Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1958

[p. 46]

David Kouwenaar
(Amsterdam, 10 september 1876 - Bergen, 26 juni 1957)

Persoonlijke herinneringen, hoe schijnbaar onbelangrijk op zichzelf ook, spelen vaak een gewichtige rol wanneer het er om gaat de levensloop van een overledene te schetsen, omdat daardoor tevens een beeld wordt gegeven van het wezen van de betrokkene. Het was in 1916 dat de pers werd uitgenodigd een bezoek te brengen aan het aan de gang zijnde restauratiewerk van het Koninklijk Paleis op de Dam te Amsterdam. Voor het timpaan was een soort plankier gemaakt, zodat het herstelwerk van dichtbij kon worden bekeken. Al waren er dan planken achter de bezoekende persmensen aangebracht, toch was het een vreemde gewaarwording, zo hoog boven de Dam te staan. Maar ook de beelden ter weerszijden van het timpaan waren onder handen genomen: een ijl houten trapje leidde er heen; de schrijver van dit levensbericht geloofde het wel, zoals de meesten van zijn collega's. Niet alzo David Kouwenaar, die er was als Amsterdams correspondent van de Nieuwe Rotterdamsche Courant. Onvervaard besteeg hij, in gezelschap van Prof. Jhr Jan Six, de houten trap om ook daar, heel in de ijle hoogte, van het herstelwerk kennis te nemen. Zo was Kouwenaar (‘lange David’ voor zijn collega's wegens zijn lengte, of alleen maar ‘David’): voor zijn krant, of liever voor zijn vak, was niets hem te veel of te gewaagd! Hij was toen al dertien jaar als vertegenwoordiger van de N.R.C. in Amsterdam werkzaam, doch tevoren had hij de journalistiek reeds sedert 1895 in de hoofdstad beoefend met een korte onderbreking als lid van de hoofdredactie van een andere ‘hoofdstedelijke’ krant, nl. ‘Haarlems Dagblad’. Uit zijn ‘Haarlemse’ tijd dagtekent ook nog zijn journalistieke werkzaamheid te Zaandam, waar een zogenaamde kopkrant van Haarlems Dagblad werd uitgegeven.

Wat in die tijd een zeldzaamheid was: hij was rechtstreeks van de schoolbanken (de 1e H.B.S. met 3-jarige cursus te Amsterdam) in de journalistiek beland, nl. bij het correspondentiebureau van J.H. Geerke, een bekend journalist uit die dagen, die, steeds met een hoge hoed getooid, overal op uittrok! Vervolgens kwam Kouwenaar aan de ‘Amsterdamsche Courant’, het Geeltje genoemd naar de kleur van het papier waarop deze krant werd gedrukt, en waar tal van andere bekende journalisten hun practische opleiding hadden genoten. Van het Geeltje kwam hij daarna als verslaggever aan het Algemeen Handelsblad en na van hier

[p. 47]

naar Haarlem te zijn vertrokken, keerde hij in 1903 naar de hoofdstad terug op de Amsterdamse redactie van de Nieuwe Rott. Ct, onder de leiding van de toenmalige correspondent, de eminente dagbladschrijver H.L. Berckenhoff, een veelzijdig man met belangstelling op velerlei terrein, een voorbeeld van het niet meer bestaande type van de ‘all-round’ journalist. Kouwenaar werd zijn opvolger; hij bleef dit tot 1941, toen hij wegens het bereiken van de 65-jarige leeftijd werd gepensioneerd. Hij heeft van Berckenhoff ongetwijfeld diens liefde voor Amsterdam overgenomen, zo hij deze al niet bezat! Deze beperking is ongetwijfeld op haar plaats als men nagaat, dat Kouwenaar op 10 September 1876 werd geboren in het hartje van Amsterdam, de Kalverstraat. Zijn vader, T. Kouwenaar, had er op nr. 62 een boekhandel en uit de ouderlijke woning kon David dus al vroeg kennis nemen van wat zich daar, in het middelpunt van de hoofdstad, afspeelde. Vele, vele jaren later, immers pas in December 1949, toen hij al ruim acht jaar rustend - nu ja, ‘rustend’! - journalist was, zou hij er van gaan vertellen in zijn werk ‘Tussen Dam en Muntplein’, de levensgeschiedenis van de Kalverstraat: van de man, die ezelinnenmelk letterlijk aan de deur afleverde door met een kudde ezelinnen te verschijnen en die op de stoep te melken ten bate van een jonger broertje van de schrijver dat een zwak kind was; van de burgerweesjes, in haar flatterende rood-en-zwarte dracht, als zij Zondagsmorgens ter kerke gingen; van de krantenverhuurder, want het was in de tijd dat men nog kranten huurde, die dan na lezing weer werden opgehaald en (tegen een lager tarief) bij een volgende klant werden bezorgd. Weemoedig stemt het te denken, dat op de laatste bijeenkomst van het Senioren-Convent in de Journalistiek, een halfjaarlijkse bijeenkomst van oude en oud-journalisten, in December 1956 gehouden, die hij kon bijwonen met het oog op zijn gezondheidstoestand - hij overleed een half jaar later - Kouwenaar aan die krantenverhuurder herinnerde als zijn eerste contact met de journalistiek! Doordat zijn vader lid werd van de redactie van het (oude) ‘Nieuws van den Dag’ werd dit contact uit den aard der zaak nog verstevigd.

