Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1942

Theodor Siebs
Bremen, 26 Aug. 1862-Breslau, 28 Mei 1941

De levensloop van Dr Th. Siebs is simpel en gauw verteld. Hij bezocht het gymnasium te Bremen en studeerde daarna aan de Universiteiten van Tübingen en Leipzig; in 1885 promoveerde hij en in 1888 verwierf hij de bevoegdheid tot lesgeven aan de universiteit, in 1890 werd hij aangesteld tot professor in Greifswald, in 1902 te Breslau, waar hij tot zijn pensionnering bleef; in 1919 had hij een benoeming tot hoogleraar aan de universiteit te Groningen afgewezen.

Een eenvoudig karakter, een helder verstand, een harde werker; met de simpelheid van het natuurgebeuren schijnen de eigenschappen van deze geleerdenfiguur tot ontwikkeling te komen - zijn omvangrijk, gedegen wetenschappelijk oeuvre legt daarvan een welsprekend getuigenis af. Onder de leermeesters, die hem vormden tot den voortreffelijken philoloog, komen de namen voor van Karl Brugmann, Geldner, Rudolf Kögel, Erwin Rohde, Rudolf Roth, Eduard Sievers, Philipp Strauch, Windisch, Friedrich Zarncke, Leskien. Zijn leerling en opvolger, Prof. Dr W. Steller, heeft gezegd, dat de colleges van Siebs geheel vrij bleven van uiterlijke welsprekendheid en goedkope geestigheid, maar tot kritisch zien en tot de vorming van de verstandelijke vermogens zeer bijdroegen; daardoor had hij meer invloed op de gerijpte geesten dan op de pas beginnende studenten. Zijn persoon en werk lijken wel eens koel; toch zou men Siebs onjuist beoordelen als men aannam, dat het hem aan gevoel ontbrak - hij hield dit slechts in de ban van zijn scherp en klaar denken. Wie wel eens op een onderdeel van het gebied, dat Siebs bestreek, heeft gewerkt, is zeker onder de indruk gekomen van het methodische, weloverwogene, volledige van diens publicaties; deze zullen ook bij verandering van inzicht een grote substantiele waarde behouden.

Het moge waar zijn, dat Siebs het ganse veld van de germaanse philologie overzag en beheerste, het moge ook juist zijn, dat Silezië veel te danken heeft aan dezen niet-landsman (die door zijn colleges en publicaties maar niet minder door zijn bestuurderschap van de ‘Schles. Bund für Heimatschutz’ en ‘Schles. Gesellschaft für Volkskunde’ en door zijn vermogen om medewerkers tot zich te trekken zo veel voor deze streek gedaan heeft) - niet ten onrechte eisen de Friezen Prof. Siebs op als hun man. De studie van het Fries, in al zijn tijden en vormen, was zijn levenstaak; hij heeft de Friese taal en literatuur de haar toekomende plaats in het geheel verschaft. Vóór Siebs beperkte de wetenschappelijke belangstelling voor het Fries zich vrijwel uitsluitend tot de juridische zijde van

het oudfries; zonder overdrijving kan men zeggen, dat Siebs de grondslagen gelegd heeft van de Friese philologie.

Het was niet alleen wetenschappelijke interesse, die Siebs naar de bestudering van het Fries dreef; hij voelde zich één met het Friese volkswezen. Zelf was hij een Oostfries: zijn voorouders van vaders kant woonden sinds de 16de eeuw in Wiarden; zijn familie van moeders zijde, een predikantengeslacht (Reuter), stamde uit Jeverland. Als jongen van 16 jaar logeerde hij bij den bekenden schrijver Hermann Allmers (over wien Siebs nog in 1915 een uitvoerige en vol liefde geschreven biografie heeft gepubliceerd) en onderging diep diens invloed; met Allmers ging hij naar het nog Fries sprekende Saterland en toen reeds rezen voor de geest van den jongen de studieplannen op, die hij later stuk voor stuk verwezenlijkt heeft.

In 1885 reist hij naar Noordfriesland en bezoekt het vasteland, maar ook de halligen en de eilanden Sylt, Amrum en Föhr, en Helgoland. Hij sluit later vriendschap met den Sylter schrijver E. Johannsen en geeft een paar van diens blijspelen uit, met vertaling, verklaringen en woordenlijst (1898). De practische Siebs geeft ook de stoot tot het opnieuw opvoeren van dergelijke stukken. Over taal en volk van Helgoland publiceert Siebs in 1909 een nog altijd zeer bruikbaar boek.

