Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1922

(1922)– [tijdschrift] Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde [1901-2000]– rechtenstatus

Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Levensbericht van Cornelis Willem Bruinvis
1829-1922.

Het is niet zoo eenvoudig als het lijkt Bruinvis' biograaf te zijn, ook niet, of, wellicht juister: vooral niet, wanneer men weet, de biograaf te zijn dien hij zelf zich wenschte! Want hoe eenvoudig, bescheiden, voor ieder klaar en open deze figuur ook geleek, hij zou niet geweest zijn wat hij geweest is, wanneer er niet méér in hem stak dan men zoo, op het eerste gezicht zou gedacht hebben.

Dat meerdere heeft mij altijd geboeid, maar ik heb het, naar ik meen, eerst begrepen toen ik hem op een afstand kon bezien; omdat hij op dien afstand niet kleiner, maar grooter leek, dan in de dagen, dat ik, zes jaar lang, onafgebroken met hem in het Alkmaarsche archief heb mogen werken.

Het Alkmaarsche archief - dat was het terrein, waar men zich hem kan en moet voorstellen, ook al heeft hij in de drieënnegentig jaren van zijn werkzaam leven op vele plaatsen en in verschillende functies geärbeid. Dat hij, door voor mij zijn autobiografische en bibliografische aanteekeningen te beschikken, iemand tot levensbeschrijver koos, die vrijwel alleen en in elk geval hoofdzakelijk zijn archivarisperiode kent, bewijst, dat hij ook zelf deze periode zijn meest eigene achtte. Toen was hij eindelijk - op zijn zevenstigste jaar! - geheel zichzelf, volkomen op de plaats waarop hij sedert tientallen jaren gehoopt had, en welke hij wist dat hij met eere bekleeden kon.

Dáár, in den vóórzomer van 1900, zag ik hem voor het eerst: in die groote, holle ruimte met acht ramen uitziende op de binnenplaats van het Alkmaarsche Raadhuis, welke ruimte bergplaats van het archief en werkkamer van den archivaris tevens was. Daar, voor den binnenkomende aanvankelijk door een groote kast verborgen, zat aan een lange antieke tafel - het eenige smakelijke meubel in de gansche ruimte - op een krukje zonder leuning, een kleine gebogen man in een lustre werkjasje. Rond een stijf boordje sloot een smal zwart strikje en daarboven uit stak een ouderwetsche kop. De lange, grijzende en in een scheiding naar achteren gestreken haren, krulden boven de ooren een weinig op en omlijstten, met een korte baard een bij den eersten

indruk ouwelijk, lichtelijk geelgetint gelaat. Maar door de brilleglazen glunderden een paar heldere oogen, wier glans en tinteling in staat was dien eersten indruk van ouwelijkheid te doen vervagen. Jong werd het rimpelig vel niet, noch het grijzende haar, maar zeventig jaren zou, wie Bruinvis daar ontmoette, hem niet gegeven hebben. Zeker niet bij een gesprek, dat allicht op de ontmoeting volgde, want hij sprak graag met menschen, althans zoo zij zijn belangstelling deelden. Dan draaide hij zich op zijn ronden kruk een halven slag om en, de handen tusschen zijn knieen op de zitting steunend, praatte of luisterde hij in volkomen aandacht. Lang zou hij echter nooit blijven zitten, want tien tegen een keerde het gesprek zich tot een of ander Alkmaarsch onderwerp en dan werd uit archief, of bibliotheek, of prentverzameling ter staving of verduidelijking het materiaal gehaald.

Dit voerde wel eens op zijpaden! Zoo'n archiefstuk, en zoo'n prent vooral herinnerden ook aan andere dingen en in het voortreffelijk geheugen van Bruinvis doken bij de aanschouwing meermalen zaken op, die hij niet wilde verzuimen even te vermelden. Wij zijn wel eens begonnen met een simpel vraagstuk uit de stadshistorie, en, na het omhalen van een tafel vol ‘materiaal’, terechtgekomen bij het vaststellen van de betrouwbaarheid van een of andere afbeelding, om dan tenslotte samen de straat op te stappen tot een inspectio in loco. En de oude heer met hoogen hoed en lange, oud-modische jas was daarbij niet minder vlug dan zijn bijna vijftig jaar jongere tochtgenoot, dien hij inwijden wilde in al de geheimen van oud-Alkmaars historie en leven. Zelden was een leermeester met meer ijver bezield, zelden werd onderwijs in zulk een materie levendiger gegeven, meer ook in contact met het leven en niet uitsluitend uit perkament en papier. Moeilijke kwesties als de waterrijke omgeving met zijn sluizen, overtoomen, afwateringen, te over opleverde, werden, na een bestudeering der kaarten, niet vaak voor afgedaan gehouden, voordat een wandeling in staat gesteld had ook de werkelijkheid nog eens op te nemen.

Zoo zou hij zijn taak tegenover hem, die bestemd was zijn werk over te nemen, niet hebben opgevat, indien hem zijn aanleg niet tot onderzoeken, critiseeren, schiften dreef met onweerstaanbare kracht. Hij was oprecht bezield met de begeerte om de waarheid te kennen en rustte nooit, voordat hij deze had vastgesteld of voor zichzelf tot de zekerheid was gekomen, dat alle middelen daartoe waren uitgeput. Niet alleen, natuurlijk, gold dat voor vraagstukken van stadsgeschiedenis, maar voor alle die op zijn weg kwamen. Hij had daardoor in godsdienstige en politieke dingen een zeer vrij oordeel, liet zich door schoonen schijn niet verblinden. En zoo ten uiterste verdraagzaam als hij was, zoo mild en welwillend tegenover elke andere ernstig beleden meening, zoo afkeerig stond hij tegenover alles wat niet echt was. Om bijbedoelingen tentoongespreide vroomheid kon hij al evenmin

uitstaan als zeker soort ostentatief ongeloof. Zelf was hij leerling van het modernisme van Strausz en getrouw lid van de Doopsgezinde Gemeente, wier arbeid hij steunde waar hij kon. In de politiek was hij van de oude, onvervalschte liberale schoolGa naar voetnoot1, zoo stellig en door en door, dat hij tot in zijn ouderdom een afschuw had van al wat hij ‘conservatief’ achtte.

Maar boven en voor alles was hij van een nauwgezetheid en eerlijkheid die zich uitte in alles, en die hem gelijk deed zijn tegenover ieder: bescheiden en eenvoudig, maar beslist. Geen bijzonder ontzag voor deftigheid, geen neerzien op het tegendeel. Voor ieder stond hij even welwillend klaar met zijn hulp en voorlichting. Maar, zoo hij dat noodig vond, spaarde hij ook tegenover niemand de kritiek; zoo humaan trouwens, dat ik niet weet, dat hij zich ooit iemand daarmede tot vijand gemaakt heeft; men wist of gevoelde trouwens, dat hij die kritiek ook op zichzelf met niet minder gestrengheid toepaste.

