Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1952-1953

[p. 39]

Andries Albert van Rijnbach
(Delft, 3 April 1879 - Leiden, 21 Juli 1953)

Dr. A.A. van Rijnbach

Andries Albert van Rijnbach (de noemnaam was Albert) werd 3 April 1879 te Delft geboren. Reeds als éénjarige verloor hij zijn moeder, in zijn achtste levensjaar ook zijn vader, die zich op een zakenreis in Amerika bevond. Met twee broers en een zuster kwam hij toen onder de hoede van een oom, een ongetrouwd rotterdams zakenman, die met een eveneens ongehuwde zuster samenleefde. Het is te begrijpen, dat deze huishouding zich slechts gedeeltelijk kon aanpassen aan de behoeften der kinderen. De echte gezinssfeer heeft Van Rijnbach niet gekend en dat heeft ongetwijfeld zijn stempel op zijn persoonlijkheid gedrukt. De trekken die ik bedoel, laten zich misschien het best samenvatten onder de noemer: gevoel van onbegrepenheid. Er ontwikkelde zich bij hem een sterke geslotenheid, gepaard aan prikkelbaarheid en een geneigdheid zich verongelijkt te voelen. Ofschoon geen opgewekte natuur, was hij toch niet zwaarmoedig of zonder verwachtingen. Op de voorgrond stelde hij zich nooit en gaarne was hij hulpvaardig.

Reeds vroeg voelde hij een verlangen naar studie. Zijn oom vond (gelijk zoveel rotterdamse zakenmensen van die tijd) zo iets volkomen overbodig en stuurde hem naar de H.B.S. met 3-jarige cursus, de voorbereiding voor het kantoor. Na het aflopen van deze school gelukte het hem in zoverre aan zijn neigingen tegemoet te komen, dat hij een betrekking verwierf in het antiquariaat Van Stockum in Den Haag. Stellig heeft hij hier wel een en ander geleerd, dat hem later te pas is gekomen.

Middelerwijl praepareerde hij zich voor het staatsexamen en het verwerven van een studiebeurs stelde hem in staat zich in 1900 als student in de nederlandse letteren te laten inschrijven. Aansluiting vond hij voornamelijk in het dispuut Litteris Sacrum, waarvan hij een gewaardeerd lid en gedurende anderhalf jaar voorzitter was.

Zijn eerste betrekking na het voltooien van zijn studie, was een tijdelijk assistentschap bij de Monumentencommissie. Vooruitzichten waren hieraan niet verbonden en de bezoldiging was laag, zodat hij al gauw naar iets anders moest uitzien. Te meer omdat hij 25 Sept. 1907 in het huwelijk was getreden met Grietje Nassau Noordewier. Het echtpaar woonde te Leiden. Zijn vrouw was een schoonzuster van de eerste leider der S.D.A.P. te Leiden, Dr Anton Pannekoek, en zelf eveneens

[p. 40]

socialiste. Verscheidene jaren (in Litteris Sacrum was het reeds enigermate begonnen) heeft hij zodoende socialistische invloed ondergaan en ook wel socialistische sympathieën gevormd. Zijn natuur was echter te individualistisch, dan dat hij zich bij een partij had kunnen aansluiten. Politiek schonk hij trouwens slechts een matige belangstelling.

Naar iets anders uitzien wilde zeggen: naar een betrekking bij het onderwijs. Van Rijnbach vond die in 1909 als tijdelijk leraar aan de H.B.S. te Meppel. Een zeer bezwaarlijke betrekking, want het tijdelijk karakter liet niet toe zich te Meppel te vestigen, zodat hij alleen de Zondagen in de huiselijke kring kon doorbrengen. Met ingang van 1910 werd hij leraar aan het Gymnasium te Alkmaar, waar het gezin ging wonen, maar de culturele sfeer van Leiden wel miste.

30 September 1916 trof hem het zware verlies van zijn vrouw, die hem twee dochters naliet. Aan het eind van hetzelfde jaar verhuisde hij naar Dordrecht, waar hij, evenals reeds te Alkmaar, behalve aan het gymnasium ook nog aan andere inrichtingen van onderwijs was verbonden. Hier leerde hij zijn tweede vrouw kennen, Johanna Catherina van Gelder, met wie hij 18 Juli 1919 in het huwelijk trad. Zij schonk hem een zoon en een dochter. In 1924 werd hij, ongetwijfeld tot zijn voldoening, benoemd aan het gymnasium te Leiden, waar hij tot zijn pensionnering bleef.

Van Rijnbach had nederlandse letteren gekozen om de studie. Een roeping voor het onderwijs voelde hij niet; het leraarschap was voor hem niet veel meer dan een onvermijdelijke consequentie. Ongetwijfeld streefde hij er met ernst naar een hoog peil te bereiken, maar het ware contact met zijn leerlingen vond hij niet gemakkelijk. Ten dele, dunkt mij, door een zekere stroefheid, ten dele door een prikkelbaarheid, die hem een tekort aan belangstelling kwalijk deed verdragen.