Inmiddels had Siebs zijn onderzoek van het Friese gebied voortgezet met een langdurig verblijf in Westerlauwers Friesland, in de zomer van 1886. Wandelend en varend trok hij door geheel Friesland, verzamelde schatten van dialectmateriaal, niet alleen voor het vasteland maar ook voor de eilanden en kwam op grond daarvan tot een indeling van de Friese dialecten. Deze methode was (niet alleen voor Friesland) nog nieuw en pas Hof zou (hoeveel jaren later!) het werk voortzetten en uitbreiden. Veel steun moet Siebs bij dit dialectonderzoek gehad hebben van allerlei Friese strijders en schrijvers als Johan Winkler, J.v. Loon, W. Dijkstra, T. Halbertsma, C. Wielsma, O.H. Sytstra en P.J. Troelstra, met wie hij hartelijke betrekkingen aanknoopte. De Friezen kwamen onder de indruk van den kranigen en innemenden jongen geleerde, die zozeer thuis bleek in oud- en nieuwfries beide, die met de jonge Friezen zong uit het ‘Frysk lieteboek’ en die het Schiermonnikoger dialect zó voortreffelijk wist te reproduceren, dat de bewoners overtuigd waren met een eilander te doen te hebben.

De studie van het oudfries bracht Siebs er toe, te veronderstellen, dat er nog meer hss. geweest moesten zijn; in 1893 onderzocht hij de inhoud van de Bodleian Library in Oxford en kwam met rijke resultaten terug.

Weliswaar wist men, dat hier allerlei te vinden zou zijn, was er vaker op het belang van deze collectie gewezen en waren er gedeelten gecopieerd, maar het blijft waar, dat pas de onderzoekingen van Siebs ‘Westfriesische Studien’ (1895) er het volle licht op hebben laten vallen.

De historische ontwikkeling van het Fries beschreef Siebs reeds gedeeltelijk in ‘Zur Geschichte der englisch-friesischen Sprache’ (1889) en breder, vollediger, in zijn ‘Geschichte der friesischen Sprache’ in Paul's Grundriss (1^e druk 1892; de tweede, 1901, is geweldig uitgedijd, tot wanhoop van Paul, tot grote vreugde van ieder, die het Fries wenst te bestuderen). Siebs was hiervoor de aangewezen man, door zijn uitgebreide kennis van het oudfries, het middelfries en het nieuwfries in zijn verschillende verschijningsvormen.

Siebs ziet de taal nooit los van den mens en zijn cultuur; volkskunde en literatuur hebben zijn volle aandacht - al zijn publicaties leveren daarvan het bewijs. Van hem is de compacte, maar degelijke en nog steeds zeer bruikbare ‘Geschichte der friesischen Literatur’, ook in de Grundriss (2^de, zeer omgewerkte druk 1902).

Het lag voor de hand, dat Siebs de leiding had bij het opnemen van de Friese dialecten op gramofoonplaten in 1927; het was trouwens vooral op zijn aandringen, dat dit voor het Fries plaats vond. Voor Wangeroog was het bijna te laat geweest; spraken, toen Siebs er het eerst zijn aantekeningen maakte, nog een 12tal mensen het eilanddialect, in 1927 was er slechts 1 over! Vele Friezen zullen zich dit hernieuwde bezoek van Siebs met groot genoegen herinneren. Persoonlijk zien we hem in onze verbeelding bezig in de Kanselarij te Leeuwarden, steeds de nieuwe gegevens vergelijkend met die uit de kleine schriftjes van 1886, zoals hij daar óók gewerkt had in de donkere jaren na de vorige wereldoorlog, uren aan één stuk in de zomerhitte, zonder iets te nuttigen, gebogen over de oudfriesche rechtshss., die door zijn medewerking weer uit Duitsland naar Leeuwarden waren geraakt. Een voorbeeld van toewijding en plichtsbetrachting.

Zijn werk heeft vrucht gedragen, nog bij zijn leven. Het is niet eenzaam meer op het veld der Friese philologie; zelden echter zullen de voortzetters van een wetenschap zózeer overtuigd zijn te bouwen op vaste grondslagen, als dit bij de leerlingen en navolgers van Siebs het geval is.

J.H. Brouwer

Lijst der belangrijkste geschriften