Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1942

[p. 68]

Jan Kornelis de Cock
Vierhuizen, 23 October 1867 - Davos, 6 April 1941

Jan Kornelis de Cock werd op 23 October 1867 in het dorp Vierhuizen (prov. Groningen) geboren. Na de H.B.S. te Sappemeer en daarna het gymnasium te Groningen te hebben bezocht, werd hij in 1886 ingeschreven als student aan de gemeentelijke universiteit van Amsterdam. De Nederlandsche letteren, door hem als studievak verkozen, omvatte een verscheidenheid van heterogene vakken, voor het doctoraal de geschiedenis der Nederlandsche letterkunde, een oudgermaansche taal, de aardrijkskunde (geen examenvak!) en het Sanskrit. Voor laatstgenoemde taal werd in 1892 Dr C.C. Uhlenbeck tot hoogleeraar aan de Amsterdamsche universiteit benoemd, waar hij geroepen was om behalve het Sanskrit ook het Gotisch, Angelsaksisch, Russisch en de Indogermaansche vergelijkende grammatica te doceeren. Geen wonder dat De Cock al spoedig geboeid werd door het bezielend onderwijs van den genialen leermeester, die met groote kennis en geestdrift zijn leerlingen wist binnen te leiden in de wonderwereld van het oude Indië. Zoo werd De Cock gewonnen voor de studie van het Sanskrit en de Indische cultuurgeschiedenis. Op 9 December 1899 promoveerde hij cum laude tot doctor in de Nederlandsche letteren op een proefschrift getiteld: ‘Eene oudindische stad volgens het epos’. Deze dissertatie van bescheiden omvang getuigt niet alleen van vertrouwdheid met de beide grootere heldendichten Mahābhārata en Rāmāyaṇa, maar ook van bekendheid met de Indische tooneelstukken. Bovendien worden telkens passages aangehaald uit de werken van Europeesche reizigers, die in de 17de en 18de eeuw de steden van Indië hebben bezocht en beschreven.

Het schijnt dat de schrijver zich bij de keuze van zijn onderwerp Fruin's bekende Gids-artikel ‘Een Hollandsche stad in de Middeleeuwen’ (1873) tot voorbeeld had gesteld. Maar bij de bewerking moet hem al spoedig zijn gebleken dat het onmogelijk was zich een eenigszins concrete voorstelling te vormen van een Indische stad en haar onderdeelen op grond van de vage en al te fantastische beschrijvingen, die men in de heldendichten aantreft. ‘Gaarne zoude ik’, zegt hij (blz. 16-17), ‘in de volgende hoofdstukken voor den lezer eene epische stad doen herleven; hem bij eene wandeling door Ayodhyā's parken en lusttuinen, hoofdstraten en bazars tot cicerone verstrekken; koningspaleis en goden-

[p. 69]

tempel, gopura en torana in onderdeelen voor zijn oogen doen verrijzen. Maar men behoeft het epos slechts oppervlakkig te kennen, om te weten, dat elke poging daartoe vruchteloos zou wezen. Aan de epische stedenschildering ontbreekt elke plasticiteit; in den loop dezer studie zal men herhaaldelijk gelegenheid hebben het op te merken. Algemeenheden, geen details worden gegeven’.

Bovendien merkt De Cock op dat de archaeoloog hier den philoloog niet te hulp kan komen ‘om een Indisch Troje, een Indisch paleis van Odysseus te reconstrueeren’.

Het is een groote verdienste van De Cock's proefschrift dat hij zich niet heeft laten verleiden tot gewaagde gissingen, maar zich heeft bepaald tot een streng wetenschappelijke behandeling der talrijke bouwkundige termen, die systematisch zijn gerangschikt en door aanhalingen uit de epische litteratuur zoo goed mogelijk worden toegelicht. Daardoor heeft deze zorgvuldige studie nog steeds haar waarde behouden. Ware zij in het Engelsch geschreven, dan zou zij zeker in het buitenland en met name in Britsch Indië onder de inheemsche geleerden de aandacht hebben getrokken, die zij ruimschoots verdiende.

In den beperkten kring der Nederlandsche sanskritisten werd in elk geval De Cock's werk met ingenomenheid ontvangen. Dit blijkt uit Caland's waardeerende aankondiging (Museum VIII, 1900, blz. 43), waarin gewezen wordt op het groote belang van de kennis der realia voor de beoefening der Oudindische literatuur. ‘Het ontbreken van onderzoekingen op dit terrein’, zegt Caland, ‘heeft menigen philoloog in verlegenheid gelaten. Een onschatbaren dienst zou dan ook hij aan de philologie bewijzen, die een woordenboek der realia voor de Oudindische literatuur wilde samenstellen. Ongetwijfeld zou de ondernemer van zulk een arbeid in de aan het Museum ter aankondiging toegezonden studie van den heer De Cock al dadelijk veel belangrijk materiaal verzameld en bewerkt vinden.’