Voeg bij dit alles zijn verbazingwekkende werklust en werkzaamheid. Ik zou durven verklaren dat Bruinvis eigenlijk onophoudelijk heeft gewerkt. Dat er iets goddelijks kan zijn in luieren, kon bij hem niet opkomen: zijn fantazie was niet groot genoeg voor luchtige droomerij. Met dubbel hard werken het zoo (schijnbaar) verlorene weer inhalen, zou hem trouwens niet zijn gelukt, want hij verstond evenmin de kunst van harder als die van langzamer te werken. Deugdelijk en degelijk, rustig en steeds voort, dat was zijn methode, welke op den duur zeker het meeste resultaat opleveren moest, en die hij ook tot zijn zevenentachtigste jaar heeft kunnen volhouden. Maar zonder de hooge stijgingen geen vergezichten, zonder het diepe dalen geen worsteling om boven te komen! Veel en lang is er gewerkt, met bijenvlijt is er bijeengebracht, maar ik zie nergens in den levensarbeid de groote conceptie, nergens een hoogtepunt. Een historie van Alkmaar in een boeiend overzicht vervat, zou dat hebben kunnen zijn; en er zijn wel meer en minder belangrijke bouwstoffen voor, er zijn wel enkele tijdperken meer volledig behandeld, maar wat Bruinvis' hoofdwerk had kunnen zijn, dat is uitgebleven.

Ik zeg dat, omdat ik zoo'n werk van en voor hem heb gehoopt. Ik had hem de vreugde, die dat schenken zou, gaarne gegund. Maar verwacht had ik het niet, daarvoor was eenerzijds zijn bescheidenheid te groot, maar anderzijds ook zijn geest niet meer wijd genoeg van vlucht, toen hij gelegenheid en tijd zou gehad hebben om het te maken. Zijn afrondend werk, de nasporingen, die de leemten in zijn materiaal aanvulden, de enkele onderzoekingen die voor het geraamte van den bouw noodigwaren, dat alles begon pas nà zijn zeventigste! En toen was zijn geest geheel geraakt in den gang van het detail-onderzoek, dan hier

dan daar aangevat, al naar het toeval dat wilde. Dan was het een vraag van elders, dàn een gelukkige vondst, die dat onderzoek beheerschte. Hoe goed, hoe zuiver, hoe aardig en vernuftig vaak al die onderzoekingen waren, ten slotte voerden zij Bruinvis hoe langer hoe verder af van alles wat tot systematisch opgezet grooter werk leiden kon.

Het groote in hem, waarop ik in den aanvang van dit opstel zinspeelde, vinden wij dan ook niet in het werk, dat hij heeft nagelaten, maar in den ernst van zijn zich overgeven aan de stad zijner vaderen, die hem lief was, en in de kostelijke wijze, waarop hij het dagelijksch offer van zijn persoonlijkheid aan haar heeft gebracht. Hij is ter wereld gekomen met bijzondere gaven: met een scherp verstand, een sterk concentratievermogen, een voortreffelijk geheugen, een zeer gezond gestel, dat een onverpoosde werklust mogelijk maakte. Hij had op grooter tooneel dan dat eener kleine provinciestad de kans gehad op schitterender loopbaan.

Maar hij heeft aan die aspiraties geen gehoor gegeven. Eenvoudig heeft hij zich een bescheiden taak gesteld: voor zijn vaderstad alles te doen wat in zijn vermogen was. Toen zijn huwelijk kinderloos bleef, heeft zich dat nog sterker geaccentueerd. Toen nam hij niet alleen gaandeweg verschillende functies aan in besturen en commissies, maar ook het lidmaatschap van den Gemeenteraad, dat na dertien jaren leidde tot zijn benoeming tot wethouder. Als zoodanig vielen hem gedurende twaalf jaar belangrijke werkzaamheden toe. Waarlijk reeds voldoende voor één man, maar toen hij zich in September 1899 niet herkiesbaar stelde, begon hij een nieuwen arbeid, door met 1 Januari 1900 op te treden als Gemeente-Archivaris, tot welk ambt ook het beheer van het Stedelijk Museum behoorde.

Gemeente-ambtenaar - zonder bezoldiging! - geworden, begon hij bovendien uit eigen middelen Prentverzameling en Bibliotheek te verrijken, daarmede trouwens slechts voortgaande op den weg, dien hij insloeg toen hij in 1885 de door zijn vader in 1836 begonnen en door hemzelf belangrijk uitgebreide prentverzameling betreffende Alkmaar en omgeving, aan het Museum ten geschenke gaf. Bovendien gaf hij een toeslag van meer dan 100% op het magere salaris, dat de stad aan den adjunct-archivaris betaalde en bestemde hij een belangrijk bedrag voor de stadskas, opdat die na zijn overlijden zijn opvolger als archivaris een goed tractement zou kunnen betalen. En dat terwijl hij nooit een bepaald vermogend man was; hij kon, wat hij voor zijn stad deed, slechts doen, door voor zichzelf zeer bescheiden eischen te stellen en te blijven leven in uitersten eenvoud. Ik geloof echter niet dat dit steeds wéér een opoffering was, noch voor hem noch voor zijn vrouw, want het kwam overeen met hun aard of het was hun zoozeer door plichtsgevoel gescherpte gewoonte geworden, dat zij de opoffering niet meer gevoelden.

De beperkte kring van de provincie-stad, waarvoor Bruinvis zichzelf bestemd had, of wil men: uit welks greep hij geen moeite gedaan heeft zich los te maken, heeft tenslotte zijn gansche natuur, zijn denken en doen beheerscht. Zijn scherpcritische geest heeft dien kring gansch doorgekeken, telkens weer en telkens van andere zijde. Hij heeft daardoor zijn aanleg om wat hij vóór zich kreeg van meer dan een kant te bezien, voor en tegen af te wegen, op merkwaardig consequente wijze verder ontwikkeld. Dit maakte hem bedachtzaam en voorzichtig in het openbare leven, maar deed aan den anderen kant zijn oordeel waardeeren als op deugdelijke gronden gebouwd. En als historicus verschafte hij zich daardoor een methode, welke in hare soort volmaakt kan genoemd worden. Zij bewaarde hem voor mistasten, al benam zij hem aan den anderen kant de smaak en het begrip voor verder perspectief. Hij was bij al zijn detailwerk, bij al zijn dikwerf peuterig onderzoek, echter niet tot een overdreven schatting van details gekomen, hij onderscheidde zeer wel wat de hoofdzaak was en wat bijzaken moesten blijven, maar hij kon aan den anderen kant een studie niet op de hoofdzaken richten, zonder dat hij deze onder een berg van bijzaken bedolf en soms zelfs onzichtbaar maakte. En, het algemeene te zien in het bijzondere, dat verstond hij al zeer slecht.

