Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1943

[p. 34]

Felix Hendrik August Driessen
Leiden, 22 September 1855 - Leiden, 18 October 1936

22 September 1855 werd Felix Driessen te Leiden, als oudste van 13 kinderen, geboren. Zijn vader was Peter Ludwig Carl Driessen, directeur en mede-eigenaar van de Leidsche Katoenmaatschappij, v/h De Heyder & Co., toentertijd het grootste fabrieksbedrijf hier ter stede; zijn moeder was Emma von Forchenbeck¹. Op zesjarigen leeftijd ging hij naar de school van meester Van der Togt, op de Heerengracht, daarna naar de bekende school van den heer Japikse aan de Aalmarkt, om tenslotte, na de H.B.S. bezocht te hebben, op nog geen 17-jarigen leeftijd met goed gevolg het eindexamen af te leggen.

Na de schooljaren heeft Felix Driessen eerst een jaar practisch op de fabriek gewerkt om zich te bekwamen in de verschillende bewerkingen als weven, bleeken, verven en drukken. In dien tijd was dat zeer nuttig, want van de fabrieksbazen viel veel te leeren: deze beschouwden nl. de voor het drukken benoodigde recepten als hun privé-eigendom. Toen volgden twee jaren theorie aan de Chemie-Schule te Mülhausen in de Elzas, een geruime tijd van volontairschap in Engelsche drukkerijen en daarna keerde de jonge Driessen definitief naar Leiden terug. In het bedrijf der katoenmaatschappij kwam zijn theoretische kennis hem zeer goed te pas. In die jaren viel nl. de opkomst van de synthetische kleurstoffen, die eerst de meekrap, later de natuur-indigo vervangen hebben.

In 1887 begon zijn vader zich langzamerhand uit de directe leiding der zaken terug te trekken. Zijn beide zoons Felix en Carl werden de leidende krachten der inmiddels in een Naamlooze Vennootschap omgezette firma. De fabriek werkte hoofdzakelijk voor de overzeesche gewesten, voor Engelsch- zoowel als voor Nederl.-Indië, waarheen Felix in 1878 en 1884 reizen ondernam. Bij zijn terugkeer in 1897 uit Amerika, dat hij tweemaal bezocht, vond bij het geheele fabriekscomplex der drukkerij en ververij aan de Heerengracht door brand vernield. Na deze ramp werd het bedrijf, met de meest moderne machines uitgerust, voortgezet. Al spoedig braken echter zeer moeilijke jaren voor de fabriek aan, wat den beiden directeuren veel zorgen moet hebben gebaard. In 1902 was er een enorme prijsdaling van de katoen, hetgeen groote verliezen

1 Zie Leidsch Jaarboekje 1906, Peter Ludwig Carl Driessen door Fel. Driessen. Idem 1927/28, Mevr. E.A.M. Driessen-von Forchenbeck door Rosalie Driessen.

[p. 35]

veroorzaakte. Hetzelfde deed zich voor in 1911, en in de oorlogsjaren 1914-1918 stond de export, waarvoor toch grootendeels werd gewerkt, bijna geheel stil.

Na den oorlog is het niettegenstaande onverflauwde pogingen niet mogen gelukken de zaken op de hoogte van voorheen te brengen. De omstandigheden waren in den loop der jaren ook veranderd: tegen de toenemende Japansche concurrentie viel moeilijk op te werken. Daarbij werd door de stijging der arbeidsloonen het handdrukartikel haast tot een onmogelijkheid gemaakt. Het aantal werklieden, dat nog in 1914 dikwijls 1000 bedroeg, is daarna nooit meer dan 4 à 500 geweest. Enkele betere jaren volgden nog wel, maar het verlaten van den gouden standaard door Engeland in 1931 bracht het bedrijf een zoo grooten slag toe, dat het in 1932 moest worden stopgezet en dat in 1936 tot liquidatie moest worden overgegaan. Welk een groot leed moet dat vooral voor de beide broedersdirecteuren, die zoo hard voor de zaak gewerkt hadden, geweest zijn!

Als men bovenstaand relaas leest, kan men den indruk krijgen, dat Felix Driessen met het werk voor en in het bedrijf alleen al een geheel bezet leven moet hebben gehad. Maar niets is minder waar, want het is haast ongelooflijk hoeveel ander en belangrijk werk hij bovendien heeft kunnen verzetten. Het zeer goed geoutilleerde fabriekslaboratorium bood hem de gelegenheid tot studies op het gebied der chemie. Van zijne experimenten en vondsten deelde hij gaarne de resultaten aan anderen mede. Zoo hield hij voor de Maatschappij voor Nijverheid, het Natuurkundig Gezelschap en den Leidschen Chemischen Kring voordrachten, zoowel op chemisch gebied als op dat der textiel. In 1902 zag hij zijn publicatie in het ‘Bulletin de la Société Industrielle de Mulhouse’: ‘Etude sur le Rouge Turc’ met de gouden eeremedaille bekroond. Dit genootschap benoemde hem in 1922 tot Membre Correspondant.

