Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1942

[p. 52]

Adrianus Ludovicus van Beeck
Baarle-Nassau, 28 Maart 1865-Leiden, 27 Februari 1942

28 Maart 1865 werd Adrianus Ludovicus Van Beeck te Baarle-Nassau geboren, als zoon van Nicolaas Adriaan Van Beeck en Anna Maria Meyvis.

Beide ouders waren rasechte Brabanders. Vader, die een boerderij had, stamde uit een familie, die sinds eeuwen in Baarle-Nassau had gewoond; zijn grootvader van moederszijde had een steenbakkerij en boerderij even over de Belgische grens in het dorpje Sondereigen.

Als jongen groeide hij op op de boerderij, op het land. Vaak ging hij, vooral later in zijn vacanties, naar grootvader Meyvis, een zeer geloovig Katholiek, die met zijn vele vrome dochters grooten invloed heeft gehad op het geestelijke leven van zijn kleinzoon, zoodat deze later een zwaren innerlijken strijd heeft gestreden voor hij het Roomsch-Katholieke geloof kon opgeven.

Zoodra zijn krachten het toelieten, moest hij mee met de knechts op Vaders boerderij; dan dorschte hij met hen het graan, dan hielp hij hen met den landarbeid, hoewel deze eigenlijk niets voor hem was. Toch deed hij het met plezier, ‘omdat hij’ - zooals hij later vertelde - ‘graag bij groote menschen was’. Daar deed hij menschenkennis op, daar leerde hij den arbeid liefhebben; die tijd heeft grooten indruk op hem gemaakt, want op lateren leeftijd nog zat hij het liefst daar, waar hij zijn oogen kon laten gaan over bloemen of over het te velde staande graan en, was hij eens buiten in vreemde omgeving, dan liep hij graag den akker op om met den boer een praatje te maken. En hoe kon hij niet vertellen uit zijn jeugd, over Brabant! Zijn verhalen, rustig voorgedragen, boeiden steeds en tintelden van leven. Men gevoelde, dat niets hem was voorbijgegaan, maar dat hij in zijn kinderjaren alles intens had beleefd.

Toen hij zes jaar was ging hij naar de O.L.S. te Baarle-Nassau, bij meester Van Ek, den eenvoudigen dorpsschoolmeester, die geheel alleen de zorg had voor zijn 130 leerlingen, die allen in één lokaal waren ondergebracht.

Reeds spoedig won de kleine Van Beeck het vertrouwen van zijn meester en, omdat hij uitblonk door zijn ijver en ernst, droeg deze hem reeds op zijn negende jaar het toezicht over de kleintjes op, wanneer hij zelf den grooteren les gaf.

Toen hij twaalf jaar oud de Lagere School had afgeloopen, was het de

[p. 53]

bedoeling van Vader Van Beeck, dat Janus, zooals hij genoemd werd, boer zou worden en Vader in het bedrijf zou helpen. Maar Meester Van Ek dacht daarover anders. Hij liet hem bij zich komen en zei: ‘Janus, je móet geen boer worden maar onderwijzer, dat kan je best, er zit wat in je.’ En om hem te toonen, dat hij dit ernstig meende, zorgde hij er voor, dat Janus van Beeck onmiddellijk benoemd werd tot kweekeling aan zijn school. Zoo stond Van Beeck dus reeds op 12-jarigen leeftijd voor de klasse voor een ‘honorarium’ van ƒ 25.- per jaar!

Het volgende jaar gaf Vader Van Beeck zijn toestemming, dat zijn zoon de normaal-school te Tilburg zou bezoeken. Meester Van Ek kreeg gelijk: dadelijk was Van Beeck daar een den eersten; vooral zijn opstellen werden bewonderd, altijd werden deze in de verschillende klassen voorgelezen.

7 April 1883 deed hij zijn eerste examen. Te 's Hertogenbosch verwierf hij zijn onderwijzersacte. Onmiddellijk daarop volgde zijn aanstelling tot ‘eerste onderwijzer’ aan zijn oude school op een jaarwedde van ƒ 550.-, een bedrag, dat nooit is verhoogd. Tot zijn 27e jaar heeft hij daarmede tevreden moeten zijn.

