Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1934

[p. 62]

Dr Sjoerd Sanders Hoogstra
9 April 1856-13 Maart 1933

Persoonlijk heb ik Sjoerd Sanders Hoogstra gekend sedert September 1891, toen wij samen onder eenigszins ongewone en moeilijke omstandigheden onze studie in de Nederlandsche Letteren te Leiden begonnen. Sedert zijn wij door een hechte vriendschap verbonden geweest. Over wat daarvoor ligt en over zijn verschillende functies later in Gouda, werden mij door zijn zoon Mr. Alexander Hoogstra te Alkmaar de noodige mededeelingen gedaan. Hem hiervoor mijn dank.

Sjoerd Hoogstra is geboren te Witmarsum in Friesland op 9 April 1856 uit Zander Sjoerds Hoogstra en Feikjen Cornelis Reinsma. Na in zijn geboortedorp het lager onderwijs te hebben doorloopen, stond hij er op zijn vijftiende jaar als kweekeling voor een afdeeling van vijftig jongens, over twee klassen verdeeld. 8 October 1874 verwierf hij te Leeuwarden de acte van bekwaamheid als hulponderwijzer, die hij op 7 Juni 1876 aanvulde met een diploma, verworven voor de commissie van de Vereeniging voor Christelijk Nationaal Schoolonderwijs, voor Christelijke opvoedkunde, alsmede voor de Bijbelsche, Kerkelijke en Vaderlandsche geschiedenis. Lager acte voor Fransch verwierf hij in 1878, voor Engelsch in 1879, voor Duitsch in 1885, en nog hetzelfde jaar voegde hij daaraan toe de acte Engelsch Middelbaar Onderwijs A. In 1880 verbleef hij een half jaar in Engeland voor de studie der Engelsche taal.

Hij was intusschen op 10 Augustus 1882 gehuwd met Maria Johanna Vogelenzang te Leiden, uit welk huwelijk vier jongens en vier meisjes geboren zijn; een der jongens is nog geen jaar oud overleden.

Van Maart 1872 tot 1 Januari 1875 was hij aanvankelijk kweekeling, later onderwijzer aan de bijzondere school voor christelijk nationaal onderwijs te Drachten. Van 1 Jan. 1875 tot 30 Juni 1876 was hij in gelijke betrekking aan de school voor christelijk nationaal onderwijs te Witmarsum; van 1 Juli 1876 tot 31 Mei 1880 aan de school van de Vereeniging voor Christelijk onderwijs ten behoeve van on- en minvermogenden aan de Middelste Gracht te Leiden. Het komt mij voor, dat hij niet bepaald uit roeping, maar meer bij toeval het christelijk bijzonder onderwijs gediend heeft. Daarna was hij van 1 September 1880 tot 30 Juni 1881 onderwijzer aan

[p. 63]

het Instituut voor Lager, meer uitgebreid Lager en voorbereidend Hooger onderwijs Noorthey te Voorschoten, het latere Instituut Wullings. Van 1 September 1881 tot 25 Mei 1899 was hij leeraar aan het bijzonder Gymnasium te Zetten (gem. Valburg) van de Vereeniging voor gymnasiaal onderwijs op gereformeerden grondslag. Hij gaf daar les in Fransch, Duitsch, Engelsch, Nederlandsch en Geschiedenis.

Intusschen had hij in Juli 1891 in Den Haag staatsexamen gedaan voor de studie aan de universiteit en na de vacantie begon hij, terwijl hij zijn betrekking te Zetten bleef vervullen, zijn studie in de Nederlandsche letteren aan de Universiteit te Leiden. Aldaar deed hij 9 Juni 1894 candidaatsexamen en 4 Juni 1896 doctoraal. 8 December 1898 promoveerde hij, met Verdam als promotor, tot Doctor in de Nederlandsche letteren met een proefschrift getiteld: Prozabewerkingen van het leven van Alexander den Groote in het Middel-Nederlandsch.

Van 1 Juni 1899 tot 1 Januari 1903 was hij leeraar in de Nederlandsche taal en letterkunde aan het gymnasium en de H.B.S. te Kampen. Daarna volgde hij Dr Julius op als Directeur van de Rijks H.B.S. te Gouda, waar hij les gegeven heeft in de Geschiedenis en de Nederlandsche taal en letterkunde.

Van 1 September 1904 tot 1 September 1928 was hij aldaar tevens directeur en leeraar in het Duitsch en de handelscorrespondentie aan de Gemeentelijke Handelscursus te Gouda.

Onder zijn directoraat had op 6 November 1916 de opening plaats van de nieuwe Rijks H.B.S. aan de Krugerlaan te Gouda en werd op 2 en 3 October 1925 het zestigjarig bestaan der school gevierd. Zijn vijftigjarig huwelijksfeest vierde Hoogstra in Augustus 1932 in den familiekring.