Over de geschiedenis van zijn vak, de katoendrukkerij, heeft hij in 1883 een voordracht gehouden voor het Natuurkundig Gezelschap, maar over dit onderwerp heeft hij niets gepubliceerd. Anderen daarentegen heeft hij wel van zijn groote kennis op dit gebied doen profiteeren. Dit blijkt o.a. uit het werk van Rouffaer en Juynboll: ‘De Batikkunst in Nederl. Indië’, waar wij in de inleiding lezen: ‘Zoo iemand werkelijk aandeel heeft aan het tot stand komen van dezen onzen arbeid, dan is het zeker de heer F. Driessen’. En verder: ‘De erkentelijkheid gebiedt dan ook aan den heer F. Driessen onzen meest warmen dank te brengen als den man, die naast zijn kunde op practisch fabrieksgebied een zeld-

[p. 36]

zame belangstelling heeft voor de wetenschap en de historie van zijn vak, merkwaardiglijk te huis is in diens oudere litteratuur en op de meest hartelijke wijze gereed stond om ons te gerieven met zijn vakkennis, zijn handelsrelaties, zijn boekenschat. Reeds dadelijk in ons eerste hoofdstuk zal blijken, hoe velerlei en hoeveel waardevols wij aan hem te danken hebben.’

In 1903 begaf Felix Driessen zich op het gebied der economie en publiceerde een brochure, genaamd ‘Theorie en Praktijk, Beschouwingen omtrent den tegenwoordigen toestand der Nijverheid’, waarin hij o.a. de volgende vraag stelt: ‘Hoe komt het dat alleen de theoretici en bespiegelende menschen hun ideeën verkondigen en door ieder aangehoord worden, terwijl de menschen die ondervinding hebben, gewoonlijk worden doodgezwegen of wel beoordeeld worden op weinig zakelijke wijze?’ Hij, de man van de praktijk, kon de menschen der wetenschap niet altijd naar waarde schatten. Bij het doorlezen van dat geschrift wordt men wel zeer getroffen door de groote belezenheid, die de schrijver moet hebben gehad op velerlei gebied.

In de Voorrede van zijn ‘Theorie en Praktijk’ vertelt Driessen hoe zijn geschiedkundige studiën hem op het spoor hadden gebracht van het werk: ‘Proeve van een onuitgegeven staathuishoudkundig geschrift ‘Het Welvaren der stad Leiden’ opgesteld in den jare 1659 door Mr. Pieter de la Court’ door B.W. Wttewael, Leiden 1845. De overeenkomst tusschen de beschouwingen in dat werk en de zijne, noemt hij werkelijk frappant. Het hoeft dan ook geen verwondering te baren dat hij uitvoerige studiën heeft gemaakt van Pieter de la Court, die tijdgenoot en geestverwant was van Johan de Witt. Deze Leidsche industrieel, voorstander van den vrijen handel, die in de toen bestaande hallen en gilden een hinderpaal zag voor de ontwikkeling van industrie en handel, trok zeer begrijpelijk zijn volle aandacht. Driessen meende dat Wttewael's uitgaaf niet voldoende was en besloot daarom het werk nogmaals in zijn geheel uit te geven. Zoo verscheen dan in 1911: ‘Het Welvaren van Leiden. Handschrift uit het jaar 1659, uitgegeven met Duitsche vertaling, aanteekeningen en bibliographische bijzonderheden’. Waarom hij er een Duitsche vertaling aan toevoegde heeft hij niet vermeld. Het resultaat van onderzoekingen in het Leidsche archief en van verschillende in veilingen opgekochte boeken wordt samengesteld in wat hij noemt Bibliographie. Deze bevat een schat van gegevens, maar wat men doorgaans een bibliographie pleegt te noemen, is het eigenlijk niet. De schrijver

[p. 37]

trekt in twijfel of Pieter de la Court de auteur van ‘Het Welvaren’ is geweest. 't Is wel jammer dat hij, die over zoo talrijke gegevens beschikte, dat vraagstuk niet tot een oplossing heeft kunnen brengen.

In 1915 werd Felix Driessen lid van onze Maatschappij. In 1918 hield hij een voordracht over Chitsen papieren. Hij was nl. tot de ontdekking gekomen, dat er nauw verband moet hebben bestaan tusschen het drukken van katoen en de zg. Chitsen papieren. Hij had daarvan een groote verzameling aangelegd, en naar aanleiding van zijn lezing had hij een fraaie tentoonstelling ingericht. Later deed hij er op maandvergaderingen der maatschappij herhaaldelijk mededeelingen van, als hij op 't gemeente-archief of elders een naar zijn meening belangrijke vondst had gedaan; zoo over een na 280 jaar teruggevonden brief, vermoedelijk van den bekenden Pieter de la Court. Dit schrijven was hem ter hand gesteld door een directen afstammeling van den bekenden Leidschen rechtsgeleerde en industrieel.

