Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1934

[p. 12]

Christiaan Henri van Fenema
Utrecht 12/10 1877 - Oosterbeek 25/5 1933

Met Christiaan Henri van Fenema, gestorven op Hemelvaartsdag (25 Mei) 1933 te Oosterbeek, is een uiterst bekwaam en zeer merkwaardig persoon heengegaan.

Geboren te Utrecht 12 October 1877 als zoon van Hector Marius en Wilhelmina Geertruida Johanna Verkouteren, was hij de jongste van vier kinderen (één dochter en drie zoons). Zijn geboortehuis was, wat tegenwoordig het Lijngebouw heet op het stationsemplacement te Utrecht, aan de lijnen Arnhem en den Bosch. Doordat zijn vader stationschef was bij de Staatsspoorwegen, kwamen overplaatsingen nog al eens voor en zoo herinner ik mij dat hij als kind woonde te Deventer, Breda en nog ergens in Limburg en ten slotte in Groningen.

Hij bezocht daar het grootste deel van de lagere school en bracht er een jaar op de H.B.S. door. Hij ging echter over naar het Gymnasium en niet lang daarna vinden wij hem te Kampen.

Daar op het Gymnasium ontwikkelde zich reeds zijn liefde voor geschiedkundige zaken en speciaal zijn speurzin waar het betrof oude gebouwen, gevels, opschriften en ook oude teekeningen en portretten, waarschijnlijk onder invloed van zijn vriend E.W. Moes. Behalve op dit gebied bewoog hij zich op dat van gymnasiale belangen. Zoo was hij medeoprichter, ongeveer in 1895 à 1896, van een eerste gymnasiaal maandblad, waarvan ik den naam vergeten ben. Zijn diploma eindexamen-gymnasium verwierf hij te Kampen in Juni 1900. Daarop keerde hij naar het ouderlijk huis in de Rabenhauptstraat te Groningen terug.

Te Groningen werd hij 2 October 1900 als juridisch student ingeschreven. Op 5 November 1902 slaagde hij voor het candidaatsexamen in de rechten. Voor die studie voelde hij echter maar weinig; hij bracht den meesten tijd door op de Universiteitsbibliotheek in het boekenmagazijn, waar destijds ieder bezoeker vrije toegang had. Door deze dagelijksche bezoeken verwierf hij zich een uitgebreide boekenkennis op allerlei gebied; en aldra wist hij door zijn uitstekend geheugen ook elk boek direct te vinden, en allerlei quasi-vermiste boeken - die verkeerd waren weggezet - bracht hij weer terecht. Geen wonder dat, toen de conservatorsplaats begin 1906 open kwam, hij in Mei van dat jaar benoemd werd om die in te nemen. En dit zegt voor dien tijd heel wat, als men nagaat dat er elf sollicitanten waren, waarvan de grootste helft gepromoveerden.

[p. 13]

Van het volgende jaar dateert de oprichting van zijn ‘Bureau van Documentatie’.

Op de Bibliotheek was Van Fenema de hulpvaardigheid in persoon. Hij bezat naast een scherpe speurzin, een groote werkkracht. Iedereen stond hij vriendelijk te woord en zonder resultaat verliet welhaast niemand de conservatorskamer. Hij had dan ook enkel vrienden. Slagvaardigheid en tact kwamen hem te stade bij zijn taak als conservator. Eigenschappen die ook thans nog in het bibliotheekvak het halve werk zijn. Groote boekenkennis, nauwkeurigheid en feitenkennis, kwamen hem dagelijks en op velerlei gebied te pas.

Mij blijft altijd bij de gezellige sfeer van de conservatorskamer in de oude Bibliotheek te Groningen: de aankleeding met donkergroene overgordijnen, een aardig koperen kroontje met electrisch licht, en de systematische catalogus in baksysteem, beslaande een geheelen wand. Tot de vaste bezoekers op bepaalde dagen of uren behoorden o.a. prof. Bleeker, de heer de Vries Lam, directeur der Kunstacademie Minerva, en mej. Canter Cremers, en van dergelijke bezoekers viel uit de dan gevoerde gesprekken veel te leeren.

Zijn vacanties besteedde Van Fenema meestal om archieven of bibliotheken in binnen- of buitenland te bezoeken. Zoo herinner ik mij zijn opgetogen verhaal over een bezoek aan de archieven te Meurs en Lingen in het Kleefsche; een ander maal over een bezoek aan de oude vesting Grave en een meer langdurig verblijf te Parijs voor een studie in de Bibliothèque Nationale.

Zijn vrouw (den 30 Augustus 1909 was hij gehuwd met Charlotte Hendriks uit Kampen) was hierbij als steeds zijn getrouwe medewerkster.

In 1915 (najaar) werd een begin gemaakt met de verbouwing en uitbreiding van de Bibliotheek. De geheele inwendige dienst werd toen overgeplaatst naar het vlakbijgelegen leegstaande oude Postkantoor. Dat bracht veel extra werk, en dat vermeerderde nog zeer toen Dr A.G. Roos, wegens benoeming tot hoogleeraar, in begin 1917 zijn bibliothecaris-functie neerlegde. Van Fenema werd nu waarnemend Bibliothecaris en maakte in het voorjaar 1917 een brand mede, uitgebroken op de zolderverdieping van dat oude Postkantoor en aan kwaadwilligheid te wijten. De Bibliotheek had daarbij het verlies te betreuren van een compleet exemplaar van de ‘Boekzaal van Europa’ en van de Handelingen van de 2e en 1e Kamer. Dit laatste was te herstellen door aankoop en schenking. Het eerste niet.

