Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1937

[p. 148]

Hendrik Carel Diferee
(Amsterdam 17 Aug. 1874-Amsterdam 28 Dec. 1936)

Hendrik Carel Diferee, die den 17den Augustus 1874 te Amsterdam werd geboren, is de laatste mannelijke afstammeling geweest van een geslacht van Refugié's, dat zich in de jaren 1684-1687 hier te lande had gevestigd.

De Differee's - zooals de naam oorspronkelijk werd gespeld - zijn van den aanvang af sterk Oranjegezind geweest; daardoor kwam het, dat, in den Franschen tijd, de zaken der familie (die zich oorspronkelijk in welstand schijnt te hebben verheugd) sterk achteruit gingen, zoodat de grootvader van den overledene, eveneens Hendrik Carel geheeten, als chef eener firma een ondergeschikte positie vervulde, terwijl zijn vader, die in 1928 op ruim 82-jarigen leeftijd stierf, de bescheiden functie van onderwijzer bij het Christelijk Onderwijs bekleedde.

Intusschen bleef de herinnering aan den vroegeren bloei van het geslacht levendig bij den jongen Hendrik C: zijn grootvader toonde hem, op Zondagochtendwandelingen door Amsterdam, vaak het oude familiehuis op de Gelderschekade, waar een voorvader, Jan Differee, in zijn groote drukkerij, als vriend en medestander van de familie Bilderdijk, op plano's de gedichten van Bilderdijk Sr. had gedrukt. Van deze plano's zijn nog verscheidene in het bezit van de Koninklijke Bibliotheek te s-Gravenhage en van de Universiteitsbibliotheek te Amsterdam, alsook van de familie Diferee. Al deze gedichten zijn ‘ter eere van het Oranjehuis’.

Van moederszijde in de verte verwant aan mevrouw A.L.G. Bosboom-Toussaint, van vaderszijde nauw verbonden met hen, die voor en terwille van het Oranjehuis hadden geleden, is het niet te verwonderen, dat Diferee reeds in zijn jeugd een groote voorliefde had voor Nederlandsche letterkunde en geschiedenis. Van studeeren in deze vakken kon echter geen sprake zijn, daar de bekrompen financieele omstandigheden, waarin het gezin - vader, moeder en zes kinderen - leefde, dit niet toelieten. Wel heeft hij nog het gymnasium bezocht, doch zijn verblijf aldaar duurde slechts een paar jaren.

Eén uitkomst was er: den jongen voor dominee te laten studeeren te Doetinchem, waar toen een stichting bestond, ter opleiding van Nederlandsch-Hervormde predikanten. Een vriend van zijn vader, Ds. G.J.

[p. 149]

Vos Azn., bood zijn hulp aan om Hendrik Carel van het gymnasium te doen ‘overgaan’ naar Doetinchem.

Toen echter kwam het conflict: de nog maar 13-jarige knaap weigerde beslist predikant te worden, omdat hij zich niet kon vereenigen met de dogmatische leerstellingen der Ned. Hervormde Kerk. Er bleef niets anders over dan hem naar kantoor te zenden. Door de bemoeiingen van eenige vrienden van zijn vader, uit kerkelijke kringen, kreeg hij een bescheiden plaatsje bij de boekhouding van een liefdadigheidsinstelling. En zoo ging hij, op 14-jarigen leeftijd, zooals hij later zelf schreef ‘met tranen in de oogen en met looden schoenen’ naar dit weldadigheidskantoortje.

Welk een ellendigen tijd hij daar heeft doorgemaakt, blijkt hieruit, dat hij op ouderen leeftijd nóg huiverde, wanneer hij terugdacht aan de jaren, waarin hij zijn werk moest verrichten onder een magazijnmeester, die als varensgezel - later als stuurman - had gediend en voor wien alle geleerdheid zulk een gruwel was, dat hij er lustig op los sloeg, wanneer hij den jongen slechts ervan verdacht, onder kantoortijd een studieboek in handen te hebben!