Het spreekt vanzelf dat een man, die zulk een eervolle en langdurige staat van dienst bij de Nederlandse dagbladpers zou bekleden, ook in haar organisatie een belangrijke plaats ging innemen. Zo was hij vele jaren bestuurslid, o.a. secretaris, van de Nederlandse Journalisten-Kring en was hij eveneens tal van jaren voorzitter van de vereniging van Amsterdamse journalisten, ‘De Amsterdamse Pers’. Bij zijn aftreden

[p. 48]

als zodanig werd hij tot haar ere-voorzitter benoemd, een onderscheiding die hij naast zijn belangrijke werk voor de organisatie te danken had aan zijn persoonlijke eigenschappen van welwillendheid en hulpvaardigheid. Tegenover de buitenwereld en met name de autoriteiten was hij de bekwame, gematigde woordvoerder en strijder voor de belangen van de pers en het is zeker mede aan zijn optreden te danken, dat haar aanzien tijdens zijn lange loopbaan belangrijk is gestegen: dat moet voor hem een grote voldoening zijn geweest.

Een hoogtepunt in zijn werk voor de organisatie was wat hij deed voor de rondreis van een groot aantal buitenlandse journalisten door Nederland ter gelegenheid van de Olympische Spelen van 1928. Die rondreis, waaraan een tachtigtal buitenlandse journalisten deelnamen, werd een succes, niet het minst door Kouwenaar's bemoeiingen. Kort er na bekroonde de Koningin zijn verdiensten door hem te benoemen tot ridder in de orde van Oranje Nassau. Een andere koninklijke onderscheiding gewerd hem door de toekenning van het officierskruis in de Kroonorde van België. In 1930 werd hij benoemd tot lid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde.

Nog in een ander opzicht was 1928 een gedenkwaardig jaar voor Kouwenaar. Hij kon namelijk in dat jaar herdenken, dat hij vijf en twintig jaar in dienst was van de Nieuwe Rotterdamse Courant. Men heeft het in waarheid tot een zilveren feest voor hem gemaakt. Er had zich een ere-comité gevormd, namens hetwelk hem een schilderij van Hobbe Smith werd aangeboden, het Y voorstellende. Men begrijpt dat dit geschenk door de minnaar en kenner van Amsterdam met grote dank werd aanvaard. ‘Zijn’ organisatie, de ‘Amsterdamse Pers’ schonk hem bij zijn zilveren jubileum zijn portret door Bernard van Vlijmen. Zijn oude vriend, de kunstschilder Félicien Bobeldijk had hem in 1923 ook reeds vereeuwigd.

