Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1941

[p. 38]

Mr E.J.J. van der Heyden
(Gouda, 12 Augustus 1885-Nijmegen, 24 Mei 1941)

Egidius Johannes Josephus van der Heyden werd geboren te Gouda op 12 Augustus 1885 en bezocht aldaar de lagere school en het gymnasium. Hij studeerde rechtswetenschap te Utrecht, alwaar hij in 1908 cum laude promoveerde op een proefschrift, getiteld ‘De Ontwikkeling van de naamlooze vennootschap in Nederland vóór de codificatie’. Van 1908 tot 1923 was hij advocaat en procureur te Rotterdam, terwijl hij in het laatste jaar, bij de oprichting van de Roomsch Katholieke Universiteit te Nijmegen, benoemd werd tot hoogleeraar met als leeropdracht het burgerlijk recht, het handelsrecht en het oud-vaderlandsche recht. Deze functie bekleedde hij tot zijn dood op 24 Mei 1941. Van der Heyden was eere-doctor van de Hoogeschool van Gent, Ridder in de Orde van den Nederlandschen Leeuw, Commandeur in de Orde van Leopold II van België, Lid van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde, Eere-lid van het Vlaamsch Rechtsgenootschap, Eere-lid van het Nijmeegsch Studentencorps Carolus Magnus, Bestuurslid der Vereeniging tot uitgaaf der bronnen van het Oud-Vaderlandsch recht, oud-secretaris der Vereeniging tot het bevorderen der beoefening van de wetenschap onder de Katholieken in Nederland, oud-bestuurslid der Nederlandsche Juristen Vereeniging, Lid en Voorzitter van de staatscommissie tot voorbereiding eener wettelijke regeling van den koop en verkoop op afbetaling en den huurkoop, lid van de staatscommissie tot wegneming van onjuistheden en aanvulling van leemten in de burgerlijke wetgeving, lid der staatscommissie voor de wettelijke regeling van de binnenvaart, lid van de staatscommissie voor de partieele herziening der Grondwet 1938, lid der Paleis-Raadhuiscommissie te Amsterdam.

Wanneer wij de werkzaamheid van Van der Heyden op het gebied van de rechtswetenschap overzien, dan valt ons in de eerste plaats zijn groote veelzijdigheid op. De lijst van zijn voornaamste publicaties, achter deze necrologie afgedrukt, bevat studies op vele uiteenloopende gebieden. Het oud-vaderlandsch recht, het burgerlijk recht en misschien bovenal het handelsrecht hadden zijn groote liefde. Als synthese van zijn scherpzinnigheid en eruditie met betrekking tot de rechtsgeschiedenis heeft hij ons zijn ‘Aanteekeningen bij de geschiedenis van het oud-vaderlandsche recht’ nagelaten; op het gebied van het burgerlijk recht in engeren zin behoeft men slechts te wijzen op zijn prachtige verhandelingen over de

[p. 39]

‘Toerekenbare schijn en de bronnen der verbintenis’ en over ‘De oorzaak in het contractenrecht’. Maar het meest zal Van der Heyden blijven voortleven als een der groote autoriteiten op het gebied van het vennootschapsrecht. Men denke aan de lange en gevarieerde reeks van bijdragen in het tijdschrift ‘De Naamlooze Vennootschap’, waarvan hij medeoprichter en redacteur was. Men denke vooral aan zijn hoofdwerk, zijn ‘Handboek voor de Naamlooze Vennootschap’, ongetwijfeld het moderne standaardwerk op het gebied van de naamlooze vennootschap.

Vragen wij ons nu af vanwaar het groote en onbetwistbare gezag komt dat Van der Heyden zich ongetwijfeld verworven heeft, dan gelooven wij dat zijn kracht voornamelijk lag in twee eigenschappen: in zijn uitermate scherp analytisch verstand en in zijn groote en evenwichtige zin voor de billijkheid in concreto. De laatste eigenschap wees hem de conclusie aan, die bereikt moest worden; de eerste stelde hem in staat daarvoor de passende argumenten te vinden. Men verwondere zich niet over deze oogenschijnlijk retrograde methode; al willen velen onzer het niet erkennen, wij passen haar allen bewust of onbewust in meerdere of mindere mate toe en Van der Heyden hanteerde haar met ongekend meesterschap. Voeg daarbij zijn exacte kennis van het positieve recht en zijn groote ervaring in het practische rechtsleven, verworven in een langdurige drukke praktijk in een onzer eerste koopsteden en men kan eenigszins begrijpen, waarom hij een van onze vooraanstaande juristen geworden is.