Zoo kon hij niet worden, tenslotte, een figuur die leiding gaf: noch in het openbare leven, noch in het stadsbestuur, noch zelfs in zijn meest eigen gebied, de Alkmaarsche historie-schrijving. Maar zijn groote gaven van hoofd en hart, zijn onkreukbare eerlijkheid en zijn verbazende werkkracht hebben hem op elk van deze terreinen tot een element gemaakt van groot nut: wat hij er gedaan heeft was af en was goed: degelijk voorbereid en deugdelijk uitgevoerd. Zijn Alkmaarsche historische onderzoekingen, waarover ik uit den aard der zaak beter dan over zijn overig werk kan oordeelen, putten elk op zichzelf hun stof uit; de door hem vastgestelde feiten staan werkelijk vast. Als hij in een of ander opstel fouten gemaakt heeft, zal men ongetwijfeld een later vinden, waarin zij worden aangewezen en hersteld. Hij begreep eenvoudig niet, dat men zoo iets kon nalaten, zelfs al had de zaak geen bijzonder belang. Zijn preciesheid in dit opzicht kan ik typisch illustreeren met een voorbeeld uit mijn eigen ervaring. Ik had aan het slot van een artikel over den ‘Alkmaarschen Wees’ geschreven hoe deze oude Indischgast, Wollebrandt Geleynsz, vóór hij zich terugtrok in de landelijke rust van een boerenhofstede in de Schermer, nog eens zijn mooie Compagnies-plunje had aangedaan om zich in al zijn pracht door den schilder Cesar van Everdingen te laten conterfeiten, zoodoende het portretstuk in het Alkmaarsche Museum, dat eertijds op de fantasie van Mevrouw Bosboom gewerkt had en haar tot haar bekende novelle had gebracht, zijn plaats gevende in mijn verhaal. Maar Bruinvis schreef mij dadelijk, dat dit beslist onjuist

was: Wollebrandt had die ijdelheid niet gehad en het portret wèl kort voor zijn dood besteld, maar nooit af gezien, en er zeker zijn kostuum niet meer voor aangetrokken. Ik had het verzocht erratum in de volgende aflevering van Oud-Holland vergeten en vond sedert geen bijzondere aanleiding om het zeer onbelangrijke geval weer op te halen. Maar Bruinvis heeft mij dat niet vergeven, omdat hij vond, dat ik het karakter van den ouden Wollebrandt te zeer met ijdelheid belast had. Dit bleek mij bij mijn laatste bezoek aan hem en ik kon hem pas gerust stellen met de bepaalde belofte, dat ik mijn onjuiste voorstelling publiek herroepen zou. Het gebeurt bij deze!

Men trekke uit dit geval niet de conclusie, dat mijn oude vriend altijd zoo zwaar op de hand was! Ongetwijfeld moet hij in zijn jonge dagen een, wellicht wat stil, maar overigens toch vroolijke, levenslustige man geweest zijn, want tot in zijn hoogen ouderdom was hij vatbaar voor humor en kon hij soms kostelijk uit den hoek komen. Wil men een voorbeeld? Hij vond het prettig om, een kleinsteedsche rederijkers-gewoonte op niet onverdienstelijke wijze voortzettende, bij bijzondere gelegenheden met een vers voor den dag te komen. Ik heb er verschillende kladjes van onder zijn papieren gevonden en naast veel conventioneels ook aardige regels en wendingen kunnen lezen. Niet zeer verheven, maar voor een 75-jarige toch waarlijk grappig is het volgende, dat gericht was tot een bezoekster, die bij het afscheidnemen bewondering had uitgesproken voor de zijden pet, waarmede de oude heer zich, als hij in huis rond liep, den schedel placht te dekken:

 
‘Dank voor de eer mijn pet bewezen!
 
Mijn plunje werd nog nooit geprezen,
 
Want de oudste biedt mij 't meest gerief
 
En is mij daarom lief.
 
Toch kan ik mij maar niet verklaren,
 
Hoe gij zoo spoedig kondt ontwaren,
 
Dat in den gang een nieuwe hing,
 
Die de oude pet verving.
 
Mocht zij U door haar glans bekoren,
 
Ook de oude glom, die ging verloren;
 
De laster sprak: dat was van 't vet,
 
Maar ik vond haar nog net.
 
'k Had daarom nog wel aangeraden,
 
Dat vet er zachtjes uit te braden
 
Of uit te koken tot gelei
 
Voor eenige pastei!
 
Zij had nog lang mij kunnen dekken
 
Tot schedelsieraad kunnen strekken,
 
Doch driest geweld - onzalig uur! -
 
Smeet haar in 't keukenvuur.
 
Had men haar in een terp gevonden

 
't Waar spek voor oudheidkenners-monden
 
Maar nu men haar den vuurdood gaf
 
Zwijgt iedereen als 't graf’.

En waarlijk verdienstelijk lijkt mij de aanhef van het gedicht, waarmede de heer en mevrouw Bruinvis, na het vieren van hun 45-jarigen trouwdag, aan magen en vrienden hun portretten toe zonden:

 
‘Zie de oude lui, in staatsie,
 
Nog eens in beeld gebracht,
 
De een met zijn decoratie,
 
En de ander met haar prachtGa naar voetnoot1.
 
Zij doen zich op hun mooiste voor,
 
En 't kan er waarlijk wel mee door
 
Voor vijf- en tweeënzeventig,
 
Zoo monter en zoo levendig’.

Is dit alles genoeg voor een algemeenen indruk? Laat ik dan trachten door een korte levensgeschiedenis het beeld, dat ik mij van Bruinvis vormde, ook meer in onderdeelen te belichten.

Cornelis Willem Bruinvis werd den 26 Juni 1829 geboren als oudste zoon van den Alkmaarschen apotheker Cornelis Pieter Bruinvis en Alida de Lange. De vader was de zoon van den tabaksverkooper Cornelis Voorhout Bruinvis, de moeder de dochter van den notaris Michiel Johan de Lange. Hun gezin groeide tot acht kinderen aan, en weelderig hadden zij het niet. De oude heer Bruinvis zag desniettemin kans zich een aardige bibliotheek te vormen. Aanvankelijk, beïnvloed door den vriendschappelijken omgang met den bekenden Nicolaas Anslijn, die zijn laatste levensjaren te Alkmaar doorbracht, had hij fraaie verzamelingen mineralen, conchiliën en vogelveeren aangelegd, maar later had hij zijn liefde meer aan de topographie verpand en hij bracht toen atlassen bijeen over verschillende steden. De meeste beteekenis had de in 1836 begonnen verzameling over Alkmaar en omstreken, maar ook de afdeelingen Amsterdam en Leiden waren zeer omvangrijk. Om aan een borgstelling te voldoen, moest hij in 1865 de prentverzameling in veiling brengen (bij Fred. Muller), maar de afdeeling Alkmaar had hij toen reeds aan zijn zoon geschonken; behalve de prenten en enkele schilderijen, omvatte zij ook penningen en historische curiosa.

Als regent van het Burgerweeshuis, gaf de vader een beschrijving der schilderijen van dat gesticht uit, terwijl hij ook nog enkele kleinere historische opstellen schreef.