Van Fenema werd gepolst over een benoeming tot opvolger van Dr Roos. Hij meende te moeten bedanken, omdat hij aan het directeurschap van een Universiteitsbibliotheek te veel administratieve rompslomp verbonden vond en het bijhouden van vakliteratuur hem te veel tijd zou kosten. Als derde overweging gold zijn debiele gezondheid. Eerst in het najaar van 1917 werd de opvolger van Dr Roos benoemd en nadat die goed en wel geinstalleerd was, vroeg Van Fenema ontslag aan, wat hem eervol verleend werd met ingang van 1 Februari 1918.

Intusschen had hij een aardig, ouderwetsch, hecht en weldoortim-

[p. 14]

merd doktershuis gekocht onder aan de Weversstraat in Oosterbeek, waarheen hij einde Maart 1918 verhuisde.

Sedert Nov. 1912 lid van het Historisch Genootschap te Groningen besprak hij als zoodanig:

1e. Een teruggevonden werkje van Joh. Picardt.

2e. Ontstaan en geschiedenis van het Algemeen Handelsblad.

3e. Iets over Mevrouw Palm-Aalders.

4e. De familie-annonce, ook als bron van historische kennis.

5e. Aanvulling op Feith's artikel over den Tammingaborg.

6e. Hollandsche houtgraveurs in de 19e eeuw.

In 1913 was hij lid geworden van het Genootschap de Nederlandsche Leeuw en 12 Juni 1918 werd hij gekozen tot lid van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde.

Op maatschappelijk gebied gaf hij zich te Groningen geheel aan het ‘Tehuis voor Dakloozen’. Jarenlang was hij bestuurslid, de laatste jaren voorzitter. Zijn aftreden in 1918 werd èn door 't bestuur èn door de bewoners ten zeerste betreurd.

Na zijn vestiging in Oosterbeek kreeg hij al zijn tijd beschikbaar voor zijn documentatie, waaraan al sedert lang zijn vrouw, moeder, zuster en schoonvader medewerkten. Intusschen bleef hij het bibliotheekwezen getrouw door op verzoek van den eigenaar van het kasteel Nederhemert diens bibliotheek opnieuw te ordenen en te catalogiseeren en de doubletten eruit te verwijderen.

Buitengewoon gunstig was zijn werk voor archieven en aanvulling van archiefstudie. Het op fiches brengen van kerkelijke archieven en de oprichting van de N.V. tot indiceeren van kerkelijke archivalia in 1924 is zijn werk geweest. Deze vennootschap heet thans: ‘Bureau voor Historische Demographie’. Ook was hij het die in 1914 den stoot gaf tot een vervolg op het Album Studiosorum van Leiden van 1875-1925.

Maatschappelijk werk vond hij in Oosterbeek als bestuurslid van de J.P. Heije-stichting en als voorzitter van de Commissie tot wering van schoolverzuim. Hoe hij in beide vereenigingen gewaardeerd werd, dat werd uitgesproken bij zijn begrafenis op 29 Mei 1933 door den directeur van de school der Dr Heije-stichting, die toen mede voor de Commissie tot wering van schoolverzuim het woord voerde.

Einde 1931 begon hij te sukkelen. In het Diaconessenhuis te Utrecht moest hij opgenomen worden. Hij onderging daar verscheidene neusoperaties. In den zomer van 1932 leek het alsof herstel was ingetreden, doch in het najaar begon het sukkelen opnieuw, en na een lang en heldhaftig gedragen lijden kwam het einde op 25 Mei 1933.

Leiden

J.E. Kroon.

[p. 15]

Geschriften

1. Het administratieboek van een ziekenhuis als genealogische bron in: Maandblad de Ned. Leeuw. XXXI (1913), p. 280-287 [naar aanleiding van een vondst op de zolder van het Stedelijk Ziekenhuis te Kampen in 1904].

2. Verschillende gedeelten in het Album Studiosorum Acad. Groninganae. Uitg. door het Hist. Genootsch. te Groningen. 1915.

3. Hollandsche houtgraveurs in de 19e eeuw: in Historische Avonden, 3e bundel (1916) p. 163-180.

4. Mededeeling omtrent Geslachtswapen in: Patriciaat XIII (1923) p. 90.

5. Nieuwe Banen. Een en ander over de Naamlooze Vennootschap tot het Indiceeren van Kerkelijke Archivalia: in Nederl. Archievenblad XXXII (1924/'25) p. 148-153.

6. Uit de Kamper Courant van 6 Jan. 1840 in: Kamper Almanak II (1929) p. 174.

7. Vorstelijk bezoek aan Kampen in: Idem III (1930) p. 175-181.

8. Kamper bibliotheek-herinneringen in: Idem IV (1931) p. 172-176.

9. Kampen industrie-stad in: Idem V (1932) p. 145-147.

10. Karel van Hulst. Een Kamper Boekhandelaar en uitgever (1809-1881) in: Kamper Courant van 25 Juli 1933. (10000e nummer).

Verder nog verschillende andere artikelen in de Kamper Courant, waaronder een biographie van een ontvanger Steinmetz.