Toch liet hij de studie niet varen. Zijn oude rector, Prof. Dr. A.H.G.P. van den Es, en enkelen van zijn oud-leeraren, die iets meer in hem zagen dan een aankomend kantoorbediende, hielpen hem daarbij. Ook zijn oude vriend, Ds. Vos, die hem les gaf in de vaderlandsche geschiedenis. Zoo kwam het, dat hij in 1892, op 18-jarigen leeftijd, na twee tentamina, als student tot het volgen van enkele lessen aan de Universiteit van Amsterdam werd toegelaten¹. Van 1892-1895 heeft hij daar college geloopen bij de professoren H.C. Rogge, H.P.G. Quack, G.A. van Hamel, C. Bellaar Spruyt, e.a. Bij Rogge volgde hij de colleges in de algemeene en vaderlandsche geschiedenis, in de encyclopaedie der geschiedenis en in de bibliografische wetenschappen. Het waren vooral zijn hoogvereerde en geliefde leermeester Rogge en Prof. Quack - wiens nagedachtenis door hem is gehuldigd in ‘Groot-Nederland’ van 1917 - die grooten invloed hadden op zijn vorming: ‘Rogge had mijn hart en Quack mijn ziel’, zegt hij zelf in zijn aanteekeningen.

Toen in 1895 de liefdadigheidsinstelling², waaraan hij nog steeds werkzaam was gebleven, werd opgeheven, ging Diferee naar Zuid-Afrika, waar hij een betrekking, eerst als assistent, en kort daarop als hoofd eener school voor Lager en Middelbaar Onderwijs aanvaardde. Daar kwam hij in aanraking met Paul Krüger, Schalk Burger, de Schoe-

1 Ik heb zijn naam echter niet kunnen vinden in het ‘Album Studiosorum’.

2 Het is mij niet gelukt den naam hiervan op te sporen. Ook bij de familie is die niet bekend.

[p. 150]

mans, de Dutoits, de Van der Merwe's e.a. Zijn verblijf is echter van korten duur geweest: van een halfjarig verlof naar Europa, dat hem in 1897 werd toegestaan, is hij niet weder naar Zuid-Afrika teruggekeerd. Den 26sten April 1897 werd hij, door bemiddeling van Prof. Rogge, den voormaligen Bibliothecaris der Amsterdamsche Universiteitsbibliotheek, volontair aan deze instelling; op 1 December 1899 bezoldigd volontair; op 1 Januari 1901 conservator en toen den 15den Juli 1902 het Vondel-Museum werd geopend, werd hij ook dáárvan tot conservator aangesteld. Den 1sten Januari 1920 werd hij tot commies aan de Universiteitsbibliotheek benoemd.

Diferee was een verdienstelijk ambtenaar, die zijn veelzijdige ontwikkeling steeds gaarne aanwendde om anderen behulpzaam te zijn, en ook een zeer degelijk werker. Wanneer eerlang van de groote collectie pamfletten, die zich in de Amsterdamsche Universiteitsbibliotheek bevinden, een catalogus mocht worden uitgegeven, dan zal degene, wien deze taak zal worden opgedragen, ongetwijfeld met dankbaarheid de kennis en nauwkeurigheid gedenken, waarmede Diferee, gedurende bijna 25 jaar, deze pamfletten heeft geordend en beschreven.

Vooral echter is Diferee bekend geworden door zijn functie als conservator van het Vondel-Museum, die hij gedurende ruim 30 jaar vervuld heeft. Toen hij, in het najaar van 1933, door langdurige ongesteldheid daartoe genoodzaakt, ontslag vroeg, werd hem dit door het museumbestuur op de meest eervolle wijze verleend. Van den dag af, dat de Vondel-collectie van Alb. Th. Hartkamp overgebracht werd naar de Universiteitsbibliotheek tot aan zijn aftreden heeft Diferee er zijn toegewijde zorg aan gegeven. Hij heeft het museum geordend en beschreven en vervolgens aanzienlijk uitgebreid; steeds stond hij op de bres, waar het gold belangrijke aanwinsten van den meest verscheiden aard te verwerven. Daarnaast heeft hij in den loop der jaren talrijke z.g. demonstraties - voordrachten aan de hand van kleine exposities van het museum-materiaal - gegeven voor klassen of groepen van leerlingen van Middelbaar en voorbereidend Hooger Onderwijs. Als conservator heeft hij zich ook bewogen op het terrein der Vondel-studie, en verschillende artikelen gepubliceerd in het Verslag der Vereeniging Het Vondel-Museum en daarbuiten. Het bekendste resultaat zijner studies op dit gebied is wel de uitgave van De Volledige Werken van Joost van den Vondel, welke in 7 deelen verscheen in de jaren 1929-1934.