De vele lessen die hij moest geven om aan een behoorlijk bestaan te komen, lieten hem eerst weinig tijd en kracht voor meer studie dan het bijhouden van zijn vak. Toen hij in Leiden kwam was hij dan ook nog steeds niet gepromoveerd. Voor het, in overleg met Verdam, gekozen onderwerp, een nieuw woordenboek op Bredero, had hij wel veel materiaal verzameld, maar de uitgave van een werk van de omvang die hij zich gedacht had, moest inmiddels economisch onbereikbaar geacht worden. In de omschakeling op een van een uitvoerige en grondige inleiding, vele aantekeningen en een woordenlijst voorziene uitgave van Bredero's kluchten kan ik geen verlies zien.

[p. 41]

Zijn in 1926 verschenen proefschrift werd zeer gunstig ontvangen. Reeds het volgend jaar werd hij tot lid der Maatschappij gekozen. Op een voor beiden zeer gunstig moment, want in 1928 viel het bibliothecariaat open en daarvoor was Van Rijnbach de aangewezen persoon. Hiermede opende zich voor hem een belangrijk terrein van werkzaamheid (weliswaar niet als hoofdfunctie), dat meer zijn liefde had dan het onderwijs en waaraan hij zich met toewijding gaf. Menige aanwinst van de bibliotheek is aan zijn speurzin te danken geweest. Het was dan ook een alleszins verdiende onderscheiding, dat de jaarvergadering van 1951 hem, toen hij zijn functie neerlegde, tot ere-lid benoemde. En voor hem een grote voldoening.

Inmiddels was de kring van zijn verbindingen met de Maatschappij reeds in 1927 gesloten door zijn verkiezing in de Commissie voor Taal- en Letterkunde, aan welker werkzaamheden hij tot 1947 van harte deelnam.

Parallel met zijn werkzaamheid als bibliothecaris liep zijn jarenlang voorzitterschap van de Openbare Leeszaal Reuvens. Ook hierin is hij alleszins vruchtbaar werkzaam geweest.

Zijn liefde voor Bredero liet hem onder dit alles nog niet los. Voor de Bibliotheek der Nederlandse Letterkunde bezorgde hij een keuze uit diens toneelwerk en later nog een herdruk van het Groot Liedboek naar de oorspronkelijke uitgave, die hij van een inleiding voorzag. Op verdienstelijke wijze voerde hij de opdracht uit een bundel te verzamelen van de verspreide geschriften van Dr C.J. Boekenoogen.

Het laatste jaar van zijn leven was door toenemende verkalkingsverschijnselen moeilijk. Voor de aan hem bestede liefdevolle zorgen is hij zeer erkentelijk geweest.

J.A.N. Knuttel

Lijst van geschriften

Boeken:

1909	Repertorium van Tijdschriftartikelen betreffende Nederlandsche Monumenten van Geschiedenis en Kunst 1901-1908. Van wege den Nederlandschen Oudheidkundigen Bond samengesteld door A.A. van Rijnbach. Théonville, Leiden.
1926	De Kluchten van Gerbrand Adriaensz. Bredero. Met een Inleiding, Aantekeningen en een Woordenlijst. (diss.) Paris, Amsterdam.
1932	Catalogus van de Verzameling-Boekenoogen. Brill, Leiden.
1942	G.A. Bredero. Toneelwerk: Griane - Klucht van de Koe - Spaanschen Brabander (Dl. XVII van de Bibliotheek der Nederlandse Letteren). Elsevier, Amsterdam.

[p. 42]

1944	Groot Lied-Boek van G.A. Brederode, naar de oorspronkelijke uitgave van 1622. Tekstverzorging en inleiding van Dr. A.A. van Rijnbach. Donker. Bilthoven-Antwerpen.
1949	Verspreide Geschriften van Dr. G.J. Boekenoogen verzameld door Dr. A.A. van Rijnbach. Brill, Leiden.

Artikelen:

1918	Lektuurvoorziening ten plattelande in de provincie Zuid-Holland, in Bibliotheekleven 3,46 volg.
1920	Lektuurvoorziening ten platten lande, in id. 5,206 volg.
1923	De Openbare Leeszaal en de Ongevallenwet 1921, in id. 8,24 volg.
1932	Bonte-Botters Huys, in Ts. 51, 21 volg.
1932	Haverschmidt en Penning, in Ts. 51, 270 volg.
1934	De Bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandsche Letteren te Leiden, in Bibliotheekleven 19,157 volg.; 175 volg.
1936	De Plattelandslectuurvoorziening in Nederland, in Handelingen van het vierde Wetenschappelijke Vlaamsche congres voor Boek- en Bibliotheekwezen. 157 volg.
1937	Ernste Absichten ..., den Leihvertrag mit der Universitätsbibliothek Leiden aufzuheben? in Zentralblatt für Bibliothekwesen 53, 388 volg.
1937	Een onuitgegeven brief van Jacob Cats, in Ts. 56, 87 volg.
1940	Die Hystorie van die Seven Wijse Mannen van Romen, in Ts. 59, 262 volg.
1940	De Camera Obscura en Leiden, in Leidsch Jaarboekje 1940, 87 volg.
1941	Lambertus Tondu 1878-1940, in id. 1941, 55 volg.
1951	Een onbekende Spectator en zijn Samensteller, Egbert Buys, in Het Boek 30, 75 volg.

Voorts enkele boekbeoordelingen in N. Tg. 25, Ts. 66, 67, 69, 70.