Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1957

[p. 68]

Benjamin Lodewijk Hijmans
(Overschie, 11 augustus 1895 - Leeuwarden, 15 februari 1955)

Benjamin Lodewijk Hijmans werd op 11 augustus 1895 te Overschie geboren. Hij bezocht het Marnix-gymnasium in Rotterdam, waar hij het onderwijs genoot van o.m. den voortreffelijken Lucretius-kenner J. van der Valk. Diens invloed is medebepalend geweest voor het besluit om klassieke letteren te studeren. Deze studie heeft hij in 1914 aangevangen, en wel te Groningen, waar schrijver dezes hem in datzelfde jaar heeft leren kennen. Zowel het candidaats- als het doctoraal-examen werd cum laude afgelegd, het laatstgenoemde, met hoofdvak Latijn, op 22 december 1921, na een onderbreking van een jaar militairen dienst. Inmiddels had hij ook korten tijd als leraar gedoceerd aan de gymnasia te Assen en te Groningen. Een stipendium vanwege het Nederlands Philologisch Studiefonds stelde hem in staat in den cursus 1922/3 gedurende twee semesters aan de Berlijnse universiteit te studeren, en van november 1923 tot juni 1924 Italië en Sicilië te bezoeken; den grootsten tijd heeft hij te Rome doorgebracht.

Men stelle zich dezen betrekkelijk langdurigen studietijd niet voor als uitsluitend gewijd aan de kennis der klassieke oudheid. Daarvoor was Hijmans' belangstelling al sinds zijn gymnasiumtijd te ruim. Ik herinner mij hoe hij als eerstejaarsstudent nog sprak van het grote genot dat de orgelbespeling in de Laurenskerk te Rotterdam hem had gegeven, en hoe grondig hij toen reeds Boutens kende, een voorliefde die naderhand al meer en meer op Nijhoff is overgegaan. Ook reeds in zijn Groninger jaren bleek zijn intense liefde voor teken-, schilder- en beeldhouwkunst: hij is bestuurslid geweest van Pictura en van een meer algemeen georiënteerden kunstkring waarin Herman Poort een der leidende figuren was.

Maar laten wij eerst zijn ambtelijke loopbaan verder vervolgen. Onmiddellijk na zijn terugkeer uit Italië werd hij benoemd tot vast assistent aan de Groningse universiteitsbibliotheek. Vier jaar later keerde hij tot het onderwijs terug en werd hij benoemd tot leraar aan het gymnasium te Leeuwarden. Dit is hij tot zijn dood toe gebleven. Maar met ingang van 27 october 1930 werd hij bovendien aangesteld als directeur der Buma-bibliotheek, de rijke, te Leeuwarden gevestigde boekerij op het gebied der Grieks-Romeinse oudheid. Ook deze taak heeft hij tot het einde toe vervuld.

[p. 69]

Een volledige leraarsbetrekking verenigen met de leiding van een belangrijke vak-bibliotheek, zo iets kan slechts iemand die uitnemend op beide werkzaamheden is voorbereid. Dat was met Hijmans het geval. Maar nog andere eigenschappen zijn daarvoor onontbeerlijk, en ook deze bezat hij in ruime mate. Enkele zal ik noemen: rusteloze activiteit, die nooit tot gejaagdheid verviel; grote besluitvaardigheid, zodra de te beslissen aangelegenheid terdege was doordacht; een sterk geheugen en snel werkend bevattingsvermogen; een diepe liefde voor de school, zegge de leerlingen en het vak van onderwijs, en niet minder voor het boek, zegge de wetenschap; ten slotte een nooit verzwakkend plichtsbesef. Vooral het onderwijs aan rijper wordende leerlingen, wier denken waarderingsvermogen aan het ontluiken was, had grote bekoring voor hem. Daarnaast behoorde hij tot die niet zo talrijke bibliothecarissen voor wie het boek leeft. Bij een bezoek aan de steeds groeiende verzameling der Buma-bibliotheek kon men er met zekerheid op rekenen, dat hij met kennelijke liefde enige nieuwe aanwinsten liet zien, soms vanwege de fraaie uitvoering, vaker op grond van een verrassenden inhoud. Men kreeg steeds weer den sterken indruk dat geen enkel boek zijn plaats toegewezen kreeg, voordat hij er kennis mede had gemaakt, en met feilloze zekerheid bewaarde hij het resultaat dier kennismaking in zijn geheugen. Zo iemand van de Buma-bibliotheek genoten heeft, dan is hij het. Maar het bleef geen egoistisch genot. In den vollen zin des woords ontelbaar zijn de Nederlandse classici die hij door raad en daad als bibliothecaris ter zijde heeft gestaan.

Deze beide functies, die reeds meer dan voldoende waren om een mensenleven geheel in beslag te nemen, hebben hem niet verhinderd zich nog op ander gebied verdienstelijk te maken. Geheel in de lijn van zijn Gronings verleden was het, dat hij jarenlang in de Friese hoofdstad secretaris is geweest van de Maatschappij voor schilder- en tekenkunst. Van nog breder belangstelling, tevens van erkenning zijner verdiensten, getuigt zijn lidmaatschap in latere jaren van de commissie van advies van den Frysken Kultuerried. Dichter bij zijn eigen studievak bleef hij als bestuurslid van de Leeuwarder afdeling van het Nederlands Klassiek Verbond en een tweetal jaren van het hoofdbestuur dier vereniging. Alleen het voornaamste wordt hier genoemd. Ook op school beperkte hij zich niet tot zijn directe taak. Hij nam het initiatief tot de oprichting der Vereniging van vrienden van het Leeuwarder gymnasium, en was een actief en inspirerend lid van de commissie die zorg droeg voor de

[p. 70]

versiering van zijn school met reproducties in wissellijsten, met in bruikleen afgestane schilderijen, en wat dies meer zij. Ieder, die hem daarbij aan het werk heeft gezien, was steeds weer onder den indruk van de zuiverheid en trefzekerheid van zijn aesthetisch oordeel.