Bij al deze liefhebberijen stond al vroeg de jonge Bruinvis zijn vader terzijde. Voor de prentverzameling maakte hij bijvoorbeeld menige teekening (er zijn er al van 1842), die sedert afgebroken

of geheel veranderde gebouwen en stadsgedeelten voor de herinnering heeft bewaard. Deze arbeid, de studie van Alkmaars historie, de kennismaking met wat in de stad aan oude kunstschatten over was, voedden den jongen Bruinvis op voor wat hij later als zijn speciale taak zou beschouwen. Niet weinig werkte daartoe ook zijn kennismaking mede met den Zaandamschen oudburgemeester G. van Orden, den bekenden numismaat; deze kennismaking leidde tot een geregeld verkeer. Elk jaar logeerde Bruinvis eenige weken bij den ouden, beminnelijken grijsaard, die, blind geworden, zéér dankbaar was iemand te vinden van zoo groote leergierigheid, in staat zijn verzameling in orde te brengen, zijn correspondentie te ordenen en hem voor te lezen wat hun beider belangstelling wekte. Bruinvis gedacht hem later steeds met groote erkentelijkheid als ‘Vader’ Van Orden, den man aan wien hij na zijn vader het meest te danken had. Toen Van Orden in 1854 was overleden, stelde Bruinvis den auctie-catalogus van zijn uitgebreide numismatische verzameling op; wel een bewijs van de degelijkheid, waarmede hij zich in dit speciale vak had bekwaamd. Hij heeft er een levendige belangstelling voor de numismatiek door gekregen en telkens toonde hij, dat hij daarin waarlijk zeer bedreven was.

Intusschen was toen reeds omtrent de maatschappelijke positie van Bruinvis beslist, geheel anders dan deze liefhebberijen zouden hebben doen vermoeden.

Het gewone schoolonderwijs had hij bij meester H.J. Prosman genoten en door ook de lessen - vóór den ochtendschooltijd! - van de kweekelingen te volgen, had hij het wat verder dan de anderen gebracht. Fransch leerde hij van een Belg, die klerk bij den ontvanger der stadsaccijnzen was; in het handteekenen oefende hij zich gedurende 5 jaren bij den Alkmaarschen landschapschilder P. Plas.

Toen werd hij, tot verdere ontwikkeling, op het kantoor geplaatst van notaris S.A. de Lange, zijn oom; maar zijn bewondering voor de Schoone Bouwkunst - gewekt door menig boek uit zijns vaders boekerij, o.a. l'Univers Pittoresque et Historique - deed hem besluiten zich daaraan te gaan wijden. Hij oefende zich dus in het bouwkundig- en perspectief teekenen, en trachtte zich de beginselen van meetkunde en algebra en eenige kennis der bouwmaterialen eigen te maken. Op 17-jarigen leeftijd kreeg hij een aanstelling als bouwkundig teekenaar, maar daar dit geschiedde bij de indijking van de waard Nieuwland op Wieringen, was er van ‘schoone’ bouwkunst niet veel sprake. Toch kon Bruinvis nog met genoegen over deze practische werkzaamheid spreken. Toen hij, na afloop ervan, thuis kwam, had zijn vader een kwetsuur aan de rechterhand terwijl hij juist zonder bediende was. Bruinvis besloot toen, hoewel hij daartoe geenerlei neiging had, bij de apotheek te blijven in het belang van het gezin. Ofschoon hij kort daarop een aanbieding kreeg die het verder

gaan in de eerstgekozen richting mogelijk maakte, bleef hij bij zijn besluit en liet zich bij de te Alkmaar bestaande geneeskundige school inschrijven. Hier kreeg hij meer plezier in de scheikunde dan in de pharmacie, welke laatste door den bejaarden lector Toussaint (mevrouw Bosbooms vader) in wel wat heel verouderden vorm werd gedoceerd. Trouwens hij keek nog steeds uit of hij niet iets meer gewilds zou kunnen vinden; zoo deed hij in 1853 een poging om eigenaar van de toen nog zeer onbeduidende Alkmaarsche courant te worden. De poging gelukte niet, maar de nieuwe eigenaar nam hem met 1854 aan als Redacteur, een betrekking die hij tot 1883 heeft vervuld. Intusschen deed hij in 1854 toch ook voor de Haarlemsche Provinciale Commissie zijn apothekersexamen, omdat intusschen de mogelijkheid van zijn verloving met Mej. Schreuder afhankelijk was gesteld van dat examen. Vooralsnog echter kon hij zich niet vestigen en had hij gelegenheid om naast de studie en uitoefening - bij zijn vader - van wat nu zijn vak geworden was, ook andere dingen te doen. Niet alleen de redactie van de Alkmaarsche Courant, maar ook in 1854 de reeds vermelde samenstelling van den catalogus van Van Orden; in 1856 inventariseerde hij de archieven van Schagen en van Schagerpolder, en had hij bovendien gelegenheid in een bouwwerk te adviseeren. In denzelfden tijd bouwde hij het kerkje der Doopsgezinden te Broek op Langendijk en daarna te Alkmaar een nieuwe kosterswoning.

Intusschen kwam de mogelijkheid zich als apotheker te Alkmaar te vestigen, toen de vader van Bruinvis' aanstaande vrouw genegen bleek zijn apotheek aan zijn schoonzoon te verhuren. In Augustus 1859 betrok hij de zaak op het Ritsevoort en den 28^en September d.a.v. trad hij in het huwelijk. Nog in hetzelfde jaar volgde hij den overleden Toussaint op als lector in de pharmacie aan de Geneeskundige School. Dit was hem een aanleiding om van zijn vakstudie nog meer ernst te maken. Hij bleef lector tot de school in 1865 werd opgeheven.

Nu hij zich gevestigd had, kwam men zijn werkkracht ook voor de gemeenschap opeischen. In 1859 werd hij Buurtmeester (tot 1870), in 1860 Lid van de Commissie voor de Stadsteekenschool (tot haar opheffing in 1866), in 1862 lid van de huishoudelijke commissie voor eenige openbare scholen (tot 1864); in 1869 werd hij lid van de plaatselijke schoolcommissie, die hem in 1874 tot voorzitter koos (tot 1880); in 1862 was hij reeds lid, en secretaris, geworden van de commissie voor de Stadsapotheek (tot 1874). In 1870 werd hij bovendien Regent van het Burgerweeshuis (voorzitter 1874-1880). In 1874 Regent van het Provenhuis van Wildeman. In 1861 had hij de Ontzet-vereeniging medeopgericht en was hij als bestuurslid (voorzitter 1877-'84) opgetreden.

Ziende dat hij zoo de handen vol kreeg en dat zijn, overigens zoo bijzonder gelukkig, huwelijk kinderloos bleef, besloot hij in 1870 om het apothekersbedrijf te laten varen. Hij verhuurde zijn apotheek

aan den heer Brom en sloot met dezen een overeenkomst, waardoor hij met de boekhouding belast bleef. Het inkomen daaruit, gepaard aan dat als redacteur der Alkmaarsche Courant en de baten van een correspondentschap der Onderl. Brandwaarb. Mij. te Rotterdam, stelde hem in staat in zijn onderhoud te voorzien.

Hij breidde nu zijn journalistieke werk uit door in de jaren 1872, '73 en '74 wekelijks een hoofdartikel te leveren voor de Heldersche en Nieuwedieper Courant.

