Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1929

[p. 66]

Levensbericht van Professor Mr. J.H. Carpentier Alting.
12 Februari 1864-25 April 1929.

Er zijn menschen geweest, die niet veel beteekend hebben en wier innerlijk leven niet zeer rijk was, maar over wie men toch gemakkelijk een uitvoerig levensbericht kan geven, omdat zij geen gelegenheid verzuimden, zich op den voorgrond te stellen en over alles met den mond of de pen hun meening te verkondigen. Anderen echter, met vele gaven van hart en hoofd toegerust, gaan liever stil hun weg en laten slechts dan hun medemenschen iets van hun geestelijke schatten zien, als het hart hen tot spreken dringt. Een groot deel van hun beteekenis ligt in den persoonlijken invloed, dien zij op hun omgeving uitoefenen. Hun levensbeschrijver kan er niet aan ontkomen, dat zijn kort bericht in onjuiste verhouding staat tot de waarde van het leven, dat hij beschrijft. Tot de laatste soort van menschen behoorde Carpentier Alting.

Wie hem voor het eerst ontmoette, kreeg den indruk van een vriendelijken en bescheiden man, die slechts noode een eigen meening deed kennen, onzeker, of deze wel de juiste was. Maar bij nadere kennismaking bemerkte men, dat die meening door veel studie en diep nadenken gevormd, en meestal stevig gegrondvest was, en alleen de vrees, anderen te kwetsen, hem zoo aarzelend zijn gevoelen deed uiten.

Een beeld te geven van zijn rijken geest, zijn goedheid en beminnelijk, bijna naïef idealisme, is mij niet mogelijk. Eerst door langen omgang, vooral in den kring der vrijmetselaren, wier beginselen hij met hart en ziel aanhing en waar hij zich vrijer dan elders uitte, konden zijn vrienden dien rijkdom van gemoed leeren kennen; maar ik meen de waarde van dit leven ook voor anderen niet beter te kunnen schetsen, dan door hem te teekenen in zijn veel omvattenden arbeid. Want leven was voor hem werken. Zijn groote werkkracht heeft hij onafgebroken aangewend, niet alleen voor de ambten, die hij achtereenvolgens bekleedde, maar ook voor de vele niet-ambtelijke plichten, die hij tot den dag van zijn dood heeft vervuld.

[p. 67]

Hij werd op 12 Februari te Colmschate geboren. Zijn vader was de predikant A.S. Carpentier Alting, ook een zeer bekende persoonlijkheid in vrijmetselaarskringen, en eenige jaren gedeputeerd grootmeester der orde van vrijmetselaren, zoowel in Ned. Indië als in Nederland. Te Dokkum, waar zijn vader predikant was, bezocht C.A. de Latijnsche school. Hij behoorde tot de beste, en was tevens een van de laatste leerlingen van deze, nu verdwenen onderwijsinrichting. Daarna werd hij student in de rechten aan de universiteiten te Groningen en te Amsterdam, en promoveerde aan de laatste, den eersten Juli 1886, op 22 jarigen leeftijd na de verdediging van een proefschrift, getiteld: ‘De staat en de kerkelijke financiën’. Spoedig daarop ging hij naar Ned. Indië, werd advocaat bij den raad van justitie te Padang, en trad daar in het huwelijk met mej. B.R.F. Kamerling, met wie hij tot zijn dood in een gelukkigen echt verbonden is geweest.

Hier was het ook, dat hij op 20 December 1886 te Padang toetrad tot de orde der vrijmetselaren en twee jaar later door zijn vader zelf tot den meestergraad werd bevorderd. Verschillende instellingen van weldadigheid, door de Padangsche loge gesticht, zijn hem dank verschuldigd voor den ijver en de bekwaamheid, waarmede hij haar belangen heeft behartigd.

Maar de advocaterij was niet zijn ideaal. Niemand, die dezen zachten man, die zoo ongaarne een ander ongelijk gaf, van nabij gekend heeft, zal zich hierover verwonderen. Hij voelde meer roeping voor het rechtersambt, en werd vier jaar later op zijn verzoek geplaatst bij de rechterlijke macht, eerst als substituutgriffier bij den raad van justitie te Batavia, korten tijd later als griffier te Makasser, en daarna als substituut-officier van justitie te Padang (in het bizonder ter behartiging der belangen van den staat in de bekende zaak Goldie), waarna hij lid werd van den raad van justitie aldaar.

In 1896 werd hij benoemd tot president van den landraad te Menado. Zijn groote belangstelling voor alle sociale verschijnselen bracht hem daar van zelf tot de bestudeering van de volksinstellingen en gebruiken van de Minahassa, van welke studie hij deed blijken door een artikel in het Indische Tijdschrift van het recht van 1897, getiteld: De Alfoersche eed in de Minahassa’ en een artikel in de Indische Gids van 1901: ‘Het gewoonterecht in de Minahassa’.