Op zijn zeventigsten verjaardag huldigden hem zijn leerlingen en leeraren. Toen hij op 13 Juli 1929 van de school afscheid nam, werd hem een bronzen plaquette aangeboden met zijn borstbeeld, welke in de vestibule van zijn school in den muur is ingemetseld. Deze plaquette draagt tot opschrift: ‘1903 Dr S.S. Hoogstra 1928. Leven is werken, is nuttig zijn voor anderen’.

27 Augustus 1921 heeft de regeering zijn verdiensten erkend door hem te benoemen tot officier in de Orde van Oranje Nassau. Zijn vurige belangstelling ook in het maatschappelijk leven van Gouda blijkt uit zijn meewerken in het bestuur van talrijke plaatselijke vereenigingen en colleges. Hij was vele jaren voorzitter van de Vereeniging voor vreemdelingenverkeer in Gouda, dito van den Zuid Hollandschen IJsbond, afd. Gouda. Hij was voorzitter van het College van Notabelen der Nederd. Hervormde gemeente; Lid van de Restauratie-Commissie der St. Janskerk te Gouda; Penningmeester van de Goudsche afd. van het Algemeen Nederlansch Verbond; meer dan twintig jaar secretaris en penningmeester van de Vereeniging De Ambachtschool voor Gouda en omstreken; Voorzitter van het Natuurkundig Genootschap te Gouda; Voorzitter

[p. 64]

van de Vereeniging de Openbare Leeszaal en Boekerij voor Gouda en Omstreken; Voorzitter van de Nederlandsche Vereeniging tot Bescherming van Dieren, afd. Gouda; Voorzitter van het Comité tot behoud van de Reeuwijksche en Sluipwijksche Plassen; Secretaris van de Societeit ‘Vredebest’ te Gouda. Bovendien was hij nog lid van het Historisch Genootschap te Utrecht en van de Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde te Leiden.

Dat er voor iemand die door zoo talrijke banden gebonden was aan allerlei practische belangen in zijn stad, die bovendien met al zijn krachten opging in de vervulling van zijn taak bij het onderwijs, geen tijd overbleef om zich ook nog aan de wetenschap te wijden, spreekt wel vanzelf, al bewijst zijn studie over de Proza-Alexanders, dat hij, als hij zich vrij op wetenschappelijk gebied had kunnen bewegen, ook stellig daar een figuur van beteekenis zou zijn geworden. Het is zorgvuldig en nauwkeurig bewerkt en in levendigen aangenamen stijl geschreven. Zijn natuurlijke aanleg heeft hem echter in de praktijk van het leven gedreven. Na zijn proefschrift is er van hem geen zuiver wetenschappelijk werk meer verschenen. In de Zwolsche Herdrukken gaf hij den Palamedes uit met een goede, uitvoerige inleiding. Bloot van onderwijskundig belang is zijn omvangrijke brochure ‘Het eindexamen H.B.S. en onpopulaire voorstellen’ (1910). Het gaat over voorstellen van Ten Bruggen Cate, inspecteur van het M.O.

Het treft ons ook hier weer, hoe zoo'n boekje geschreven is in een klaren, levendigen, krachtig betoogenden stijl, hoe zoo'n onderwerp - schoolexamens? Staatsexamens? - breed en alzijdig wordt beschouwd.

Waar hij het in deze brochure heeft over het uitoefenen van contrôle door den directeur in zijn school, schrijft hij (p. 35) ‘Voor U (zijn collega's) immers is contrôle evenmin als voor mij een Argus-oogige fouten- en feilenspeurder, maar veel meer een goed vriend, altijd waar, nooit kleinzielig, steeds belangstellend, nimmer vitterig uit zucht tot viten, een trouw wachter in onze scholen, den zwakkeren een steun en staf, den sterkeren een aanmoediging, een stimulus, allen een handwijzer tot nauwgezette plichtsbetrachting.’

Ik heb natuurlijk nimmer mijn vriend Sjoerd in de uitoefening van zijn directeurschap bestudeerd, maar voor zoover ik hem ken, moet hij hier zichzelf geteekend hebben als Directeur van zijn Goudsche school.

Dat hij in deze kwaliteit, met zijn warme belangstelling voor heel den omvang van zijn werkkring, behoefte gevoeld heeft heel het terrein van zijn werkzaamheid volkomen te overzien, moet er hem mede toe gebracht hebben samen te stellen zijn ‘Klapper op de berichten en mededeelingen van de Vereeniging van Leeraren aan Inrichtingen van M.O. 1874-1904, de voornaamste artikelen van het Tijdschrift voor onderwijs en opvoeding 1898-1903 en het Weekblad voor Gymnasiaal en Middelbaar Onderwijs 1904-1911 (z.j., maar het is van 1911). Er behoort moed en groote toewijding toe een

[p. 65]

zoo dorre stof te bewerken, maar hij moet door dit werk aan zijn ambtgenooten in den ruimsten zin een grooten dienst bewezen hebben.