Als mensch was Van der Heyden, zoowel innerlijk als uiterlijk, een markante figuur. Wie hem eenmaal had ontmoet vergat zijn karakteristieke trekken niet licht en wie hem wat beter kende, kwam onder den indruk van zijn sterke persoonlijkheid. Van der Heyden was een krachtfiguur, die zijn geheele leven onvervaard voor zijn beginselen en opvattingen gestreden heeft. Als tegenstander was hij gevreesd door zijn scherpe en soms sarcastische opmerkingen en wanneer hij zich eenmaal aan een zaak gegeven had, dan was niets hem te veel om deze tot een goed einde te brengen. In dit verband moet wel in de eerste plaats dankbaar herdacht worden wat hij voor de Nijmeegsche universiteit gedaan heeft, waarvan hij vanaf de oprichting een van de steunpilaren geweest is.

In merkwaardige tegenstelling tot zijn geestkracht stond een tweede eigenschap, die zich niet gemakkelijk daarmede laat overeen brengen: deze naar buiten zoo sterke figuur had in wezen een kinderlijk zachte inborst en wie hem goed kenden, kregen wel eens den indruk dat zijn

[p. 40]

soms harde woorden een middel tot zelfverdediging waren tegen een zachtheid die hij niet kon of mocht toonen. Vooral in zijn laatste levensjaren kwam deze zachtheid meer en meer tot uiting en sleep de scherpe kanten af, welke vroeger een van de kenmerkende trekken van zijn karakter waren.

De gecompliceerdheid van Van der Heyden's wezen weerspiegelde zich in zijn stijl. Bladzijdenlang kon hij zakelijk redeneeren om dan plotseling met een even curieuze als onverwachte wending de aandacht te trekken en dikwijls te laten genieten van een zeer eigen, men zou zeggen, zeer Hollandschen humor. De gelukkige vondsten, die hij b.v. deed voor de titels van vele van zijn verhandelingen, maakten dat deze titels iemand voor goed in het geheugen lagen.

Zoo is een van onze vooraanstaande rechtsgeleerden van ons heengegaan. Hij laat zijn sporen achter in de eerste plaats in zijn vele leerlingen, die hij heeft weten te doortrekken van zijn bijzonderen geest; zijn geschriften zullen hem daarenboven een plaats blijven verzekeren in de Nederlandsche rechtsgeleerde wereld.

P.W. Kamphuisen

Lijst van de voornaamste geschriften

Een volledige lijst van zijne geschriften is te vinden in de Lijst van geschriften der Vereeniging tot het bevorderen van de beoefening der wetenschap onder de Katholieken in Nederland 1920, voornamelijk in supplement 1930 pag. 20 t/m 23 en supplement 1940 pag. 38 t/m 43; in totaal 150 nummers (uitgegeven bij Ten Hagen, 's-Gravenhage; niet in den handel maar wel aanwezig in de Universiteitsbibliotheken).

Boeken

1908	De ontwikkeling van de naamlooze vennootschap in Nederland vóór de codificatie. (Proefschrift).
1926	Nijmeegsche Studieteksten No. 1. Handvesten. Verzameld met Prof. Dr W. Mulder S.J. Nijmeegsche Studieteksten No. 2. Leges Barbarorum. Verzameld met Prof. Dr Jac. van Ginneken S.J. Het Wetsontwerp 1925 op de Naamlooze Vennootschappen.
1928	Nijmeegsche Studieteksten No. 3. Landrechten. Verzameld met Prof. Dr W. Mulder S.J.
1929	Handboek voor de Naamlooze Vennootschap naar Nederlandsch recht (2e dr. 1931; 3e dr. 1935).
1931	Aanteekeningen bij de geschiedenis van het oude vaderlandsche recht.
1932	Aanteekeningen bij de geschiedenis van het oude vaderlandsche recht.. (Eerste stuk) (tot het einde der Fransche periode). - (2e dr. 1933).
1933	Natuurlijke normen in het positieve recht.

[p. 41]

1934	De Katholieke Universiteit in 1933-1934.
1936	De oorzaak in het contractenrecht.
1937	Aanteekeningen bij de geschiedenis van het oude vaderlandsche recht. (Tweede stuk). (De leenheerlijke periode).