De Remonstrantsche Broederschap en de Remonstrantsche Gemeente

[p. 151]

te Amsterdam in het bijzonder zijn Dr. Diferee dank verschuldigd voor zijn arbeid ten bate van haar archieven. Jarenlang heeft hij zich met groote toewijding veel moeite gegeven, deze te ordenen.

Hij bezat een zeer groote kennis van de geschiedenis van de Remonstrantsche Broederschap en had een zeer breeden kijk op haar. Nooit bleef hij het antwoord op een vraag betreffende dit kerkgenootschap en haar geschiedenis schuldig. Een belangrijk aandeel heeft hij gehad in de voorbereiding van tentoonstellingen te Amsterdam en te Leiden, die illustratie wilden zijn van de historie der Broederschap.

Een getuigenis van zijn liefde voor deze historie is ook het gedenkboek, dat hij geschreven heeft ter gelegenheid van het 300-jarig bestaan der Amsterdamsche Remonstrantsche Gemeente, onder den titel: ‘Drie eeuwen kerkgeschiedenis’.

Zijn groote belangstelling voor het gansche leven dezer Gemeente, bleek daaruit, dat hij lid van het ‘Vertegenwoordigend College’ is geweest.

Van zijn werken en artikelen, die vele en velerlei zijn, waarvan de voornaamste hieronder volgen, achtte hij zelf zijn boek ‘Herbert Spencer en zijn tijd’, dat in 1905 verscheen en waarvoor de Oriental University te Washington hem in 1921 het doctoraat verleende, het beste.

Kort na de voltooiing van zijn groote Vondel-uitgave in 1934, overviel hem de ziekte, waarvan hij niet weer zou herstellen; na een heldhaftig en geduldig gedragen lijden overleed hij den 28sten December 1936.

Met hem is een man heengegaan, die, ondanks vele tegenslagen en teleurstellingen, steeds een onverstoorbaar optimisme heeft behouden. Dat blijmoedig optimisme, gepaard aan een kinderlijk Godsvertrouwen, heeft zijn leven rijker gemaakt dan menigeen heeft kunnen vermoeden.

Den 2den Januari 1937 is Diferee op ‘Zorgvlied’ te Nieuwer-Amstel begraven. Aan zijn graf is gesproken door de heeren Mackenzie en Sirks, predikanten bij de Remonstrantsch-Gereformeerde Gemeente, en door ondergeteekende.

J. Berg

[p. 152]

