Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1931

[p. 17]

Levensbericht van Jhr A.W.G. van Riemsdijk
(8 Augustus 1878-2 Mei 1930)

In den nacht van 1 op 2 Mei 1930, werd geheel onverwacht Jhr A.W.G. van Riemsdijk ontrukt aan zijn familiekring, aan zijn arbeid voor de Oprechte Haarlemsche Courant, aan zijn artistieke en organisatorische werkzaamheid voor het tooneel, aan zijn uitgebreiden kring van vrienden, vereerders en bekenden.

Jhr van Riemsdijk werd 8 Augustus 1878 te Gorinchem geboren. Hij volgde te Amsterdam het Gereformeerd Gymnasium, dat hij verliet om werkzaam te zijn als volontair ter gemeentesecretarie te Sloterdijk, een functie die hij echter reeds spoedig verliet wegens zijn benoeming in de eerste jaren van 1900 tot volontair aan de Oprechte Haarlemsche Courant, in het bijzonder voor het verzorgen van de rubriek ‘Kunst’. 31 December 1905 verliet hij dit blad om gedurende vijf jaren werkzaam te zijn bij de Labouchère, Oyens en Co's Bank te Amsterdam, doch hij keerde op 1 October 1910, als directeur-hoofdredacteur weer terug tot de Oprechte Haarlemsche Courant, die inmiddels in een naamlooze vennootschap was omgezet. Alhoewel de courant veel van zijn tijd in beslag nam, vond hij tijd en lust de belangen van tal van andere vereenigingen en personen te behartigen. Hieronder laat ik volgen de verschillende corporaties, waarin Jhr van Riemsdijk leidend is opgetreden of zich onderscheiden heeft, opdat men een juisten kijk krijge op de vele verdiensten van dezen bescheiden en in allen eenvoud levenden man.

Naast zijn journalistieken werkkring aan de courant, was hij tevens jarenlang als hoofdredacteur aan het maandschrift ‘Op de Hoogte’ verbonden.

4 Mei 1903 werd hij benoemd tot lid van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap. Op 8 November 1906 werd hij - nog slechts 25 jaren oud - benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau voor het vele werk dat hij verrichtte als voorzitter van het Hoofdbestuur der Bilderdijk-commissie, waartoe Dr A. Kuiper hem had geroepen. In 1909 werd hij gekozen tot lid van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden. Ver-

[p. 18]

volgens werd hij 4 Juni 1913 tot lid van het Hoofdcomité van het Nederlandsche Roode Kruis benoemd op instigatie van Z.K.H. den Prins der Nederlanden in wiens vriendschap hij zich mocht verheugen en dien hij op tal van reizen naar Zwitserland vergezelde. In de tijden dat hij werkzaam was bij het Nederlandsche Roode Kruis vond hij gelegenheid zich te interesseeren voor het Provinciaal Comité voor Noord-Holland der Wilhelmina-vereeniging, die zich ten doel stelde verbetering en verheffing der krankzinnigenverpleging, haar zorgen uitstrekkend over verpleegsters en verplegers, die in krankzinnigengestichten werkzaam zijn. Op 27 November 1914 verwierf hij het Kruis van Verdienste van het Nederlandsche Roode Kruis. In Juni 1920 werd hij benoemd tot penningmeester van het Hoofdbestuur van dit College. Hij wist de financieele basis van het Ned. Roode Kruis sterk te verbeteren en de belangstelling der Regeering voor deze Semi-Regeeringsinstelling te wekken, waardoor de Rijkssubsidie belangrijk werd verhoogd. Toen hij op 19 Januari 1927 zijn functie van Penningmeester neerlegde, werd hem de Regeerings-Roode Kruismedaille verleend uit waardeering voor zijn groote verdiensten. Voorts was hij Eere-Ridder der Commenderij Nederland der Johanniter Orde. In 1914 werd hij tot Voorzitter gekozen van het Nederlandsch Tooneelverbond, in de plaats van Marcellus Emants. Veel, heel veel heeft hij voor dit Verbond gedaan. In Juni 1918 werd hij benoemd tot lid van de Commissie van Beheer van den Stadsschouwburg te Haarlem. Hij was Beschermheer der Koninklijke Letterlievende Vereeniging ‘J.J. Cremer’. In 1918 deed de Heer van Riemsdijk zijn intrede bij de Maatschappij ‘Apollo’, Vereeniging tot ondersteuning van tooneelspelers en toonkunstenaars. De weduwen en weezen en de oude tooneelspelers hadden zijn hart. Aan hem hebben de tooneelspelers het Pensioenfonds te danken.