In 1874 werd hij tot lid van den Gemeenteraad gekozen. In den Raad was hij, hoewel hij zich nooit op den voorgrond stelde, weldra iemand naar wien men luisterde. Men maakte hem voorzitter van de Commissie van Toezicht op het Stedelijk Museum, bij de stichting daarvan in 1875, in welke stichting hij groot aandeel had gehad; deze stichting toch hield verband met de viering van het 3^de eeuwgetijde van het ontzet en van de gebeurtenissen die daaraan voorafgingen, waarvoor in Alkmaar van 1872-'76 een Commissie bestond, in welke Bruinvis een belangrijke rol speelde, o.a. als voorzitter van de commissie voor den historischen optocht.

In 1876 werd hij lid van de Commissie van Bijstand voor de Financiën, eenige jaren later ook van die voor de Plantsoenen en deze beide belangrijke onderdeelen van het gemeentebeheer gaven voor hem kleur en inhoud aan de vertrouwenspost waartoe hij door de burgerij geroepen was.

Trouwens men zou van zijn bekwaamheden nog meer partijtrekken door hem in 1888 tot een der twee wethouders-zetels te roepen. Als wethouder van financien had hij een niet zeer gemakkelijke taak, dien hij echter met groote nauwgezetheid vervulde. De post werd later nog verzwaard door het feit, dat een hoogst scherpzinnige gemeentesecretaris, die het vaste vertrouwen van den burgemeester genoot, door hem gewantrouwd werd. Men sloeg aanvankelijk aan zijn waarschuwingen geen geloof, totdat, in December 1894, Bruinvis - hoe moeilijk het hem in zijn groote goedhartigheid ook viel - de beslissende stap moest doen, welke tot ontslag van secretaris en gemeenteontvanger beiden leidde. Nog vijf jaar heeft hij daarna het wethouderschap bekleed, maar na het bereiken van den 70-jarigen leeftijd stelde hij zich, ondanks van verschillende zijden geoefenden drang, niet meer herkiesbaar. Niet alleen, meende hij, dat dergelijke verantwoordelijke posten niet moesten worden toevertrouwd aan zeventigjarigen, maar ook geloofde hij nog een andere taak te hebben. Herhaaldelijk toch was hij bij zijn onderzoekingen van historischen aard tot de ontdekking gekomen, dat de beschrijving van het Gemeente-Archief, welke Dr. P. Scheltema in 1869 had gemaakt, onvolledig en gebrekkig was. Hij bood dus aan om een verbetering der ordening van het archief te ondernemen, mits hem een adjunct-archivaris werd terzijde gesteld, dien hij bovendien tot zijn opvolger zou opleiden.

Dit aanbod werd gaarne aanvaard en met 1 Januari 1900 werd Bruinvis tot onbezoldigd gemeente-archivaris benoemd; den 1 Aug. d.a.v. werd ondergeteekende hem terzijde gesteld.

Een opgewekte werkzaamheid volgde, die, instede van hem aan te grijpen, Bruinvis scheen te verjongen. Het feit, dat hij zich thans ongestoord aan zijn liefhebberij kon wijden, dat hij bovendien een medewerker had, die belangstelling koesterde voor de dingen welke hem ter harte gingen, gaf hem als het ware nieuwe veerkracht.

Het is hier de plaats niet een kritiek te geven op den voornaamsten arbeid, dien Bruinvis verrichtte: de herordening van het Gemeente-archief. Maar de beteekenis ervan moet ik aanduiden. Daarbij moet in de eerste plaats worden vastgesteld, dat Bruinvis, ofschoon het door Scheltema gevolgde systeem afkeurende, gemeend heeft niet een geheel nieuwe ordening te moeten ondernemen. Hij zou die ongetwijfeld niet hebben kunnen voltooid zien, maar bovendien had het door Scheltema ingevoerde dossiersysteem de losse stukken op zóó grondige wijze uit elkaar gebracht, dat voor 3/4 ervan de oude ordening wel niet zou zijn te herstellen. Hij heeft dus, op den grondslag van Scheltema's werk doorgaande, dat van de vrijwel ontelbare fouten gezuiverd, en tal van stukken beschreven, die aan Scheltema onbekend waren gebleven. Het geheel was zoo weliswaar niet in alle opzichten bevredigend, maar toch bruikbaar en overzichtelijk. Voor een klein stadsarchief is de toestand inderdaad zéér goed geworden, hoe weinig wetenschappelijk de Inventaris met zijn verdeeling in ‘Boeken en Banden’ eenerzijds, en ‘Perkamenten en Papieren’ anderzijds er ook uit moge zien, hoe weinig bevredigend rubrieken als die van ‘Stukken van verschillenden aard’ ook mogen wezen, en ook al waren tal van stukken opgenomen, die de rechtgeaarde archivaris naar de bibliotheek zou verwijzen! Dat waren echter de consequenties van het systeem waaraan men zich noodgedwongen gebonden had.

In 1903 reeds had Bruinvis de voldoening de vrucht van dezen ingespannen arbeid, uit te geven in een kloek deel van 185 pagina's, bevattende de ‘Verbetering en Aanvulling van den Inventaris van Dr. P. Scheltema, 1869’. In 1912 volgde nog een tweede aanvulling betreffende de archieven van een der Conventen, van de Gasthuizen, van het Burgerweeshuis en van de Voormalige Ambachtsheerlijkheden der Stad; in 1917 verscheen een vervolg van het boek van 1903.

Bovendien ontwikkelde Bruinvis nog een bewonderenswaardige werkzaamheid, waarvan de hierachter volgende lijst van geschriften een denkbeeld geven kan. Men bedenke, als men de titels ziet, ook erbij hoe enorm veel arbeid er bijv. schuilt in de door hem samengestelde ‘Naamlijsten’ der vroedschappen en der andere regeeringspersonen, waar voor elken datum haast nazoeken noodig was. Voor het nieuwe Biografisch Woordenboek stelde hij bijna driehonderd levensberichten! Een nieuwe ordening ondernam hij

der uitgebreide prentverzameling, een dergelijke van de bibliotheek, waarvan de catalogus, in 1896 reeds verschenen, in 1902 met een omvangrijk tweede, in 1904 met een niet minder groot derde gedeelte vervolgd werd. Heel wat rapporten aan het Gemeentebestuur, de beantwoording eener uitgebreide correspondentie, die meestal tot onderzoekingen leidde, zijn daar nog bij te voegen. Ook al kwam een deel van het werk daarvoor neer op zijn adjuncten, - (na mijn vertrek in 1906 waren dat Ds. P.J. Glasz tot 1910 en sedert Mej. C.G.E. Bruining, die Bruinvis in 1917 opvolgde) - hij liet niet gaarne wat over en het was een groote toer om den ouden heer wat hulp op te dringen!