Ondanks zijn drukke werkzaamheden als Amsterdams correspondent van de N.R.C. vond Kouwenaar nog gelegenheid zijn liefde voor Amsterdam uit te leven als bestuurslid van het van 1900 dagtekenende genootschap ‘Amstelodamum’. Hij zat van 1919 tot 1950 in het bestuur ervan; zijn gezondheidstoestand noopte hem tot aftreden. De laatste 14 jaar was hij tevens redacteur van het maandblad van dit genootschap. Toen ‘Amstelodamum’ veertig jaar bestond, werd dit feit gevierd met de uitgave van een werk ‘Amsterdam 1900-1940’ met een groot aantal afbeeldingen van de hoofdstad, waardoor een belangwekkend beeld

[p. 49]

werd gegeven van het verschil tussen die twee jaren. De inleidende tekst bij deze afbeeldingen werd door Kouwenaar verzorgd, om een ietwat afgezaagd beeld te gebruiken ‘in 's meesters bekende stijl’. Het vijftig-jarig bestaan van het genootschap ‘Amstelodamum’ werd eveneens gevierd o.a. met de uitgifte van een bijzonder nummer van ‘Amstelodamum’. Kouwenaar, die toen reeds negen jaar van een otium cum dignitate genoot in zijn geliefd Bergen (N.H.) schreef er een artikel in over de oude Amsterdamse krantenwijk.

Nog uit zijn ‘actieve’ tijd dagtekent zijn werk voor de Vondelherdenking op 17 November 1937, toen hij als lid van het Amsterdamse Vondel-comité secretaris was van de commissie van redactie en de tekst verzamelde en samenstelde van het gedenkboek voor deze viering, en voor de gids en catalogus van de toen te Amsterdam gehouden Vondeltentoonstelling een beknopt essay schreef ‘Vondel en Amsterdam’. De Vondel-kenner prof. B.H. Molkenboer schreef hem naar aanleiding van dit gedenkboek: ‘Ik feliciteer U met deze arbeid, nu u het prachtige boek in veler eerbiedige en dankbare handen weet’.

Voor een gedenkboek ter gelegenheid van het 40-jarig regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina in 1938 schreef Kouwenaar een artikel getiteld: ‘Amsterdam in 1898’.

Zijn belangrijkste en omvangrijkste werk schreef Kouwenaar weer in de rust van Bergen, nl. in 1947, ‘Amsterdam, Kroondraegster van Europe’, een titel geïnspireerd op Vondel's bekende uitspraak:

Aen d'Amstel en aen 't Y daer doet zich heerlyck open,
Zij die als Keizerin de kroon draeght van Europen

Een levensbericht van David Kouwenaar zou niet volledig zijn indien niet ook melding werd gemaakt van wat hij deed voor het Nederlands Persmuseum. Dit museum was in het begin van deze eeuw gesticht door de heer D.A. van Waalwijk, directeur van ‘Het Nieuwsblad voor Nederland’, die grote belangstelling had voor de geschiedenis der pers. Toen zijn blad in 1914 werd opgeheven en overgenomen door het Telegraaf-concern, bood de koper het museum, dat was gevestigd in het gebouw van het Nieuwsblad op de N.Z. Voorburgwal (waar thans ‘De Volkskrant’ is gehuisvest) aan de vereniging ‘De Amsterdamse Pers’ aan. Deze riep een stichting in het leven, die op 4 November 1915 tot stand kwam. Een der oprichters was David Kouwenaar. Aanvankelijk als secretaris, in 1916, daarna als voorzitter (van 1919 tot

[p. 50]

1929) heeft hij veel gedaan om het museum uit te breiden en er groter bekendheid aan te geven. Bij de viering van het 40-jarig bestaan dezer stichting in 1955 moest hij, als een der twee nog in leven zijnde oprichters, helaas om gezondheidsredenen verstek laten gaan.

Bij al zijn vele arbeid heeft Kouwenaar zich ook enkele jaren aan de politiek gewijd. Hij is nl. van 1933 tot 1935 hoofdredacteur geweest van ‘Het Liberale Weekblad’, het officiële orgaan van de afdeling Amsterdam van de Liberale Staatspartij. Zijn vele werkzaamheden noopten hem die arbeid te staken.

De onverbiddelijke dood heeft een einde gemaakt aan dit werkzame leven, dat velen veel heeft gegeven en hemzelf de voldoening, dat hij niet tevergeefs heeft geleefd. Van zijn twee zoons, David en Gerrit, wijdt de eerste zich aan de schilderkunst; de laatste drukt de voetsporen van zijn vader: hij is journalist en letterkundige.

C.J. Schotel Fzn.