Zijn lievelingswensch ‘Apollo’ en het Pensioenfonds voor Nederlandsche Tooneellisten één te doen zijn, heeft hij helaas niet in vervulling zien gaan.

Jhr van Riemsdijk is eenigen tijd voorzitter geweest van den Haarlemschen Journalistenkring en penningmeester van den Nederlandschen Journalistenkring, bibliothecaris en later secretaris van het Leesmuseum, lid, vice-voorzitter van het Hildebrandcomité en bestuurslid der Vereeniging ‘Haarlem’.

Op 19 April 1920 werd Jhr van Riemsdijk benoemd tot Kamerheer in Buitengewonen Dienst van H.M. de Koningin. Tal van onderscheidingen vielen hem ten deel, o.a. werden hem in 1922 door de Fransche Regeering de palmes académiques geschonken.

En ondanks al deze hierboven genoemde lidmaatschappen, bestuursfuncties e.d., vond hij bovendien nog tijd om tooneelstukken te schrijven. In 1904 verscheen zijn eerste tooneelwerk ‘Mea Culpa’; het werd met groot succes in het Paleis voor Volksvlijt, waar toen Bouwmeester met een eigen gezelschap

[p. 19]

optrad, gespeeld. Het stuk werd meer dan honderd maal opgevoerd, o.a. door het Nederlandsch Tooneel, onder Dr Willem Royaards. Het was opgedragen aan Mevrouw W. Erffmann-Sasbach. ‘Se non è vero’ (1904) (samen met Cyriel Buysse geschreven) scheen minder te voldoen, doch ‘Hoog Spel’ (1906) opgevoerd door de Nederlandsche Tooneelvereeniging met Alex Faassen en Mevrouw van der Horst-Melsert viel meer in den smaak. Een groot succes werd ‘Silvia Silombra’ (1909) opgedragen aan Mevrouw Julia Cuypers. Ruim 400 maal is dit stuk gespeeld, zoowel in Vlaanderen als in Nederland. Het werd bovendien, in het Duitsch en Fransch vertaald, ook in Duitschland en Frankrijk opgevoerd. In Göteborg, Koningsbergen, Brussel, Antwerpen, Gent en tal van andere steden is het voor een enthousiast publiek vertoond. ‘Een Stem uit de Bergen’ (1910) een alleenspraak voor een vrouw, is later in 1927 omgewerkt tot Tooneelstuk, waarvan nog geen opvoering plaats had. ‘Pro Domo’ (1914) met Louis Bouwmeester in de hoofdrol, werd meer dan drie honderd maal ten tooneele gebracht, eerst door Heyermans, later door het Nederlandsch Tooneel. Dan noemen wij nog ‘De Sfinx’, het latere ‘Tzingani’ (1912), ‘De Kleine Apostel’ (Gezelschap Eduard Verkade 1925), ‘Tieneke’ (Rotterdamsch Hofstadtooneel 1925) en den roman ‘Alexandra’. In 1922 werd naar dezen roman een film gemaakt In 1926 schreef de Heer van Riemsdijk naar den roman en de film het tooneelstuk van denzelfden naam. Verder ‘Joseph Catani’ (1927, opgevoerd door het gezelschap van Louis de Vries) ‘Het Huis met de Luiken’ (1928 onder pseudoniem) opgedragen aan de Commissie uit den Volkenbond tot het bestrijden van den handel in blanke slavinnen, opgevoerd in den Plantage-Schouwburg door het gezelschap Adolf Bouwmeester.

‘Carola’ (1928, opgevoerd door het gezelschap M. Spree in den Circusschouwburg te Rotterdam), ‘Fata Morgana’ (gez. Charles Braakensiek en Jules Verstraete 1928), ‘Lettigo’, ‘Haar Kerstfeest’ (1929), ‘Het Doode Punt’ dat juist ter perse was toen de Heer van Riemsdijk overleed. Vervolgens een nog niet gedrukt en evenmin gespeeld stuk ‘De Modekoning’, twee éénacters ‘De Clown’ en ‘De Trechter’ en een nog niet geheel voltooid manuscript van zijn laatste werk ‘Een achtenswaardig Man’.

Jhr van Riemsdijk is gesproten uit een patricisch geslacht en hoewel hij als zoon van den kunstzinnigen directeur van het Rijksmuseum te Amsterdam en als neef van den Utrechtschen toonkunstenaar J.C.M. van Riemsdijk, die Willem Mengelberg de eerste lessen heeft gegeven, in een artistiek milieu vertoefde, toch zal het eene verrassing voor de naaste omgeving geweest zijn, dat de journalist-auteur zich in zoo sterke mate tot het tooneel voelde aangetrokken.