Elken morgen om klokslag negen was hij op zijn post, precies om twaalf brak hij op, om om twee uur weer present te zijn en dan tot vier uur te blijven. Vacantie vond hij een dwaasheid en in de zes jaren dat ik met hem werkte, heeft hij slechts nu en dan een middag vrijaf genomen om met gasten een rijtoertje in den omtrek te maken! Die gewoonte heeft hij pas in de laatste jaren opgegeven. Eerst nà zijn 85^ste ging hij alleen in de morgenuren naar het Archief en slechts als het heel slecht weer was met een rijtuigje. Dat rijtuigje werd in het laatste jaar van zijn archivarisschap, toen hij er van zijn eerste attaque weer zoowat bovenopgekrabbeld was, het dagelijksch vervoermiddel. Eerst toen hij werkelijk niet meer kon, legde hij het bijltje erbij neer. Toen bleef hij ook thuis nog werken. De enkele malen, dat ik nog gelegenheid had hem te bezoeken, vond ik hem dan in hetzelfde kleine spreekkamertje, waar hij altijd gewoon was geweest ook nog een paar avonduren bezig te zijn, wanneer de vroege maaltijd - de ouderwetsche luidjes aten steeds precies om kwart over vier! - was afgeloopen. Zijn beenen konden niet meer mee en zijn eens zoo keurig schrift werd bijna onleesbaar. Toch dicteerde hij dan nog artikeltjes voor de Alkmaarsche courant, en hij moest en zou op de hoogte blijven van wat er in zijn geliefde stad gebeurde. De vele veranderingen, de nieuwe gebouwen, de parkaanleg en wat dies meer zij, bleef hij volgen en ruim een jaar voor zijn dood nog liet hij zich rondrijden door Bergen en Schoorl en toen hij van het rijtuig uit, de bebossching der duinen niet overzien kon, werd hij op een paard getild om ook dat niet te missen.

Hoe bezig, hoe belangstellend, hoe opgewekt hij ook nog wezen kon, zijn ware levensvreugde was echter toch weg, sedert vrij onverwacht, in 1916, zijn hartelijk geliefde vrouw gestorven was. Het verlies van vele vrienden en bekenden, door dood of vertrek naar elders, begon hij nu ook dubbel te gevoelen; ook zijn eigen lichamelijk lijden viel hem zwaarder. En vooral zijn laatste levensjaar, toen zijn geheugen hem ook begon te begeven en de zoo onafhankelijke man hulpbehoevend was geworden, heeft hem veel leed gebracht. Maar hij is nooit een grommende oude heer geworden, een knorrepot, als hij steeds had verafschuwd!

Dat een man als Bruinvis gewaardeerd werd ook buiten den kring van hen, die dagelijks met hem omgingen, spreekt vanzelf. Reeds in 1854 werd hij lid van het Historisch Genootschap, onze Maatschappij benoemde hem in 1875, het Friesch Genootschap in 1886, het Utrechtsch genootschap in 1887. Het Oudheidkundig Genootschap te Amsterdam, waarvan hij sedert 1861 lid was, benoemde hem tot eerelid in 1908, de Ver. Amstelkring deed hetzelfde in 1906. De Rederijkerskamer Bilderdijk had hem al eerelid gemaakt in 1881.

Toen hij in 1899 was afgetreden als wethouder, werd hij in 1900 tot Ridder der Orde van Oranje Nassau benoemd en in 1920 werd hem de medaille geschonken voor verdienste voor de Openbare Verzamelingen. Maar hoezeer hij door deze Koninklijke onderscheidingen vereerd was, géén hulde heeft hem aangenamer getroffen dan die door tal van vrienden hem in 1909 bij zijn 80^sten verjaardag gebracht, toen hem een vertrek, dat bij het Stedelijk Museum getrokken zou worden, betimmerd en gemeubeld werd aangeboden, een vertrek, dat-blijkens het opschrift boven den ingang, - bestemd was zijn naam te dragen en voor altijd in de herinnering te doen bewaren.

De wensch der huldigers, dat hij dáárheen zijn werkkamer zou verleggen, het holle archieflokaal ervoor verlatende, heeft hij echter niet vervuld. Het vertrek was hem daarvoor véél te mooi. De oude heer bleef rustig op zijn oude plaatsje werken. Ik kan dat volkomen begrijpen, het was geheel naar zijn aard het werk als een vreugde en een plicht te beschouwen om het werk-zelf en nooit ook maar één oogenblik daarbij te denken aan eigen gemak!

De ware ‘Bruinvis-kamer’ is voor mij dan ook niet het stemmige Oud-Hollandsche vertrek, maar de kale, met boekenschappen en geverfde kasten vol staande, ongezellige, smakelooze ruimte, waarin echter als middenpunt de wakkere, werkzame octogenarius, wiens levendige geest vlug en vaardig gebleven is, den traditioneelen invloed van archiefstof ten spijt, omdat hij daar zat, gedreven door een waarachtige, trouwe liefde voor zijn vaderstad.

Die vaderstad heeft misschien grooter mannen voortgebracht, wier geest schouwde naar breeder vergezichten, maar moeilijk zal er een tweede gevonden worden, die haar zoo van ganscher harte gediend heeft, die zich dien dienst tot een plicht rekende, welke onafgebroken, met onverdroten trouw en ijver werd vervuld, zóó, dat daarin tevens een rijk levensgeluk werd gevonden.

‘Felix labore’ was zijn lijfspreuk, dien hij gaarne aanvulde met het ‘Repos ailleurs’; nu hij de rust gevonden heeft, mogen wij wel zeggen, dat dat voor hem geen mooie woorden waren, maar ten volle gemeende, waarvan hij het verstaan heeft een schoone werkelijkheid te maken, - tot het einde toe!

's Gravenhage, Aug. 1922.

H.E. van Gelder.

Lijst der werken.

A. Afzonderlijk verschenen:

Wegwijzer ten dienste van vreemdelingen in Almaar en omstreken ter gelegenheid van het 8^e Landhuishoudkundig Congres. Te Alkmaar bij Joh^s Roem 1853.

Wandelingen door Alkmaar, Heiloo, Egmond, Bergen en Schoorl. Te Alkmaar bij W. Nederkoorn 1905. Tweede herziene druk 1911.

Gezichten op Alkmaar. Geschiedkundige mededeelingen bij teekeningen door B.G. ten Berge. Te Alkmaar bij Joh^s Roem 1862.

Over Alkmaarsche Geschiedboeken en Geschiedschrijvers. Niet in den handel 1888. [Verbeterde en vermeerderde druk. Niet in den handel 1892].

Archief der gemeente Alkmaar. Verbetering en aanvulling van den Inventaris van dr. P. Scheltema, 1869. Van gemeentewege gedrukt 1903.

Vervolg hierop; als voren, 1917.

Archieven van Het Convent der H. Maria van Nazareth of jonge begijnhof, De Gasthuizen, Het Burgerweeshuis (tot 1869), De voormalige Ambachtsheerlijkheden der stad (1910).

Catalogus der Schilderijen en Oudheden, aanwezig in het Stedelijk Museum te Alkmaar 1885.

Tweede druk 1895.

Derde druk 1906.

Vierde druk 1911.

Catalogus der Nieuwe Bibliotheek van het Stedelijk Museum te Alkmaar 1880. Supplement 1884.

