Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1952-1953

[p. 113]

Christiaan Tazelaar
(Weesp, 23 Augustus 1891 - Amsterdam, 15 Februari 1953)

Christiaan Tazelaar werd op 23 Augustus 1891 geboren te Weesp als zoon van Jacobus Pieter Tazelaar en Elisabeth Steketee. Zijn vader was predikant van de Gereformeerde kerk, een vroom en plichtsgetrouw man, die zich op verschillende terreinen van het kerkelijke leven bewoog, maar toch bijna geen dag voorbij liet gaan, waarop hij niet althans een uurtje wijdde aan de bestudering der letterkunde. Zijn moeder was een zuster van de vroegere docent aan de Theologische School te Kampen, C. Steketee, een uitzonderlijk begaafd en zowel in de klassieke als moderne litteratuur zeer kundig man. Zo moet een haast wel erfelijke liefde tot de letterkunde bij de jonge Christiaan door het voorbeeld van de vader en de neiging van andere leden der familie aangewakkerd zijn, en daardoor was het ondenkbaar, dat hij, nadat hij zonder enige moeite het Gereformeerd gymnasium te Amsterdam had afgelopen, iets anders zou gaan studeren dan Nederlandse letteren. Hij liet zich inschrijven aan de Stedelijke Universiteit te Amsterdam en kwam daar onder de leiding van de professoren Te Winkel, Boer en Brugmans. Na het doctoraal examen werd hij benoemd tot leraar aan de Chr. H.B.S. te Amsterdam. Doordat deze drukke werkkring veel van zijn tijd in beslag nam en ook door het feit, dat hij reeds vroeg begon te publiceren, werd zijn promotie opgeschort. In 1925 echter verkreeg hij de doctorstitel op een proefschrift ‘De jeugd van Groen’ geschreven onder leiding van Prof. Brugmans. Eigenlijk zou men een dissertatie verwacht hebben op letterkundig terrein. Toch is de keuze van dit onderwerp wel te verklaren. Tazelaar was opgegroeid in een principieel wel gefundeerd Calvinistisch gezin, waarin de ontwikkeling van de antirevolutionnaire partij met de grootste belangstelling werd gevolgd en de schoolstrijd werd medegestreden. Een bijdrage tot de kennis van het leven van Groen van Prinsterer betekende voor hem dus meer dan een vrucht van wetenschappelijk onderzoek: ook het hart sprak hier mede. Daarbij kwam een diep respect voor zijn promotor, de historicus, aan wie hij ook later steeds met de grootste dankbaarheid terugdacht, getuige zijn ‘Woord van persoonlijke dankbare herinnering’ bij het overlijden van Brugmans geschreven in ‘Amstelodamum’ (27e jrg. 1940 p. 8 e.v.).

De belangrijkste periode van Tazelaars leven was die, waarin hij leraar

[p. 114]

was aan de Chr. H.B.S. (1914-1945). In die tijd heeft hij, gesteund door zijn vrouw, Geertruida Berendina van Grafhorst, met wie hij in Maart 1919 in het huwelijk getreden was, een enorme hoeveelheid werk verzet, overdag voor de klas, 's avonds aan zijn schrijftafel. Hij was een uitnemend leraar, die door zijn leerlingen niet meer vergeten werd, zowel om wat hij hun door zijn onderwijs in het Nederlands en de Geschiedenis meegaf, als ook om zijn op diepe mensenkennis gebaseerd persoonlijk medeleven. Voor vele generaties van leerlingen heeft hij zeer veel hetekend.

Van groter en van zeker meer algemeen belang was het werk, dat hij 's avonds verrichtte. Een veertigtal jaren geleden was de litteraire critiek een der zwakste punten van het Christelijke culturele leven. Eigen werk van letterkundige waarde kwam uit de Gereformeerde volksgroep, die op andere terreinen van principieel leven de handen vol had, slechts schaars voort, de beoordeling van hetgeen verder op de markt der Nederlandse litteratuur verscheen, was grotendeels in handen van goedbedoelende, maar ondeskundige mensen, die wel een scherp oog hadden voor principieel-religieuse tekortkomingen, maar voor litteraire waarden blind waren. Zo gevoelden de Calvinisten zich onzeker in het vage besef, dat hun culturele goederen ontgingen om des beginsels wil. En nu is het de grote verdienste van Tazelaar geweest, dat hij zijn geloofsgenoten heeft voorgelicht. In talloze artikelen en andere geschriften heeft hij hen geleerd, hoe zij de producten der moderne litteratuur moesten lezen en beoordelen. Vele jaren lang is hij voor tienduizenden de betrouwbare gids geweest, aan wiens hand zij de velden der dicht- en romankunst leerden bewandelen. Vertrouwd werd hij als beginselvast man, hooggeacht als litterair deskundige. Het is mij niet onbekend, dat tegenwoordig verscheidene Calvinistische critici andere beoordelingsnormen aanleggen dan Tazelaar deed, maar ook zij zullen moeten toegeven, dat hij in een vorige periode de in zijn groep leidende figuur is geweest, die het Calvinistische volksdeel nader gebracht heeft tot de moderne letterkunde. Hij deed dit door beoordelingen in ‘Stemmen des Tijds’, het ‘Calvinistisch Weekblad’ en de ‘Lectuurgids’. Hij vatte zijn gedachten periodiek samen in een lange reeks boeken. Bovendien hield hij voordrachten en radiolezingen. Door dit alles heeft hij onmiskenbaar een belangrijke invloed gehad op de culturele ontwikkeling van het Gereformeerde volk. Van zijn grote feitelijke kennis der nieuwe Nederlandse letterkunde geeft zijn ‘Beknopt Hand-

[p. 115]

boek’ blijk. Dit was bestemd voor gebruik op de middelbare scholen, en het kan alleen betreurd worden, dat hij niet een groot wetenschappelijk handboek der nieuwere litteratuur van principieel-Calvinistisch karakter heeft geschreven; want daartoe was hij zeker bekwaam.

