Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1939

[p. 72]

O.C. van Hemessen
(Amsterdam 27 Juli 1854-Woubrugge 18 Juli 1937)

Otto Cornelis van Hemessen werd geboren te Amsterdam, den 27sten Juli 1854, uit het huwelijk van Otto Cornelis van Hemessen en Maria Theodora Post. Zijn vader vervulde in het paleis op den Dam, de betrekking van concierge.

Van Hemessen heeft zijn jeugdjaren in Amsterdam doorgebracht en de liefde tot zijn geboortestad was ook later nog groot.

In Amsterdam heeft hij gewoon lager onderwijs genoten, maar òf hij veel verzuimd heeft, òf dat het peil van het onderwijs laag was, zeker is, dat de invloed van onvoldoende scholing hem heeft parten gespeeld tot het laatst van zijn leven, wat o.m. hierin uitkwam, dat hij nog steeds moeite had met zijn ‘taal’.

De begeerte van zijn hart was soldaat worden. Hij is dan ook geruimen tijd in militairen dienst geweest en heeft dezen verlaten als wachtmeester in 1884. In datzelfde jaar, den 1sten Augustus, werd hij te Woubrugge aangesteld als gemeente-veldwachter. Deze betrekking verschilde in dien tijd nogal aanmerkelijk van de tegenwoordige. Het was toen meer een ‘Jantje van alles spelen’ dan wel politie-dienaar zijn.

Weinig vermoeden bestond er dat het leven van den 30-jarigen gemeente-veldwachter, zich in de komende 50 jaar, in zulk een geheel andere richting zou ontwikkelen.

De positie van ‘dorpsveldwachter’ vulde het leven van Van Hemessen allerminst. Hij was te veel een ‘natuurlijk’ begaafd mensch, dan dat hij daarin voldoening kon vinden. Trouwens, hoe hij die taak vervulde, dat blijkt wel hieruit, dat de jeugdige appeldieven en de volwassen vischdieven door hem meer met een opvoedende vermaning werden aangesproken dan dat hij hen behandelde naar de wet.

Op zijn onderzoekingstochten maakte hij van zijn ‘opsporingsbevoegdheid’ dan ook meer gebruik in verband met het verleden dan met het heden. En, éénmaal gegrepen door de liefde tot de plaatselijke historie heeft hij al zijn energie aangewend om dat verleden voor zichzelf en voor anderen te doen herleven.

Wanneer wij dan ook terugdenken aan den arbeid, door hem, den eenvoudigen en ongeschoolden veldwachter verricht, dan kunnen wij daarvoor niet anders dan groote bewondering gevoelen.

[p. 73]

Wat de resultaten van dien arbeid betreft, valt op het volgende te letten:

A. Schriftelijke arbeid.

Van de hand van Van Hemessen zijn enkele beteekenisvolle boeken verschenen. Misschien valt er op de ‘compositie’ dier boeken en ook op de feiten daarin verwerkt, hier en daar wel wat af te dingen, maar voor de plaatselijke historie zijn en blijven het waardevolle bronnen. Voor de titels mag ik wel verwijzen naar het lijstje, aan het einde van dit artikel gegeven.

B. Tentoonstellingen.

Verschillende tentoonstellingen werden door hem georganiseerd. In de eerste plaats moeten genoemd, die welke van belang waren voor het dorpsverleden, verder kan gewezen worden op een bijbel-tentoonstelling, maar de meest belangrijke, die tevens meer algemeene strekking bezat, is die, welke hij in 1919 organiseerde in betrekking tot het leven en werken van Dr Alexander Comrie, den bekenden godgeleerde uit de 18e eeuw, die 40 jaren te Woubrugge heeft gearbeid en grooten invloed heeft uitgeoefend op het Calvinistische denken in ons vaderland.

Deze tentoonstelling genoot in de kerkelijke wereld groote belangstelling.

C. Gedenksteenen.

Krachtig medegewerkt heeft Van Hemessen aan de stichting van een eenvoudig monument aan den Heerenweg (tusschen Alphen aan den Rijn en Rijnsaterswoude), dat de herinnering zou bewaren aan het ‘verdronken’ dorp Jacobswoude. Dit monument werd onthuld tijdens de Onafhankelijkheidsfeesten van 1913. Een teekening van deze onthullingsplechtigheid bevindt zich in het bezit van de familie Van Hemessen. In 1925, bij de herdenking van den dood van ‘Jan den Bakker’, eerst pastoor te Jacobswoude, later te Woerden, was het ook mede door Van Hemessen's actie, dat een gedenkplaat werd aangebracht in den voorgevel van het kerkgebouw der Nederl. Herv. Gemeente te Woubrugge.