Catalogus der Bibliotheek van het Stedelijk Museum te Alkmaar.

Eerste gedeelte 1896.

Tweede gedeelte 1902.

Derde gedeelte 1904.

Catalogus van Boekwerken, betreffende (meest Nederlandsche), Kerkgeschiedenis, voorkomende in de Bibliotheek van het Stedelijk Museum te Alkmaar 1909.

Catalogus der Prentverzameling van Alkmaar en Omstreken, aanwezig in het Stedelijk Museum te Alkmaar 1890. Supplement 1895.

De Alkmaarsche Vroedschap tot 1795. Niet in den handel. 1904.

De Regeering van Alkmaar tot 1795. Niet in den handel. 1904.

Naamlijst van de leden der Regeering, de Secretarissen en Thesauriers van Alkmaar sedert 1795. Niet in den handel. 1903.

Levensschetsen van en Mededeelingen over Beeldende Kunstenaars, die te Alkmaar geboren zijn, aldaar gewoond of voor die stad gewerkt hebben. Niet in den handel. 1905 (Zie ook O. Holland, 1909 en 1919).

De Alkmaarsche Bedrijfs- en Ambachtsgilden. Hun bestaan, vernietiging en nalatenschap. [Gedrukt voor rekening der gemeente]. 1906.

De Gevangenissen, inzonderheid het Tuchthuis, te Alkmaar. Niet in den handel. 1908.

De Molens te Alkmaar. Niet in den handel. 1905.

De Bank van Leening te Alkmaar 1544-1875. Niet in den handel. 1913.

De Geneeskundige School te Alkmaar 1827-'65. Niet in den handel. 1915.

Hoe de Alkmaarsche Waagtoren zijn klokkenspel bekomen heeft. Niet in den handel. 1888.

Hoe de Alkmaarsche Waagtoren zijn klokkenspel bekomen heeft. Tweede druk, vermeerderd en uitgebreid tot eene geschiedenis van de kaasmarkt, het waaggebouw en het waagrecht te Alkmaar. Te Alkmaar bij Herm. Coster & Zoon. 1889.

Alkmaar in 1560. Volksvoorlezing. Te Alkmaar bij Herm. Coster & Zoon. 1881.

Te Alkmaar in den geuzentijd 1566-1572. Niet in den handel. 1894.

Catalogus der historische tentoonstelling over de jaren 1568-1578, in October 1861 te Alkmaar gehouden.

Voetzoekers en Ontzetviering [1625-1903]. Te Alkmaar bij Herm. Coster & Zoon. 1905.

Het Patriotisme te Alkmaar 1781-1791. Te Alkmaar bij Herm. Coster & Zoon. 1886.

Politieke afstraffing en zuivering in 1795-1798. Met een naschrift betreffende 1799. Niet in den handel.

Het Alkmaarsche kerkgeschil op 't ergst. Verhaal van het gebeurde in 1610. Niet in den handel. 1894.

Verdrukking en volharding der remonstranten te Alkmaar in 1619 en volgende jaren. Niet in den handel. 1894.

De Stichting van het Roomsch-Catholiek Weeshuis te Alkmaar. Te Alkmaar bij A. Kusters. 1905.

Israëlieten te Alkmaar. Niet in den handel. 1912.

De Levensloop van een Honderdjarige. Geschiedenis der Alkmaarsche Courant (1799-1899) door een oud-gediende der pers. Uitgaaf van Herm. Coster & Zoon.

Jacob Eduard de Witte van Haemstede. Zonder titel en adres gedrukt. 1887.

De Ambachtsheerlijkheden van Alkmaar..... 1730-1855. Te Alkmaar bij. Herm. Coster & Zoon. 1904.

Eene vreedzame verovering [de bedijking van de Schermeer] na 250 jaren herdacht. Te Alkmaar bij Herm. Coster & Zoon. 1883.

Catalogus van het Kabinet Nederlandsche Historie- en andere Gedenkpenningen, nagelaten door G. van Orden. 1854.

B. Gedrukte rapporten voor het gemeentebestuur.

De Egmondervaart. De Verlaatjes. 1902.

Over eenige wegen benoorden Alkmaar. 1903.

Twuyverweg. 1904.

Verhouding tusschen het vroegere St. Elisabeth's Mannen- en Vrouwengasthuis, thans stads-ziekenhuis en de gemeente. 1905.

De geldmiddelen van het Burgerweeshuis te Alkmaar sedert de oprichting. 1909.

Verslagen van het stedelijk museum 1875-1907.

Verslagen van archief, museum en bibliotheek 1908-1916.

C. Bijdragen in tijdschriften:

De Alkmaarsche CourantGa naar voetnoot1 (de cijfers geven de nrs. der crt.).

1861.	De r.c. St. Laurenskerk aan de Laat. 38. De r.c. St. Matthiaskerk aan de St. Jacobstraat. 42.
1863.	Slooperij [het tuighuis, de infirmerie en de varkenswaag]. 7. Gebeurtenissen te Alkmaar in 1813 en 14. 35, 37, 38, 40, 43.
1866.	De r.c. St. Franciscuskerk aan de Schoutestraat. 32. De r.c. St. Dominicuskerk aan de Baangracht, 33.
1867.	Toestand der plaatselijke nijverheid. 4, 5. Over wat puin en brandhout [het voormalig middelbegijnhof en vrouwengasthuis]. 40.
1872.	Het roomsch-catholiek weeshuis. 22.
1881.	Alkmaars Raadhuis. 109.
1882.	Een Alkmaarsch klooster-archief. 56.
1884.	Jan Krabbendam. 152.
1885.	Nog eens Murmellius en de alkmaarsche school [contra dr. de Gelder]. 24.
1887.	De oude scholen, door dr. J.J. de Gelder. 10.
1888.	Cornelis Willemse Croon, vroedschap in 1573-76. 66.
1889.	De kalkovens [Alkmaarsche Volewijk]. 23. Maximiliaan Ludovicus Nuyens. 28.
1890.	Opstootje op de botermarkt 1741. - Gruttersnering in de 17^e eeuw. 94.
1891.	Hoe het vroeger ging [voordeelen door regenten van Hoorn bedongen bij de bedijking van de Schermeer]. 76. Over paarden en koeien. [Bepaling voor de paardenmarkt 1634]; [Veepest en stadsboerenplaatsen 1745-46]. 126.
1892.	Maarten Pietersz. van der Mey. 75, 131. Trijn Rembrands. 78. Een schuttersmaaltijd in 1563. 137
1893.	Om den voorrang [Poging tot vestiging te Alkmaar van het Collegie van Gecomm. Raden. 1600, 1601]. 49. Beschermde Nijverheid. Casper Benoit - Paschier Lammertin. 50, 51. Het Eiland. 58, 61. Hard dak. 74. Het Kapels-gasthuis. 80. Stadhouder en Vroedschap 1650. 114. Van Pestilentiën. 122. Exue. 132. Frederik Pieterszoon Houtman. 154.
1894.	Het Hof. 8, 9.
1895.	Graangebrek. 30, 32. Een eeuwgetijde. [Vrijheidsfeest]. 35, 36, 37, 39. Bij laag zomerpeil. 46. Ongeluk bij vorstelijk bezoek. 46. Om het voordeel [Pogingen van Alkmaar om deel te krijgen aan de uitrusting der schepen en aanwijzing hunner kapiteins ter Admiraliteit van Westfriesland 1615-1638]. 47, 48. Spaansche krijgsgevangen te Alkmaar. 53. Een praatje over Oud-Alkmaar. 59, 60.