Geschriften van Dr. H.C. Diferee

A. Werken in boekvorm:

1901	Onze roeping in de twintigste eeuw. Historisch-sociologische schets, als rede uitgesproken. Schiedam. 8^o.
1905	Herbert Spencer en zijn tijd. Amsterdam. 8^o. De groote denkers der eeuwen, XI. N.B. Een nieuwe uitg. hiervan verscheen in 1915 als no. XII der serie.
1906	Een zeventigjarige. 1836 - 12 Juli - 1906. Dr. G.J. Vos Az. met betrekking tot zijn ambtelijk leven en als auteur geschetst. Amsterdam. 8^o. - Met portr.
1906	Tahcin-Uddin, De avonturen van Kamouroup. Ingeleid en toegelicht door Hendrik C. Diferee. Met facs. Amsterdam. 8^o. Lichtend Oosten, 1e serie, I.
1906	A. Sarath Kumar Ghosh, Duizend en één Indische nachten. Ingeleid en toegelicht door Hendrik C. Diferee. Met pl. Amsterdam. 8^o. Lichtend Oosten, 1e serie, II.
1908	De geschiedenis van den Nederlandschen handel tot den val der Republiek. Amsterdam. 8^o.
1908	Studiën over de geschiedenis van den Nederlandschen handel. Amsterdam. 8^o. I. Een onuitgevoerde maatregel tot herstel van den koophandel in de achttiende eeuw. II. De fondsenhandel tijdens de Republiek.
1909	Het leven en de kunst van den dichter Joost van den Vondel tot de voltooïing van zijn ‘Gysbrecht van Aemstel’. Amsterdam. 8^o.
1910	Handelswoordenboek in 4 talen. Ten dienste der handelscorrespondentie in het Nederlandsch, Duitsch, Engelsch en Fransch. Amsterdam. 8^o. N.B. Een tweede uitgave, bewerkt door W.E. Blom, verscheen in 1929 o.d.t. Practisch viertalig woordenboek voor handel en industrie.
1910	Ons glanstijdperk. Bladzijden uit onze geschiedenis als handelsnatie tijdens de zeventiende eeuw. Amsterdam. 8^o. - Met titelpl.
1910	De volledige werken van Joost van den Vondel bezorgd en toegelicht door Hendr. C. Diferee. 2 dln. Amsterdam. 8^o. - Met pl.
1912	Vondel's leven en kunstontwikkeling. Met portret. Amsterdam. 8^o.
1913	Nederland's opkomst als handelsnatie. Amsterdam. 8^o. - Met afb. Populair Wetenschappelijk Nederland, no. 2. Van dit periodiek, dat onder redactie stond van H.C. Diferee, J.D.C. van Dokkum, Ph. Falkenburg e.a., verschenen in de jaren 1913 tot 1918 een 18-tal nrs.
1913	De beteekenis van 1813. Amsterdam. 8^o. - Met afb. Populair Wetenschappelijk Nederland, no. 6.
1913	Het gedenkboek 1813. Uitgegeven bij het eeuwfeest der herwinning van ons zelfstandig volksbestaan. Geïllustreerd. Amsterdam. 4^o.
1913	Het gedenkjaar 1813. Een feestgave voor de jeugd in 1913. Geïllustreerd. Amsterdam. 8^o.
1915	Van Scheveningen tot Waterloo (30 Nov. 1813 tot 18 Juni 1815). Amsterdam. kl. 8^o. - Met afb.
1919	Keuze-Catalogus van het Vondel-Museum. Amsterdam. 8^o. - Met pl. N.B. Opgenomen in: Gids voor de Bibliotheek der Universiteit van Amsterdam door C.P. Burger Jr. Met catalogus van incunabelen en andere verzamelingen. Amsterdam. 8^o. Deze Keuze-Catalogus is echter ook afzonderlijk uitgegeven.
1923	J.V. Vondel's Gysbreght van Aemstel. Naar de oudste uitgave van 1637. (Unger, Bibliographie no. 236) ingeleid en toegelicht door Hendr. C. Diferee. Geïllustreerd. Zwolle. 8^o. N.B. Een tweede druk hiervan verscheen in 1930.

[p. 153]

1926	Catalogus van de Vondeltentoonstelling in de Universiteitsbibliotheek te Amsterdam 13-24 December 1926. Ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van de Vereeniging ‘Het Vondelmuseum’. [Door Hendr. C. Diferee.] Amsterdam. 8^o. - Met pl.
1929	Vondel in den vreemde. Een studie van de vertalingen van Vondels gedichten en werken in het buitenland. Utrecht. gr. 8^o. - Met portr.^1.
1929-34	De volledige werken van Joost van den Vondel bezorgd en toegelicht door Hendr. C. Diferee, met een inleiding van Alb. Verwey. Geïllustreerd. 7 dln. Utrecht. gr. 8^o.
1929	De bruiloft van Kloris en Roosje. Kluchtspel met zang en dans. Te Amsterdam bij Izaak Duim 1743. Met privilege. Nastukje op J.V. Vondels Gysbreght van Aemstel. [Met inleiding van Hendr. C. Diferee.] Utrecht. gr. 8^o. - Met portr.
1930	Drie eeuwen kerkgeschiedenis. 1630 - 8 September - 1930. Gedenkboek van het 300-jarig bestaan der Remonstrantsch-Gereformeerde Gemeente te Amsterdam. Met een voorwoord van H. Brugmans. 4^o. - Met pl.
1934	Tentoonstelling ter gelegenheid van het derde eeuwfeest van het Seminarium der Remonstrantsche Broederschap in de Lakenhal te Leiden geopend op 29 October 1934. Catalogus met woord vooraf van Hendr. C. Diferee. Amsterdam. 8^o.