Maar Van Beeck had toen reeds voor zich zelf zijn levensweg uitgestippeld. Hij wilde verder en ‘hooger op’.

Hij begon met de studie voor de hoofdacte. Geld om les te nemen had hij niet. Op zijn kleine slaapkamertje studeerde hij; al zijn tijd gaf hij aan zijn studie en drie jaar later was de hoofdacte in zijn bezit. Hij was toen 21 jaar.

Kort daarop ging hij bij zijn vriend Van den Abeele, dien hij op de normaalschool had leeren kennen, in Tilburg logeeren. Daar ontmoette hij diens zuster, die onmiddellijk diepen indruk op hem maakte. Haar wenschte hij tot vrouw, maar hij begreep, dat hij haar niet ten huwelijk mocht vragen, voor hij haar zijn toekomstplannen eerlijk had ontvouwd. De eerste zeven jaar zou aan een huwelijk niet kunnen worden gedacht. Meer dan ééns in de vier weken zou hij haar niet kunnen schrijven. Hun verloving zou van Josephine offers vragen. ‘Ik zal U zeggen (schrijft hij haar 22 November 1886) - maar vertel het toch aan niemand - ik draag sinds eenigen tijd een plan met mij om, dat al meer tot rijpheid komt en waarvan ik alleen vrees, dat het mijne krachten te boven gaat...

En zoo ben ik er toe gekomen om te gaan studeeren voor de hooge school, eene studie, bij mijn volslagen gebrek aan hulp, zoo omvattend als omvangrijk...

[p. 54]

Begrijp eens, dat zouden nu nog 7 jaar zijn van onverdeelde toewijding van onophoudelijken arbeid, van zwoegen en strijden met de omstandigheden, met mijn familie, met staat en stand...

Wat te doen? Ik zie twee wegen voor mij. Bergop de een, begroeid met distelen en doornen, bezaaid met rotsen - licht en gemakkelijk, lachend de andere.

Op het eind des eersten geleerdheid, aanzien, macht over de menigte door het gevleugeld woord des geesten - de teere en stille genoegens van 't huisgezin op den anderen’ -

Hij koos den eersten. Hij begon met de studie in de moderne talen. Voor een onderwijzer, die den geheelen dag aan een klas van zestig jongens les moest geven, was de voorbereiding voor de acte Fransch zeer moeilijk en de leeraar van de H.B.S. te Tilburg, Reinders, wilde dan ook, dat zijn leerlingen al hun vrijen tijd aan de studie geven. Van Beeck wist dit, dus verzweeg hij, dat hij gelijktijdig met de studie in het Engelsch wilde beginnen. Zoo ging hij iederen Zaterdagmiddag en -avond lessen nemen in het Fransch, overnachtte bij zijn a.s. schoonouders en ging dan des Zondagsochtends om 7 uur naar Rotterdam, waar hij den heelen dag doorbracht bij den heer Hofman, die hem Engelsch leerde. Des Maandags vertrok hij dan weer tegen half zeven uit Tilburg om op tijd te Baarle-Nassau voor de klas te staan. Zijn verloofde zag hij slechts even. Het lesgeld verdiende hij door zelf aan boerenjongens les te geven voor ƒ 0.50 per uur. In Augustus 1889 slaagt hij voor zijn beide examens. Een jaar daarop verwerft hij de acte voor Duitsch.

Daarmede is voor Van Beeck de weg geopend over den Moerdijk. Hij krijgt in Augustus 1892 een aanstelling als leeraar aan het Instituut Bouscholte, in de Paramaribostraat te 's Gravenhage, waar hij gedurende de ochtenduren had les te geven. Juist 7 jaar na zijn hierboven vermelden brief huwt hij en na eerst de studie korten tijd aan kant gezet te hebben, gaat hij zich voorbereiden voor het Staatsexamen. Zonder eenige les te hebben genomen slaagt hij 15 Augustus 1895 voor dit examen.

Dan naar Leiden als student in de Nederlandsche Taal en Letterkunde. Hij volgt daar de colleges van Blok, Mulder, Jan ten Brink, Kern, de Goeije en Bolland, voor zoover hem de tijd daarvoor beschikbaar is. Kan hij door zijn betrekking niet alle colleges bijwonen, dan helpen de hoogleeraren hem door hem des avonds bij zich te ontvangen.