Dan schreef hij in 1919 nog een brochure Het beleid van het Hoofdbestuur der vereeniging van leeraren bij het M.O. en de de Goudsche motie. Een fel strijdschrift over de vacatiegelden bij examens. Wie dat nu leest, maakt zich niet meer warm voor de zaak. Maar voor de menschen die indertijd in de questie leefden, moet het een prachtig, heftig betoog in het belang van het leerarencorps geweest zijn, een stuk, dat gelezen en met enthousiasme bediscutieerd werd, een woord van iemand, die geen blad voor den mond neemt en onomwonden helder zijn opinie formuleert, met dit als besluit: ‘Meester: Zegt ereis, jongens, wat zou jullie vader doen, als er een man bij hem kwam, die hem eerst probeerde geld af te dreigen en die later, als dit niet gelukte, flikflooiend terugkeerde en om dezelfde som bedelde? Jij Piet. Piet: Ik weet zeker, dat mijn vader hem de deur uittrapte, meester. Meester: Goed, Piet, dat zou ik ook doen.

Is het wonder, lezer, dat de Goudsche motie tegen het ‘beleid van het Hoofdbestuur’ der Vereeniging van Leeraren bij het M.O. verscheen?’

De manier waarop hij zijn studie te Leiden - op zijn vijf en dertigste jaar in 1891 begonnen - in het toen normale aantal jaren - vijf, drie voor het candidaats en twee voor het doctoraal - voltooid heeft, bewijst wel zijn onverstoorbare doorzettingskracht, zijn enorme energie en hooge verstandelijke gaven. In Zetten had hij een drukke betrekking, een huishouden met zes kinderen. Hij had één dag in de week, den Woensdag tot zijn beschikking. Dien éénen dag was hij Leidsch student.

Dinsdagavond kwam hij aan en logeerde bij zijn schoonouders. Woensdag hadden we van tien tot vijf uur met een tusschenuurtje voor koffiedrinken, college: bij Muller, algemeene historie, bij Cosijn, Gotisch, bij Fruin, Vaderlandsche geschiedenis en bij Verdam Nederlandsch, vooral het lezen van Middelnederlandsche en zeventiende eeuwsche teksten.

Verdam had bij zijn komst uit Amsterdam in datzelfde jaar 1891 naar de Leidsche Universiteit nog al candidaten meegebracht. Nietcandidaten waren er betrekkelijk weinige in dat eerste jaar, waarin Verdam het werk van De Vries voortzette.

Sjoerd en ik studeerden onder min of meer gelijke omstandigheden, met dit verschil dat ik tien jaar jonger was, niet getrouwd was en mijn betrekking in Den Haag had. Wij samen vormden de kleinste helft van de niet-candidaten in dat eerste jaar, zoodat het mogelijk was door de inschikkelijkheid en toegeeflijkheid van de grootste helft van het auditorium zooveel doenlijk colleges op één dag te stellen.

En dan trok hij 's avonds weer naar Zetten, in de wintermaanden arriveerend in stikdonker, een minuut of tien tastend naar huis, soms door een modderigen landweg.

[p. 66]

Nimmer is mij gebleken, dat hem deze manier van student-zijn zwaar viel. Steeds met dezelfde opgeruimdheid, met dezelfde tinteling van levensmoed en zelfvertrouwen drukte hij mij dien Woensdagmorgen weer de hand en dan gingen wij welgemoed weer aan het werk, heel den langen college-dag. Zoo is zijn geheele leven geweest.

J. Prinsen, JLz.

Geschriften

1. Proza-bewerkingen van het Leven van Alxander den Groote in het Middelnederlandsch, Den Haag 1898.

2. J. van Vondels Palamedes of vermoorde onnozelheit uitgegeven in de Zwolsche Herdrukken No. 16 en 17. Zwolle z.j. De inleiding is gedateerd: Kampen 1902.

3. Het eindexamen H.B.S. en onpopulaire voorstellen, Amsterdam 1910.

4. Klapper op de berichten en Mededeelingen van de Vereeniging van Leeraren aan Inrichtingen van Middelbaar Onderwijs 1874-1904; de voornaamste artikelen van het Tijdschrift voor onderwijs en opvoeding 1898-1903 en het Weekblad voor Gymnasiaal en Middelbaar Onderwijs 1904-1911. Z.j. De inleiding is gedateerd: Gouda November 1911.

5. Het beleid van het Hoofdbestuur der vereeniging van Leeraren bij het M.O. en de Goudsche motie, z.j. Aan het slot gedateerd: Ter Gouwe den XXXsten dag van Grasmaent van tiaer ons heren MDCCCCXIX.