1 N.B. Eerst geplaatst als bijlage achter in Dl. II van de volledige Werken, tevens afzonderlijk uitgegeven.

B. Artikelen in periodieken:

1903	Vondeliana. Twee belangrijke aanwinsten van het Vondel-Museum te Amsterdam. In: Zondagsblad van het Nieuws van den Dag. 29 Maart en 4 April.
1906	Lijst van plano-drukken aanwezig in het Vondel-Museum en, voor zoover bekend, in andere verzamelingen. In: Tweede Verslag 1904-1905 van de Vereeniging Het Vondel-Museum, p. 17, vlg.
1907	Over de Heerlyckheid der Kercke van Joost van den Vondel. In: Den Gulden Winckel, 6e Jrg. no. 4.
1908	Vondel en de Gouden Eeuw. In: Vondeljaarboek, p. 17, vgl.
1909	Het leven en de kunst van den dichter Joost van den Vondel, tot de voltooïing van zijn ‘Gysbreght van Aemstel’. In: Nederland, Maart-October.
1910	Vondel in den vreemde. In: De Boekzaal, Jrg. 4, p. 243, vlg.
1911	Die ökonomischen Verwicklungen zwischen England und den Niederlanden im 17. Jahrhundert. In: Vierteljahrschrift für Social- und Wirtschaftsgeschichte.
1913	Joost van Vondel. In: Maandschrift Plantijn, no. 1. Januari.
1915	Naar aanleiding van 's Rijks Marinewerf te Amsterdam. In: De Amsterdammer, Weekblad voor Nederland, Jrg. 28, no. 1989 en 1990.
1915	Bij het licht der oorlogsvlam, onze handelsoorlogen met Engeland in de 17e eeuw. In: Handelsstudie, Jrg. 12, p. 272, vlg.
1915	Quatre-Bras en Waterloo. In: De Amsterdammer, Weekblad voor Nederland, Jg. 28, 20 Juni.
1917	Een economisch oorlogs-pamfletschrijver uit de 17e eeuw. In: De Beweging, Jrg. 13, Dl. 3, p. 174, vgl. N.B. Over A. Tollenaer, Remonstrantie ofte Vertoogh, inhoudende verscheyden schatten van consideratie tot behoudinge en vermeerderinge van het welvaren van de Republique van Hollandt ende West-Vrieslandt. 1672.

[p. 154]

1917	Herinneringen aan wijlen Prof. Dr. H.P.G. Quack. In: Groot-Nederland, Jrg. 15. Dl. 2, p. 305, vlg.
1917	Levensbericht van Dr. G.J. Vos Az. In: Levensberichten der Maatschappij van Nederl. Letterk. te Leiden, p. 174, vgl.
1918	Over de opvoering en de reien van den ‘Gysbreght van Aemstel’. In: Elsevier's Geïll. Maandschrift, Jrg. 28, Dl. 55, p. 398, vlg.
1925	Op zoek naar goud tijdens de Oost-Indische Compagnie. In: Vragen van den Dag, Jrg. 40.
1932	De Vondelhandschriften in het Vondelmuseum te Amsterdam. In: Vijftiende Verslag van de Vereeniging Het Vondel-Museum, p. 8. vgl.

Ten slotte verschenen talrijke artikelen van Diferee's hand in de volgende tijdschriften:

1. Ons Journaal. Maandblad voor de Nederlandsche handels- en kantoorbedienden (mede officieel orgaan der vereeniging Vooruit), onder red. van H.C. Diferee. 1e-3e Jg. Amsterdam 1900-02.

N.B. De 4e e.v. Jgn. verschenen onder andere redactie.

2. Boek en Kunst. Maandschrift voor boek- en bibliotheekwezen, letteren en kunst. Onder hoofdred. van Hendr. C. Diferee. 1e Jg. Haarlem 1904, 05.

N.B. Niet verder verschenen.

3. Nieuw-Nederland. Nationaal-economisch staat- en letterkundig weekblad. Hoofdred.: Hendr. C. Diferee. 1e Jg. Amsterdam 1916, 17.

N.B. Nrs. 1-10 verschenen als maandblad o.d.t. Nieuw-Nederland. Nationaal-protestantsch orgaan voor het Nederl. volk, en onder medered. van J.W. Veenendaal. Voortgezet onder andere red. o.d.t. Nieuw-Nederland. Nationaal-economisch orgaan voor het Nederl. volk.

4. De nieuwe economist. Algemeen sociaal en letterkundig weekblad. Hoofdred.: Hendr. C. Diferee. 1e Jg. Sloterdijk 1917.

N.B. Niet verder verschenen.