Caland's aankondiging eindigt met den wensch ‘dat de Schr. moed en gelegenheid moge vinden zijne onderzoekingen op dit gebied voort te zetten en bijv. ook het inwendige der woning te behandelen, rekening houdend met de ritueele en de smti-literatuur en de vāstuśāstra's’.

De hier uitgesproken wensch is helaas niet bewaarheid. Reeds vóór zijn promotie werd De Cock leeraar aan het gymnasium te Maastricht, waaraan hij zestien jaren verbonden bleef.

Het leeraarsambt was voor hem een noodzakelijkheid en het onderwijs

[p. 70]

eischte te veel van zijn krachten om hem veel gelegenheid te laten voor eigen studie. Toch was het de wetenschappelijke werkzaamheid, waartoe hij zich steeds voelde aangetrokken, en het onderwijs kon hem maar matig boeien, behalve in de hoogere klassen met begaafde leerlingen. Door dezen werd zijn onderwijs dan ook gewaardeerd en in 't bijzonder zijn voordracht van proza en poëzie, die aan het gelezene beteekenis en leven wist te geven.

In den winter van 1909-10 nam hij verlof om zijn grooten wensch te verwezenlijken door een bezoek aan Britsch Indië en Ceylon. Het moet voor hem wel een bijzonder genot zijn geweest het land van zijn studie te bezoeken en de Indische steden met eigen oogen te aanschouwen. Een uitvoerige reisbeschrijving, toegelicht door zelf genomen foto's, bleef onuitgegeven. Wel heeft de Indische reis aanleiding gegeven tot lezingen met lichtbeelden en tot een tweetal artikels in Elsevier's Geillustreerd Maandschrift, getiteld: ‘Zuid-Indische tempelbouwwerken’ en ‘Anoerádhapoera, Ceylon's heilige stede’.

Overigens bepaalde De Cock's wetenschappelijke productie zich tot aankondigingen van verschillende werken op indologisch gebied in het maandblad ‘Museum’. Het waren boeken over de philologie, archaeologie en godsdienstgeschiedenis van het oude Indië en De Cock's besprekingen geven blijk van zijn veelzijdige belangstelling en kennis. Onder de door hem behandelde werken was ook een Fransche vertaling van de Baitālpaĉīsī, een Hindī bewerking van de bekende sprokenverzameling Vetālapañcavimśati. Hieruit blijkt dat De Cock zich ook vertrouwd had gemaakt met het Hindī, de voornaamste Indo-arische taal van het tegenwoordige Indië.

In 1914 besloot De Cock zijn ontslag te nemen uit zijn leeraarsbetrekking. Nu scheen de tijd gekomen om zich geheel te wijden aan wetenschappelijken arbeid en wel in samenwerking met den bekenden Duitschen sanskritist Hermann Jacobi te Bonn. Maar de verwezenlijking van dit plan werd verijdeld door den wereldoorlog. Bovendien openbaarde zich in dat zelfde jaar een ernstige ziekte, die De Cock dwong om alle gedachten aan intensieve werkzaamheid te laten varen. Op twee jaren ziekte te Maastricht en vier jaren verpleging in het sanatorium Maris Stella te Scheveningen volgden vier jaren te Leysin onder behandeling van Dr Rollier. In 1924 vestigden Dr De Cock en zijn vrouw zich te Davos, waar hij zijn overigen levenstijd sleet.

Het verblijf in de hooge berglucht van Zwitserland bracht wel ge-

[p. 71]

nezing, zoodat hij in staat was gedurende de zomermaanden Nederland te bezoeken, het laatst in 1938. Hij behield steeds zijn belangstelling voor de Indische studiën; maar zijn geïsoleerdheid, het gebrek aan ‘anregung’, het gemis van een goede bibliotheek en het ontberen van zijn eigen boekerij - al deze ongunstige omstandigheden leidden er toe dat geen verdere publicaties van De Cock's hand zijn verschenen. De verwachtingen door zijn proefschrift gewekt, zijn onvervuld gebleven. Den 6den April 1941 overleed hij in Davos.

J. Ph. Vogel