Als elk gezin, bracht ook het zijne zorgen mee en eiste het een deel van zijn tijd op. Maar, als elk gelukkig gezin, zo was ook het zijne hem een nooit verdorrende bron van levensblijheid en inspiratie. De iets wijdere vriendenkring kan in soortgelijke bewoordingen worden besproken. Gesprekken met goede vrienden waren hem een grote vreugde: luchtige scherts en diepgaande gedachtenwisseling wisselden elkaar ongedwongen af; beide waren steeds de moeite waard.

Rest ons nog over den dienaar der wetenschap te spreken, in den rechtstreeksen zin dien die woorden bezitten. Zijn examens, de hem toegekende stipendia, het oordeel dat men had omtrent persoon en werk van den student Hijmans - ik spreek uit zeer persoonlijke ervaring - dit zijn alles bewijzen van de uitnemende verwachtingen die men omtrent zijn wetenschappelijk kunnen en zijn wetenschappelijke toekomst heeft gekoesterd, die met name zijn leermeester, de Groningse latinist J. van Wageningen, heeft gekoesterd. Zijn bijzondere voorliefde ging reeds spoedig uit naar een speciaal gebied, het uiterst belangwekkende, tevens ook uiterst moeilijke gebied van de Romeinse Stoa, in wier middelpunt de wijsgeer Seneca staat. Dit veld van onderzoek is daarom zo ingewikkeld, omdat de Griekse Stoa, de Romeinse volksaard, de bonte geestescultuur van de eerste eeuw onzer jaartelling, en ten slotte de in zijn veelzijdigheid en soms tegenstrijdigheid zo moeilijk te vatten figuur van Seneca zelf elkander daar ontmoeten, op elkander stoten, elkander bepalen en vormen. Een uitvoerige commentaar op Seneca's geschrift De Providentia was het vastgestelde doel. Het werd nagestreefd met al de vasthoudendheid, met al de nauwgezetheid ook, die Hijmans kenmerkten. Omvangrijke delen van het steeds groeiende manuscript kwamen gereed. Wie met hem over Seneca, over de stoïsche wijsbegeerte, over het antieke geestesleven sprak, kwam telkens weer onder den indruk van zijn uitzonderlijke kennis, zijn scherp oordeel, zijn gevoelige intuitie. Een ander zou het werk reeds tienmaal voor beëindigd hebben verklaard, en de tekortkomingen en leemten voor lief hebben genomen, daar hij immers weet dat mensenwerk niet volmaakt kan zijn. Maar onvolkomen werk afleveren, dat was nu juist wat Hijmans niet kon; dat beschouwde hij als verraad aan het zo verheven onderwerp, als verraad

[p. 71]

aan de wetenschap. Men kan de vraag stellen, of deze zienswijze juist is geweest. Men kan ook de vraag stellen, of hij zich niet meer tot dat werk had moeten bepalen en daarvoor ander werk op zij zetten. Men kan die vragen ook tot één reduceren: waarom was Hijmans niet een ander dan die hij was? En dan is het antwoord meteen gegeven. Ieder onzer heeft te luisteren naar de stem van zijn eigen geweten. Wie Hijmans kenden, zelfs oppervlakkig, weten dat hij in de allereerste plaats steeds heeft willen doen wat hij als zijn allereerste plicht beschouwde. Dat hij zijn grote werk steeds onvoltooid voor zich zag liggen, heeft hem zelf ook diep verdriet gedaan. Dat wisten zij die hem meer dan oppervlakkig kenden. Het is een ijdele vraag, of hij, indien hij langer had mogen leven, het boek werkelijk tot een einde zou hebben gebracht. Verheugend is het, te weten, dat de wetenschappelijke nalatenschap zich in zulk een toestand bevindt dat er gegronde hoop bestaat, Hijmans' commentaar op Seneca's De Providentia posthuum te zien verschijnen. Beter gezegd: indien dit niet geschiedt, ook al zou de schrijver zelf nog over onvolkomenheden het hoofd hebben geschud, dan wordt aan de wetenschap der klassieke philologie een werkstuk onthouden, dat Nederland tot grote eer zou strekken.

Men zal begrijpen dat in deze omstandigheden het aantal publicaties van zijn hand gering is gebleven. Het beperkt zich tot enige boekbesprekingen en een levensbericht van Van Wageningen. In portefeuille bevinden zich een vijftal voordrachten, waarvan men alleen betreuren kan dat zij niet het licht hebben gezien; en, als bewijs dat de oude liefde niet was voorbijgegaan, een opzet voor een studie over Boutens.

De laatste jaren van zijn leven liet zijn gezondheid te wensen over. Enige malen moest hij zijn werk neerleggen. In october 1954 moest hij het onderwijs voor goed uit handen geven; voor de bibliotheek heeft hij gedurende de laatste ziekte nog veel gedaan. Op 15 februari 1955 is hij te Leeuwarden overleden. Enige dagen later, het was een koude winterdag, is hij op de begraafplaats aldaar ter aarde besteld. Daar waren de hoogste ambtsdragers der provincie; daar waren de kinderen van zijn school; daar waren ook de vrienden, die zijn trouwe hart sinds lange jaren aan zich had verbonden, studiegenoten, kunstenaars, vrienden zonder meer.

B.A. van Groningen