Naar aanleiding van deze studies droeg de Indische regeering hem op, een nader onderzoek naar dit gewoonterecht in te stellen, en een wettelijke regeling ervan voor te bereiden. Hij werd toen ontheven van zijn functie van president van den landraad en gesteld ter beschikking van den directeur van justitie te Batavia. Als gevolg van deze opdracht verscheen ter landsdrukkerij te Weltevreden in 1902 en 1903 zijn ‘Regeling van het privaatrecht voor de Inlandsche bevolking in de Minahassa-districten der

[p. 68]

residentie Menado’. Dit werk in drie deelen heeft niet geleid tot de beoogde wettelijke regeling, aangezien toenmaals de gedachte aan een unificatie der wetgeving voor de onderscheidene bevolkingsgroepen in Indië bij de Regeering post vatte, maar is niettemin van groot belang wegens den daarin neergelegden schat van adatrechtelijke gegevens en de wijze, waarop deze door C.A. tot wetsregels zijn verwerkt.

Het verblijf te Menado was een gelukkige tijd van zijn leven, waaraan hij later gaarne terug dacht. Een voordracht, die hij voor de Indische week te Leiden heeft gehouden, en waarin hij zijn herinneringen van de Minahassa weergaf, deed zien, hoezeer hij zich aan dit schoone land had gehecht.

Het was hem echter niet vergund er terug te keeren; want hij werd na ommekomst van zijn buitenlandsch verlof benoemd tot secretaris aan het departement van justitie.

In alle betrekkingen, die hij vervulde, kenmerkte hij zich steeds door groote veelzijdigheid; zoo had hij ook bij de bestudeering van het volksrecht de beoefening van het Europeesche wettenrecht geenszins verzuimd. Na in 1897 in het Indische Tijdschrift van het recht een artikel over de Eigendomsuitwijzing geschreven te hebben, behandelde hij in 1902 in dat zelfde tijdschrift het lastige reglement voor het College van Boedelmeesteren, en schreef hij in 1908 in de Indische Gids over Rechtszekerheid en Rechtseenheid.

De bekwaamheid, waarvan zijn arbeid blijk gaf, maakte, dat hij vóór zijn tijdgenooten in aanmerking gebracht werd voor de betrekking van raadsheer in het hooggerechtshof van Ned. Indië. Tot een benoeming kwam het toen nog niet, en voordat hij bij een volgende vacature in aanmerking kwam, legde het moederland beslag op hem. In 1907 werd hij benoemd tot hoogleeraar aan de Leidsche universiteit. Hij aanvaardde dit ambt met een rede over het Indische strafrecht.

Evenals in Indië beperkte hij ook in Nederland zijn belangstelling niet tot zijn ambtswerk. Op 12 Januari 1909 sprak hij in het Indisch Genootschap over Rechter en Zaakwaarnemer en op 17 Maart 1909 in de vereeniging Moederland en Koloniën over De uitvoering van het nieuwe artikel 75 van het Regeeringsreglement. In samenwerking met Mr. Winckel en de hoogleeraren Kleintjes en van Vollenhoven vervaardigde hij in 1909 de bekende 24 ontwerpen over Indisch recht.

Hij was verder lid van den gemeenteraad te Leiden en nam als lid, later als voorzitter, een werkzaam aandeel in den arbeid der Leidsche vrijmetselaarsloge; zoo ontwierp hij o.a. de stichtingsakte voor het maçonnieke studiefonds. Ook deed hij veel voor de talrijke Belgische vluchtelingen, die in 1914/15 o.a. naar Leiden kwamen, b.v. door het stichten van een school voor de kinderen en mede te werken bij het onderdak brengen en verzorgen der gezinnen.

[p. 69]

Toen het ontwerp voor het nieuwe Indische strafwetboek in 1912 verscheen, gaf hij hiervan een bewerking uit bij de firma van Dorp te Semarang, en in 1913 publiceerde hij zijn ‘Grondslagen der rechtsbedeeling in Ned. Indië’, een handleiding voor zijn studenten, waarvan in 1926 een tweede, veel vermeerderde druk het licht zag.

Maar intusschen was hij ten tweeden male naar Indië vertrokken, want in 1917 werd hij, hoewel geen Indisch rechterlijk ambtenaar meer zijnde, in afwijking van de gewoonte, benoemd tot president van de beide hooge Indische gerechtshoven. Deze benoeming, waardoor Indische rechterlijke ambtenaren voorbij gegaan waren, heeft hem eenige moeilijke oogenblikken bezorgd, maar door zijn groote innemendheid en taktvol optreden wist hij een goeden geest van samenwerking met zijn collega's te vestigen.

