartman gewaardeerd.

Van der Tak was bibliothecaris bij het departement van marine tot 1932; daarna heeft hij nooit meer enig ambt waargenomen.

In 1932 deed hij het colloquium doctum en studeerde in de rechten, zonder echter, bij al zijn belangstelling voor dit vak, er enig examen in af te leggen.

Het toneel had voor hem een grote aantrekkelijkheid. Hij schreef een ‘Haagsch blijspel in vijf bedrijven’, t.w. ‘De ondergang van het Recht’ met een nogal anti-feministische strekking, dat in Den Haag de 28 Februari 1914 is opgevoerd en opgenomen in Robijn & Comp.'s Toneelbibliotheek te Nijmegen.

Zijn vrije bewerking van Molière's comedie ‘De ingebeelde zieke’ werd in 1915 met succes in Den Haag opgevoerd en eveneens door Robijn & Comp. uitgegeven.

Reeds vroegtijdig leerde Van der Tak Dr. W. Meijer, de verdienstelijke vertaler en propagandist van Spinoza kennen. Hij werd door hem voor het Spinozisme gewonnen en is die leer zijn leven lang onwrikbaar trouw gebleven.

Van der Tak heeft verscheidene geschriften van groteren en kleineren omvang over Spinoza en wat met hem samenhangt het licht doen zien.

Zijn in 1928 bij M. Nijhoff verschenen werk ‘Bento de Spinoza. Zijn leven en gedachten over de wereld, den mensch en den staat’ heeft ook in het buitenland waardering gevonden.

Na een woord ‘Ter herinnering’ waarin hij naar aanleiding van Spinoza's ‘Ethica’ wijst op Coornherts ‘Zedekunst d.i. Wellevenskunst’ en releveert hoe beide denkers pleitbezorgers zijn der tolerantie, waartoe het Nederlandse volk altijd neiging toonde, behandelt van der Tak in zes achtereenvolgende hoofdstukken ‘Spinoza's leven en persoonlijkheid’, ‘Spinoza's gedachtengang en methode’, ‘Spinoza's

[p. 103]

wereldbeschouwing’, ‘Spinoza's levensbeschouwing’, ‘Spinoza's staatsleer’ en het ‘Algemeen karakter en geschiedenis van het Spinozisme’.

Het ‘Aanhangsel’ bevat allerlei interessant détailonderzoek en besluit met een ‘Bekopte Bibliographie’.

In 1931 publiceerde van der Tak in de Serie ‘Helden van den Geest’, uitgegeven door J. Philip Kruseman, 's Gravenhage als deel I ‘Spinoza, vrij naar Léon Brunschvicg.’

Dit werk bevat, na ‘Een woord ter inleiding’ acht hoofdstukken over ‘Spinoza's leven’, ‘Aanleiding en voorwaarden tot wijsgeerig onderzoek’, ‘De Methode’, ‘God of de Natuur’, ‘De Mensch’, ‘De aandoeningen of 's Menschen dienstbaarheid’, ‘De Rede of 's Menschen vrijheid’ en ‘De Gelukzaligheid’.

Dit werk sluit zich waardig bij het vorige aan.

In 1932 werden tot dusver onbekende, maar zeer wetenswaardige bijzonderheden van 's wijsgeers leven aan het licht gebracht door de publicatie ‘Spinoza mercator et autodidactus. Oorkonden en andere authentieke documenten betreffende 's wijsgeers jeugd en diens betrekkingen,’ verzameld door A.M. Vaz Dias, uitgegeven en toegelicht in overleg met W.G. van der Tak, secretaris van het Spinozahuis, met dertien facsmile's,’ bij Martinus Nijhoff, 's Gravenhage. Een leerrijke, nauwkeurige en fraai uitgegeven studie.

Van der Tak gaf, sinds 1921, als secretaris van het Spinozahuis, tot 1954 ‘Verslagen’ uit omtrent de lotgevallen dier vereniging en als aanhangsel een bespreking van de geschriften die in de loop der jaren over Spinoza waren uitgekomen.

In het negen-en vijftigste jaarverslag, MCMLV-MCMLVI (1958 verschenen) vindt men van van der Tak een zeer verdienstelijk opstel ‘Spinoza te Rijnsburg’. p. 13-18.

Van der Tak heeft in verscheidene andere bladen tal van artikelen geschreven over Spinoza en wat met hem samenhangt.

Wij vermelden hier zijn bespreking van ‘Spinoza. Von den festen und ewigen Dingen. Uebertragen und eingeleitet von Carl Gebhardt (1925)’ in ‘Het Vaderland’ 9 Juli 1925, ‘Johannes van Vloten en het standbeeld van Spinoza’, in ‘Het Vaderland’ 11 September 1925, ‘Dr W. Meijer in ‘Het Vaderland’ 31 Januari 1926, ‘Spinoza herdacht’, in ‘Het Vaderland’ 20 Februari 1927. ‘Spinoza en de Portugees-Israëlietische groep’ in ‘Het Vaderland’ van 8 December 1932.

Hij heeft ook voor de ‘Volksuniversiteit van 's Gravenhage’ in

[p. 104]

1927 een goed bezochte cursus van vijf lessen over Spinoza gehouden.

Dr W. Meijer richtte, in vereniging met anderen in 1907 de ‘Vereniging voor Wijsbegeerte’ op, die een vrije tribune zou zijn voor vertegenwoordigers van alle richtingen. Toen van der Tak voorzitter werd, heeft hij dit principe streng doorgevoerd-ook hierin een waardig opvolger van den oprichter.

Tijdens den oorlog bewerkte van der Tak, zonder aan de Duitse bezetting een program te hebben voorgelegd, dat er lezingen werden gehouden en in 1946 werd de vereniging feestelijk heropend met een viertal voordrachten over de ‘Vrijheidsgedachte’, een ervan door van der Tak zelf uitgesproken.

Het vijftigjarig bestaan der vereniging heeft van der Tak nog mogen beleven.

Van der Tak's belangstelling voor de letteren blijkt ook uit het feit dat hij tal van jaren voorzitter is geweest van de - helaas niet meer bestaande - ‘Vereniging voor woordkunst’, die ten doel had de jeugd niet slechts te leren zich behoorlijk in het Nederlands uit te drukken maar ook letterkundige passages goed voor te dragen.

Zijn interesse voor de vaderlandse geschiedenis heeft hij doen uitkomen in een uitvoerig artikel in ‘Het Vaderland’ van 27 April 1926 (avondblad B) ‘Uit Pepys' dagboek’ betreffende de Ruyters tocht naar Chatham. In dit zeer openhartig en betrouwbaar dagboek wordt o.m. ronduit erkend dat de Hollanders, die te Gillingham aan land gingen zich niet aan moord of plundering schuldig maakten, ja, dat hun eigen soldaten veel verschrikkelijker waren dan de Hollanders.

Als een staaltje, hoe opgewekt en geestig van der Tak kon schrijven, vermelden wij nog: ‘De Sphinx te Breukelom’ in ‘Het Nieuws voor Breukelom-Nijenrode en Breukelom-St ‘Pieters’ van 6 Juli 1926.

Na zijn zeventigste jaar begon van der Tak te sukkelen en is de 19 Maart 1958 aan een plotselinge hartaandoening overleden.

K.H.E. de Jong