Artikelen

1922	Een vreemde boodschap. (De Naamlooze Vennootschap). De thesaurie bezint zich. (De Naamlooze Vennootschap). Marx & Co. (De Naamlooze Vennootschap). Stapelvormen. (De Naamlooze Vennootschap).
1923	De Grondslagen van het Vereenigingsrecht. (De Naamlooze Vennootschap).
1924	De Advocaat in dezen tijd. (De Nieuwe Eeuw). Sint Paulus als rechtsgeleerde. (De Nieuwe Eeuw). De gehuwde vrouw als aandeelhoudster. (De Naamlooze Vennootschap). Recht en Billijkheid. (De Nieuwe Eeuw).
1925	Het Wetsontwerp Nelissen-Heemskerk. (De Naamlooze Vennootschap). Vrouwenrecht. (De Nieuwe Eeuw). Hugo de Groot. (In den bundel: Voortrekkers van den Nederlandschen stam). Het Wetsontwerp 1925 op de N.V. (Inleiding voor den 17den Accountantsdag van het N.I.v.A.). Het Wetsontwerp Nelissen-Heemskerk. (De Naamlooze Vennootschap).
1926	De XIX Artikelen van Notaris Schadee. (De Naamlooze Vennootschap). De Feestuitgave der Broederschap. (De Naamlooze Vennootschap).
1927	De Nota van Wijzigingen. (De Naamlooze Vennootschap). Doornroosje. (De Naamlooze Vennootschap). De Formule in het Recht. (Weekblad voor Privaatrecht, Notarisambt en Registratie). Betrekkelijk-ongeldige besluiten. (De Naamlooze Vennootschap).
1928	De toerekenbare schijn en de bronnen der verbintenis. (Rechtsgeleerd Magazijn). Mislukte kapitaalsvermindering. (De Naamlooze Vennootschap). De samengestelde rechtsbetrekking. (Weekblad voor Privaatrecht, Notarisambt en Registratie).
1929	Kunststroo. (De Naamlooze Vennootschap). Levering van aandeelen op naam. (De Naamlooze Vennootschap). La Réforme du droit des Sociétes anonymes aux Pays-Bas. (Annales de droit commercial français, étranger et international). Het lot hersteld. (De Naamlooze Vennootschap).
1930	Het certificatengevaar. (De Naamlooze Vennootschap).
1931	Leekenapostolaat op wereldlijk terrein (Verslag 6e Limburgesche Sociale Studieweek te Rolduc). Aansprakelijkheid voor het prospectus. (De Naamlooze Vennootschap). Eigen aandeelen op de balans. (De Naamlooze Vennootschap). Het schijnbeeld in de rechtspersoon. (Weekblad voor Privaatrecht, Notarisambt en Registratie). Voldoet de universitaire opleiding van den jurist aan de daaraan uit wetenschappelijk oogpunt te stellen eischen? (Praeadvies Handelingen Nederlandsche Juristenvereeniging). Rechtsdogmatiek. (Rede voor de R.K. Studentenvereeniging St. Augustinus te Leiden). Ministerieele conditionalis. (De Naamlooze Vennootschap). Molengraaff en het vereenigingsrecht. (Rechtsgeleerd Magazijn).

[p. 42]

	De naamlooze vennootschap in wording. (Praeadvies Broederschap Notarissen in Nederland).
1932	De oude tijd blijft. (De Naamlooze Vennootschap). Het lot verworpen. (De Naamlooze Vennootschap). De stakingsnovelle. (De Naamlooze Vennootschap). Gezag en vrijheid. (De R.K. Staatspartij). Het godsdienstig leven. (Jaarboek der St. Radboud-Stichting).
1933	Gezag en vrijheid. (Verslagboek 9de Limburgsche Sociale Studieweek te Rolduc). Organieke arbeidscontracten. (Rechterlijke beslissingen i.z. de wet op de arbeidsovereenkomst). Beslag op aandeelen. (De Naamlooze Vennootschap).
1934	Sinaï. Een Katholiek wereldbeeld. (Verslagboek 10de Limburgsche Sociale Studieweek te Rolduc). De verzameling-Dorhout Mees. (De Naamlooze Vennootschap). Beroep of bedrijf? (De Naamlooze Vennootschap). Recht en vrijheid. (Verslagboek Cultureele Week van het Nijmeegsch Studentencorps Carolus Magnus).
1935	Een naamlooze vennootschap in staatsdienst. (De Naamlooze Vennootschap). Ongeldigheid van besluiten van rechtspersonen. (Weekblad voor Privaatrecht, Notarisambt en Registratie). Vernietigbare besluiten. (De Naamlooze Vennootschap).
1936	Kenmerk van domicilie. (De Naamlooze Vennootschap). De commanditaire vennootschap in de knel. (De Naamlooze Vennootschap). Het amortisatie-vraagstuk. (De Naamlooze Vennootschap).
1937	Wat zijt Gij in de woestijn gaan zien? (Rede bij de inauguratie der nieuwe leden van het Nijm. Studentencorps op 9 November 1937). Het Burgerlijk Wetboek en het vereenigingsrecht. (Gedenkboek Burgerlijk Wetboek). De bezitsfunctie van het waardepapier. (De Naamlooze Vennootschap).
1938	Het blinde accountantsrapport. (De Naamlooze Vennootschap). Het nationaal karakter van ons Burgerlijk Wetboek. (Rede, uitgesproken ter gelegenheid van het Eeuwfeest ter invoering van de Nederlandsche Burgerlijke Wetgeving). (Academ. zitting R.K. Universiteit). De Artis-obligaties. (De Naamlooze Vennootschap).