Reeds kort na de aanvaarding van dit hooge ambt viel hem een andere eervolle, maar moeilijke opdracht ten deel. Toen men in Indië onder den invloed der gebeurtenissen in Europa na den wereldoorlog aandrong op staatkundige hervormingen, benoemde de G.G. van Limburg Stirum in December 1918 een commissie tot herziening van de grondslagen der staatsinrichting van Ned. Indië. Aan C.A. werd de moeilijke taak van voorzitter dezer commissie opgedragen. De commissie ontwierp een ‘Wet op de landsordening van Indië’ en gaf een uitvoerige toelichting ervan in haar rapport aan den G.G. van 30 Juni 1920.

Nadat C.A. zijn Indische loopbaan besloten had met de eervolle betrekking van lid van den raad van Ned. Indië, keerde hij met pensioen naar Nederland terug. Maar ook hier rustte hij niet. Met de hoogleeraren Oppenheim, Kleintjes, Snouck Hurgronje en van Vollenhoven en bijgestaan door Mr. Oerip Kartodirdjo als secretaris, vervaardigde hij in 1922 de ‘Proeve van een staatsregeling voor Ned. Indië’. Deze proeve bedoelde een uitwerking te zijn van de zelfde vrijzinnige beginselen, waarvan de arbeid der bovenvermelde commissie doortrokken was, maar rekening houdende met de daarop geuite critiek en met bij nadere bestudeering van het vraagstuk in het ontwerp ontdekte gebreken.

Gedurende een verblijf van professor van Vollenhoven in Amerika in 1925 en 1926 vervulde hij tijdelijk diens taak aan de Leidsche Universiteit.

Aan erkenning van zijn verdiensten van officiëele zijde heeft het hem ook niet ontbroken, want hij werd officier in de orde van Oranje Naussau en ridder in de orde van den Ned. Leeuw.

In den Haag, waar hij zich na zijn pensionneering gevestigd had, nam hij weder werkzaam deel aan het publieke leven. Drie jaar lang is hij er grootmeester geweest van de orde van vrijmetselaren en heeft als zoodanig zeer veel bijgedragen voor de verwezenlijking der denkbeelden van de Association Maçonnique Internationale. Herhaaldelijk is hij hiervoor naar Génève, Parijs

[p. 70]

en Brussel geweest en heeft door zijn bezadigd en verstandig optreden het onderling begrijpen bevorderd.

Hij had verder zitting in het bestuur der democratische partij doch onttrok er zich later aan om de partij-politiek, was eenigen tijd voorzitter der Haagsche afdeeling van den Nederlandschen Protestantenbond, lid der commissie van toezicht over het middelbaar onderwijs en bestuurslid van het Comité Nieuw-Indië. In de laatste jaren van zijn leven was hij ook nog medewerker aan van Oosthoek's Encyclopedie, en in 1928 leverde hij met W. de Cock Buning het gedeelte: ‘The Netherlands and the worldwar’ van de Netherlands series der ‘Economic and social history of the worldwar’, uitgave van het Carnegie Endowment.

Behalve dat hij nog enkele kleinere bijdragen in verschillende vaktijdschriften leverde, o.a. beoordeelingen over de Gelder's strafrecht van Ned.-Indië, Lion's wetboeken, Stibbe's Inleiding tot de kennis der bestuursinstellingen in vreemde koloniën en Nederburgh's Hoofdlijnen van Ned. Indisch staatsrecht, schreef hij zeer veel Maçonnieke artikelen. Toen hij in 1905 voorzitter geworden was van de loge de Ster in het Oosten te Weltevreden, nam hij van zijn vader de redactie over van het door dezen opgerichte Maçonnieke Tijdschrift, en na zijn vertrek naar Nederland in 1907 bleef hij vaste medewerker daarvan door het schrijven van zijn ‘Brieven uit Nederland’. In 1921 in Nederland teruggekeerd, werd hij benoemd tot redacteur van het toen pas opgerichte weekblad voor vrijmetselaren: ‘De Broederketen’.

Ter voorlichting van hen, die het doel en wezen der vrijmetselarij wilden leeren kennen, schreef hij een boekje: ‘Vrijmetselarij’, dat reeds een 5^en druk heeft mogen beleven.

Kort na een operatie overleed hij in den ochtend 25 April 1929, en den 29^en daarna werd zijn overschot te Westerveld verascht. Hij was maar kort ziek geweest; midden in zijn werkzaamheden is deze verdienstelijke rechtsgeleerde weggeroepen van de zijde zijner echtgenoote, die zoo geheel zijn opvatting deelde en hem steunde in zijn streven. De groote menigte, die de crematie bijwoonde, bewees hoeveel vrienden deze bij uitstek humane man gewonnen had.

G. André de la Porte.