D. Museum en archief.

Van Hemessen heeft niet gerust alvorens hij een ‘dorpsmuseum’ en een archief had gesticht. Beiden zijn van bescheiden omvang, maar voor een plaatsje als Woubrugge, dat slechts ± 2500 inwoners telt, kunnen zij op waardeering aanspraak maken. Het musum is grootendeels ondergebracht in de hal en de raadzaal van het gemeentehuis, het archief en een deel van het museum in een brandvrij lokaal van de gemeenteschool.

[p. 74]

Zijn wensch, dat alles nog eens zou bewaard blijven in een afzonderlijk gebouw, is niet in vervulling gegaan en de pogingen om de resultaten van dezen veelomvattenden arbeid in zijn woonhuis ‘Huize Ter Aar’, na zijn dood een waardige plaats te bezorgen, hebben eveneens gefaald. Het geld, daartoe benoodigd, ontbrak.

Het kerkelijke archief van de in 1895 tot openbaring gekomen Gereformeerde Kerk werd eveneens door hem verzameld en geordend.

Hoe gaarne zoo hij ook het zooveel ‘rijkere’ archief der Nederl. Hervormde Gemeente zich hebben zien toevertrouwd. Dit werd hem evenwel geweigerd, zoodat dit nog steeds ongeordend is.

Zelf zag hij daarin altijd een bewijs van wantrouwen, omdat hij behoorde tot een andere kerkformatie. Ook hier vormde de kerkelijke gescheidenheid zoo gemakkelijk de grondslag van tegenstand op buitenkerkelijk terrein.

Niet alleen echter op het gebied van de plaatselijke historie, doch op allerlei terreinen die met de gemeenschap van zijn dorp samenhingen, bewoog zich Van Hemessen; kerk, school, politiek, kortom veel had zijn actieve aandacht. Heftig van temperament als hij was, moesten er onvermijdelijk botsingen ontstaan en die botsingen hebben er meerdere malen toe geleid, dat hij ook persoonlijk werd tegengewerkt. Daardoor zag hij wel eens dat begeerde documenten hem werden onthouden, in vertrouwen ter inzage gegeven documenten verloren gingen.

Dat neemt evenwel niet weg, dat, toen eenmaal de kerkelijke tegenstellingen geconsolideerd waren, hij ruim genoeg was in zijn opvattingen om ook op buiten-kerkelijk terrein te streven naar eenheid en samenwerking. Zijn vriendelijk woord en minzame hulpvaardigheid heeft menig hart weer voor hem geopend en in zijn ouderdom mocht hij zich verheugen in de algemeene waardeering en hoogachting van zijn dorp, dat hij lief gekregen had.

Die waardeering was buiten zijn dorpsgemeenschap reeds eerder tot uitdrukking gekomen.

In 1905 werd hij benoemd tot lid van de vereeniging ‘Oud-Leiden’; in 1921 volgde zijn benoeming tot lid van de ‘Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde’ en van ‘Het historisch Genootschap’; in 1934 behaagde het H.M. de Koningin hem te benoemen tot ridder in de orde van Oranje Nassau.

Maar ook zijn dorp heeft hem geëerd. Op de algemeene begraafplaats

[p. 75]

te Woubrugge staat een eenvoudig grafmonument met als bijschrift de woorden: ‘In dankbare herinnering van Gemeentebestuur en burgerij van Woubrugge’ en op den grafsteen zelf had Van Hemessen verlangd dat zou worden ingebeiteld: ‘Alle roem is uitgelaten... Gez. 25’.

Dat was de slotsom van zijn eigen levenswaardeering, tevens het geestelijke testament dat hij naliet aan zijn medemenschen, onder welke hij geleefd heeft, met welke hij vaak heftig streed, maar voor welke hij ook dikwijls bad.

Want de grondslag van zijn levensactiviteit was voor hem de levensovergave aan God.

De grondslag van zijn levens- en stervensrust was zijn geloof in Jezus Christus als de Verlosser van zondaren.

In dat geloof ontsliep Van Hemessen op Zondagmorgen 18 Juli 1937.

Woubrugge, Augustus 1939.

K. Dronkert.

Lijst der geschriften

‘Een wandeling door Woubrugge en Hoogmade’ 1904.

‘De Gereformeerde kerk van Esselyckerwoude’ 1912.

‘Jacobswoude en Woubrugge’ 1932.

‘Catalogus’ van voorwerpen, welke betrekking hebben op het verleden van Woubrugge en Hoogmade 1928.

‘Supplement catalogus’ met historische toelichting 1935.

Verschillende artikelen in de ‘Rijnlandsche Courant’.