Wie echter nader met het werk van Jhr van Riemsdijk kennis maakt, zal moeten toegeven, dat de neiging tot het picturale, die

[p. 20]

hij wellicht van zijn artistieken vader had gekregen, in zijn tooneelwerk buitengewoon sterk tot uitdrukking komt. Van Riemsdijk verstond uitstekend de kunst van wat de Franschen noemen het ‘scène à faire’ en doorgaans was hem hier zijn misschien onbewuste aanleg tot schilderen van groote waarde. Tal van tooneeltjes in zijn werken zijn niets dan schilderijtjes en wanneer een meesterlijk doek of een krachtig beeldhouwwerk hem had gegrepen, was niet zelden het resultaat dat zijn artistieke aandoening tenslotte verwerkt en veruiterlijkt werd in een tooneelstuk (zie ‘Joseph Catani’, ‘De Kleine Apostel’ e.a.)

Fel is de critiek geweest. Van Riemsdijk heeft meermalen gezegd: ‘Mijn stukken zijn geen halve rooie cent waard, als ze niet gespeeld worden door eerste artiesten, door echte tooneelmenschen’. Hij schreef voor het publiek. Zijn werk maakte geen aanspraak op literaire waarde. Hij was tevreden wanneer het effect bereikt werd, waarnaar hij had gestreefd. Hij schreef, schreef omdat hij het niet laten kon.

In een interview heb ik eens gelezen, dat de Heer van Riemsdijk zei ‘Mijn heele leven ben ik door de Pers meedoogenloos behandeld en ik heb er mij altijd in verkneuterd, dat bijna alle artiesten, die in mijn stukken op den voorgrond zijn getreden een groot persoonlijk succes hebben geoogst en door die rollen niet zelden voor de eerste maal in de gelegenheid werden gesteld, te laten zien, wat zij konden presteeren. Menig tooneelspeler heeft door het creëeren van een rol in een mijner werken een beter engagement gekregen en de grooteren van onze tooneelmenschen hebben heel veel pleizier gehad van hun rollen (Louis en Frits Bouwmeester, Julia Cuypers, Louis de Vries, Brondgeest, Mevrouw Erffmann, Reule, Meijer van Beem e.a.)’.

Maar toch weten wij, die hem dagelijks in z'n werk meemaakten, dat zoo'n slechte pers hem verdriet deed.

Kinderlijk naïef, stond hij in het volle leven. Goed van binnen uit en daarom ook goedgeloovend in de menschen. Het was hem een levensbehoefte anderen te helpen. Nooit ging iemand ongetroost of niet geholpen van hem vandaan. Hij was niet een van de velen die hun naam plaatsen bovenaan een lijst van liefdadigheid, neen, stilletjes werden er een paar hartelijke woorden op een papiertje geschreven, een bankbiljet ingesloten en hij glunderde van pleizier. Als een kind zoo blij, omdat hij iemand gelukkig had gemaakt.

In ‘de Kleine Apostel’ laat hij den inspecteur van politie zeggen:

‘In mij .... is veel veranderd jongen. Ik wil de menschen helpen. Ik zal ze in hun ‘nekvel’ nemen als konijnen. Ik schei er mee uit om speurhond te zijn. We zullen de boefjes van de straat halen. Ze wijzen op de waarde van het leven, de waarde van het menschzijn. Ik zal trachten waar ik maar kan, de misdaad in de kiem te smoren, ik zal ze tegengaan, ze bevechten, door het goede in de harten te wekken, het goede, dat er nog sluimert en slaapt, het goede dat in ieder mensch is’.

[p. 21]

Zoo wàs van Riemsdijk.

Zooals hij zelf was, zoo waren zijn tooneelstukken. Eenvoudig van opzet, maar met een enorme tooneelkennis uitgewerkt. Het is zoo vaak gezegd, dat hij te laat leefde, in dien zin te laat leefde, dat zijn kunst veertig of vijftig jaren vroeger zeker meer waardeering zou hebben ondervonden. Dit is ongetwijfeld waar. Immers in dezen kouden, nuchteren tijd is er geen plaats voor romantiek en idealen meer.

Zijn laatste levensjaren vooral heeft hij gewijd aan de belangen van de Oprechte Haarlemsche Courant, welk blad hij tot een van de beste provinciale bladen heeft gemaakt.

Wij die met hem hebben mogen samenwerken, hebben hem leeren kennen als een eerlijk, oprecht, humaan mensch met een hart van goud, die één groot levensdoel had: ‘Doe wel en zie niet om’.

L. Berendes.