Wanneer we tot zijn levensgeschiedenis terugkeren, moeten we eerst vermelden, dat hij van 1927-1932 het Nederlands doceerde aan het Centraal Instituut voor Christelijk-Sociale Arbeid te Amsterdam. Verder dat hij sinds 1939 de didactiek en de methodologie der Nederlandse taal- en letterkunde onderwees aan de Vrije Universiteit. Zijn grote practische ervaring kwam hem hierbij te stade en meer dan één student heeft later verklaard, dat hij, indien hij een goed leraar geworden is, dat vooral aan Tazelaar heeft te danken.

Na de oorlog kwam een grote verandering in Tazelaars leven. In 1945 werd hij benoemd tot rector van het Gereformeerde Gymnasium te Amsterdam. Deze functie nam hem zozeer in beslag, dat hij nadien slechts weinig kon publiceren. Het rectoraat lag hem; niettegenstaande zijn meer dan dertigjarig leraarschap aan een H.B.S. was hij een gymnasiale geest gebleven. Warme liefde voor zijn werk paarde hij aan schier te grote plichtsbetrachting; de nauwgezetheid, die zijn wetenschappelijk werk kenmerkte, stempelde ook de te vele administratieve werkzaamheden, die hij als rector te vervullen had. De leraren waardeerden hun rector, de leerlingen droegen hun paternale leidsman een warm hart toe, de ouders stelden hem veel hoger dan hij zelf geloven wilde. Ook op andere terreinen van het onderwijs bewoog hij zich: van het bestuur der Gereformeerde Kweekschool en van onderscheidene lagere scholen te Amsterdam was hij de even wijze als deskundige voorzitter. Kortom in het Christelijke school-leven der hoofdstad was Tazelaar een algemeen geziene figuur. Het is dan ook niet te veel gezegd, dat een diepe ontroering door geheel Christelijk Amsterdam ging, toen op Zondag 15 Februari 1953 de tijding bekend werd, dat hij vrij plotseling was overleden. En bij zijn begrafenis waren niet alleen al zijn leerlingen en al zijn vrienden aanwezig, maar ook honderden belangstellenden uit geheel andere levenskring. Want ook buiten eigen omgeving was hij bekend en geëerd.

Christiaan Tazelaar was een beginselvast Calvinist. Maar dit impliceerde niet, zoals men wel eens ten onrechte van zulke figuren meent, bekrompenheid en enghartigheid. Hij stond open voor alle uitingen der cultuur en aanvaardde die, al toetste hij ze aan eigen opvatting. Hij

[p. 116]

was een vroom man, maar zijn vroomheid droeg de signatuur van zuiverheid en realiteit. Hij was hartelijk en zachtmoedig van aard en zeker heeft hij nooit iemand gekwetst; weliswaar wist hij, waar het zijn heilige beginselen betrof, niet van transigeren, maar hij bestreed alleen opvattingen, nimmer personen. Hij was bescheiden, naar sommiger oordeel al te bescheiden. En toch wist hij zelf wel wat hij waard was; maar hij had nu eenmaal behoefte aan een prijzend woord, alleen omdat hij daarin een verificatie zag van het feit, dat hij in een bepaald geval op de goede weg was.

Als er ooit een geschiedenis zal worden geschreven van Calvinisme en cultuur in Nederland in de eerste helft der twintigste eeuw, zal de figuur van Dr C. Tazelaar daarin een eigen hoofdstuk krijgen.

A. Sizoo

Lijst van geschriften

1922	Moderne Romankunst.
1925	De jeugd van Groen (diss.).
1928	Karakterschets van Alice Nahon, met bloemlezing.
1929	A.M. de Jongs Merijntje Gijzen cyclus.
1930	Het huwelijksprobleem (samen met Dr C.J. Honig; van Tazelaars hand hierin is: Het huwelijksprobleem in de literatuur).
1932	Tien jaren oogst. Belangrijke romans van de laatste tien jaren.
1934	Onuitgegeven brieven van Mevrouw Bosboom-Toussaint.
1934	Aantekeningen over het nieuwste proza.
1936	Beknopt Handboek van de Nederlandse letterkunde (2 dln).
1936	Het proza der nieuwe zakelijkheid.
1939	De cultuurwaarde van Hildebrands Camera Obscura.
1940	Rondom Da Costa's vijf en twintig jaren.
1948	De geschiedenis van een eeuw (het eeuwgetij der Marnixschool te Amsterdam).

Verder artikelen in ‘Stemmen des Tijds’, ‘Calvinistisch Weekblad’, ‘Lectuurgids’, Brochures in de reeks ‘Voor Ouders en Opvoeders’, ‘Chr. letterkundige Studiën’, artikelen in de ‘Chr. Encyclopaedie, ‘Opwaartsche wegen’, ‘Opgang’, ‘Boekenkeur’.