Van de Vereeniging Oud-Leiden werd Felix Driessen in 1913 bestuurslid, welke functie hij tot zijn dood toe bekleedde. Veel heeft hij ook gedaan voor de Drie October-vereeniging, waarvan hij mede-oprichter was. Hoe kon 't ook anders: hij met zijn groote belangstelling in de geschiedenis van zijn geboortestad! Vele jaren is hij secretaris geweest van deze vereeniging, waarvan hij later tot eerelid werd benoemd.

Zijn levensbeschrijving zou niet volledig zijn als ook zijn liefde voor de muziek niet werd herdacht. Bij de vele beslommeringen van het zakelijke leven en de plichten van de openbare betrekkingen werd in de familie Driessen zeer veel aan de kunst gedaan en ‘de muziek werd’, zoo vertelt hij zelf in het levensbericht over zijn vader, ‘den kinderen als het ware met den paplepel ingegeven’. Doordat zijn vader secretaris was van de Leidsche Schouwburg, logeerden dikwijls groote kunstenaars onder het steeds gastvrije dak Breestraat 125, onder wie de groote Nederlandsche componist Joh. J.H. Verhulst. Felix Driessen had een bijzonder mooie basstem; op vele concerten van de Zangvereeniging van de Maatschappij tot bevordering der Toonkunst afd. Leiden, waarvan hij oprichter, secretaris en voorzitter is geweest, is hij als solist opgetreden. In 1888 werd hem het eerelidmaatschap van de vereeniging aangeboden. Van het kerkkoor der Hartebrugkerk was hij een trouw zanger, later werd hij tot dirigent hiervan benoemd. Omdat hij voelde voor deze functie kennis van het Latijn noodig te hebben, is hij, toen bijna vijftig jaar oud, nog met de studie van die taal begonnen.

[p. 38]

De laatste jaren van zijn leven heeft hij veel leed ondervonden; zoowel door den achteruitgang van de fabriek, als in zijn gezin. Een volwassen zoon heeft hij door den dood verloren. Ook is een langdurig lichamelijk lijden hem niet gespaard gebleven, maar hij heeft dat alles moedig en geduldig gedragen. Den 18den October 1936 kwam een eind aan dit zoo welbestede leven.

Felix Driessen had door zijn groote bereidwilligheid anderen te helpen een ruimen kring van vrienden gekregen, die met zijn nagelaten betrekkingen, zijn nagedachtenis dankbaar zullen blijven gedenken.

F.A. le Poole

Lijst der geschriften

I. Op Politiek gebied:

1903	Theorie en Praktijk: Beschouwingen omtrent den tegenwoordigen toestand der Nijverheid van Nederland. Leiden, IJdo.

II. Op Geschiedk.-Econ. gebied: (Pieter de la Court):

1911	Het Welvaren van Leiden: Handschrift uit het jaar 1659, met duitsche vertaling, aanteekeningen en bibliogr. bijzonderheden. Den Haag. Mart. Nijhoff.
1912	Leiden in den Franschen Tijd 1794-1813. Leiden. Ed. IJdo.
1927	De Reizen der de la Courts. 1641-1700-1710. Leiden. Ed. IJdo.

Verdere vondsten betr. de la Court werden meest op de vergadering der Mij. der Nederl. Letterkunde mondeling medegedeeld, en aan de leden gemultipliceerd medegegeven.

III. op Textielchemisch gebied:

1889	Tie and Dye-work at Semarang: Intern. Archiv f. Ethnographie II, pag. 106.
1902	Etude sur le Rouge Turc. Bull. Soc. Ind. de Mulhouse 72, 163 (hiervoor werd den schrijver de gouden eeremedaille toegekend).
1908	Différentes réactions de l'hydrosulfite en poudre. ib. 78, 18.
1909	Electrische Analyse. Chem. weekbl. 6, 140.
1910	Note sur l'Ouvrage de Rosetti ‘Plichto’ ibid.
1921	Etude sur les mordants et leur teinture par voie electrolytique. ibid. 87, 140.
1925	Affaiblissement du coton par déshydratation. ibid. 91, 475.
1933	Influence de l'eau dans la fixation des mordants d'alumine. ibid. (comité).
1934	Note sur la différence entre les hydrates d'alumine minéral et végétal. ibid. 100. 472.

IV: Biographieën in het Leidsch Jaarboekje:

1906	P.L.C. Driessen.
1916	Johan Schmier.
1917	Pastoor Gadet.
1929-30	P.L. Dessens.
1933	A.L. de Stürler (De Leidsche Zoutkeet).