7 Juni 1899 verwerft hij de candidaatsbul na zeer zware jaren. Hij heeft te veel van zijn krachten gevergd. Een half jaar moet hij verlof

[p. 55]

nemen wegens overspanning. Maar daarna werpt hij zich weer vol energie op zijn studie. 22 Mei 1901 slaagt hij ‘cum laude’ voor het doctoraal-examen.

Thans staat hem de weg naar het Voorbereidend Hooger Onderwijs open en reeds spoedig wordt hij benoemd tot leeraar aan het Gymnasium te Leiden, een betrekking, die hij 7 Januari 1902 heeft aanvaard en tot 31 Augustus 1933 heeft bekleed.

Daar kreeg Van Beeck eerst recht gelegenheid zijn gaven ten volle te ontplooien. De jaren te Leiden doorgebracht vormen het hoogtepunt van zijn leven. Als leeraar werd hij al heel spoedig de vertrouwde van de leerlingen, het middelpunt van de gymnasiale gemeenschap. Zijn lessen waren voortreffelijk, doordat hij de leerstof volkomen beheerschte en precies wist, wat zijn leerlingen noodig hadden. Iedere les hield verband met het werkelijke leven; nooit was hij dor of droog; bij allen wist hij belangstelling te wekken, doordat hij zijn leerlingen steeds dingen vertelde, die zij nooit vergaten. Hij hield van de jeugd, had daardoor belangstelling voor zijn leerlingen, een belangstelling die ook na zijn ontslag nooit is verflauwd. Hij kende hun kracht, doorzag hun zwakheden. Menigen leerling, die aan zich zelf was gaan twijfelen, gaf hij zijn zelfvertrouwen terug, het geloof in zich zelf. Hij liet hen ongemerkt gevoelen, dat zij allen een roeping te vervullen hadden. Zoo vlocht hij banden, die niet konden worden verbroken, banden voor het leven. Velen hadden als student de beeltenis van Van Beeck voor oogen, indien hun de lust en de kracht dreigden te ontvlieden. Hij was voor hen als een vader. Daardoor aanvaardden zij van hem alles - ook het meest harde woord. Want achter zijn hardheid scholen de liefde en de zachtheid, die zij door alles heen voelden. Voor zijn rectoren was hij een groote steun, voor zijn collega's een vriend. Geheel gaf hij zich aan zijn roeping. Hij diende trouw als geen ander allen, die hij door zijn invloed kon bereiken. Teleurstellingen zijn hem niet bespaard gebleven - maar hij geloofde in zijn medemenschen, zelfs als hij voor hen gewaarschuwd werd. Dit heeft hem wel eens leed bezorgd. Haat kende hij niet. Ja, toch heb ik hem ééns heel bitter hooren spreken over iemand, dien hij uit de ellende tot hoog aanzien had gebracht en die hem toen hoogst unfair behandelde. Maar dit was dan ook de eenige, dien hij zijn leven lang veracht en verfoeid heeft. Waar hij kon, hielp hij. En hoe groot zijn invloed is geweest op de jongeren bleek bij herinneringsdata, waarop de oud-leerlingen zich opmaakten om hem te huldigen. Als opleider voor de acten moderne

[p. 56]

talen, en later voor het Staatsexamen was hij talloozen tot steun, tot redding. Zoo werd hij de vertegenwoordiger van het Leidsche Gymnasium, zoo is hij saamgegroeid met Leiden, en toen hij op den ochtend van den 27sten Februari 1942 na een kort lijden uit het leven, waarvan hij zoo ontzaglijk hield, scheidde, gevoelden allen, die met Van Beeck van nabij in aanraking waren gekomen, dat heengegaan was een persoonlijkheid, die onvergetelijk is, die tot levenslange dankbaarheid heeft verplicht.

De trouwe vriendschap van Van Beeck heeft mij in mijn leven gesteund, verkwikt, verblijd. Het is alsof op den 3den Maart met Van Beeck een stuk van mijzelf in het graf is gedaald.

D.E. Bosselaar