1895.	Om en bij de Schermerpoort. 73, 79, 80. Plundering [1714]. 87, 88. Oproer [1653]. 112. Oranje boven [1747]. 122.
1899.	Afwisselende waarde van een heerenhuis [der heeren van Bergen). 121.
1900.	Gedwongen betoon van trouw aan den overheerscher. 87. Plaatsbepalingen te Alkmaar. 127.
1902.	Het Eilandje bij den Straatweg. 114. Van koepels en van een vijver. 127.
1903.	Een op de spraak gebracht regent 1627. 54. Mgr. C.J.M. Bottemanne. 62. Alkmaar departementale hoofdstad. 87. In het jaar der Dwaasheid [1720]. 109. Het ‘Zijper schuitje’. 116, 119, 122, 123. Diaken worden of betalen. 129, 132.
1904.	Zondagsrust [Bepalingen van 1665 en 1673]. 11. Uittrekken van schutters 1588, 1629, 1672, 1673. 46, 48, 50, 53, 55. Muziek-onderwijs voor blinden ]1617, 1619, 1650]. 72. Winkels te Alkmaar. Een terugblik. 85. Hendrik Dirk Kruseman van Elten. 86.
1905.	Jan Nicolaas Anslijn. 22. De Zeven Wonderen van Alkmaar. 79-82.
1906.	Alkmaarsche Liefdadigheid jegens landgenooten en vreemden 98, 102, 110, 111, 117. 129-132. Het Huis van Achten. 139, 157. Wegen en Vaarten om Alkmaar omstreeks 1550. 192. Te Bergen. 2 September 1906 [De zeeweg, gedicht]. nr. 207.
1907.	Alkmaar in het laatst der 16^e eeuw volgens Buchelius' Diarium. 76, 81, 87. Voor honderd jaren [Deputatie naar Koning Lodewijk 1806. Herhaald verblijf des Konings te Alkmaar 1807]. 102, 103. Mr. W. van der Kaay. 145. † 29 Juli 1918. Mode, beschaving en vermaak in het begin der 19^e eeuw. 221. Het ontstaan van den Hout. 275.
1908.	De Nieuwlanderpoort. 81. De Kennemerpoort. 87. De Texelsche poort. 98. Beren, zwanen, ooievaars. 132. Uit de geschiedenis van het Diaconiehuis. 149, 163. De Groote kerk in gevaar [uitzetting van den noorder bovenmuur 1684]. 177. Uit Alkmaars verleden [van verschillende jaren]. 192, 193, 195. Kerkzilver 219. Egmonder antirevolutionairen [1795]. 235.
1909.	Jubileum der Maandagsche Veemarkt. 31, 37. De Steeweg [verkeerde grensscheiding]. 33. Alkmaar ten onrechte een hoofdstad van Kennemerland genoemd. 180. Een teer punt overwogen [Terdoodbrenging van 2 geestelijken in Dec. 1573]. 230.
1910.	Een verdwenen industrie [de tegelbakkerij, verbrand in 1810]. 73. Het Huis van Zessen. 291.
1911.	Eeuwgetijde van de rechtbank te Alkmaar. 24. Een kijkje op Alkmaar toen wij fransch waren. 94.

1912.	Predikants-beroepen in 1704 en 1706. 77. Fabriekmeesters. 94. Uit Alkmaars verleden [van verschillende jaren]. 123. De kerk te Driehuizen. 183. Onze commissarissen van politie in den franschen tijd. 278.
1913.	1843 - 6 Januari - 1913 [Herinnering aan ‘Oostwijk’]. 4. Nog eens: uit den franschen tijd [de 100 hoogstaangeslagenen te Alkmaar in 1811 en 1813]. 21. Schavotstraffen. 207. Wessel vander Lee. 213. Terechtwijzingen op historisch terrein (demping van Nieuwesloot, Laat enz.). 219.
1914.	Voor 400 jaren (De Informatie van 1514). 62. Gedenkdagen van liefdadige stichtingen. 109. Fonds van Boekenoogen. 180.
1915.	Opschrift van een der wijzerborden op den waagtoren. 132. Aardrijkskundige namen. 207b. De historisch-topografische atlas van Alkmaar en omstreken. 237, 238, 240.
1916.	Nieuwe platte grond der stad. 101. Gedempte grachten. 130. De ‘Doorbraak’ [Waagplein-N.-sloot]. 172.
1917.	60^e Verjaring der promotie van mr. W. v.d. Kaay. 137. Clarissenbuurt. 138.
1918.	Waarde van een huis. 95. Alkmaars Raadhuis. 109, 112, 115, 120. De Zes Wielen. 164, 168, 174, 180.
1920.	Verkeerde namen. 84, 87, 90. Museumbelangen. 255, 265.

De NavorscherGa naar voetnoot1 de cijfers geven de pag.

1851.	113	Schoorsteenpilaren uit Karthago (in het slot te Schagen).
	173	De gouden engel (te Koedijk).
1852.	144, 227	Ludolphus Potterus.
	153	Frederik Houtman en zijn graf.
1853.	51	Oudheden tusschen Alkmaar en St. Pancras.
	174	Boeren-Zaterdag (te A.).
	226	Grafzerk van Isaäc le Maire en Maria Walraven, te Egm. Binnen.
	326	Almanak door Petrus Forestus.
	Bijblad 29	Petrus Forestus. Genealogie der Foreesten.
	10	Nederlandsche Volksoverleveringen (te A.).
	44	Opschriften van kerkklokken (te A.). (Zie ook 1855. 111).
	186	't Vrooner klokje.
1854.	20	Catharina Rembrands.
	99	Uitlegging en bevestiging van Alkmaar.
	104	Werken over de belegering van Alkmaar.
	131	Hensbeker van 't Collegie van de Hondsbossche.

	168	Gerrit Pietersz. Schagen.
	174	Uitvindingen van Cornelis Drebbel.
	189	Kruisjes op de straatsteenen (te A.). (Zie ook 1855 bl. 14).
	203	Openbare bibliotheken in Nederland (te A.)
	269	Dirk en Pieter Rembrandtz van Nierop.
	275	Monument van Nicolaas Witsen te Egmond a.d. Hoef.
1854.	343	Eerste papiermolen in Noord Holland (te Schoorl).
1855.	174	Prenten voorstellende het vertrek der engelschen en russen uit N. Holland.
	244	Uit de Anecdota Alcmariana (1747).
	335	Engelsche uitgewekenen op Ypestein (te Heiloo).
1856.	156	Rutgerus Ouwens.
	170	Pieter Jansz. Schagen.
	196	Sterfdag van Jacob Cabelian (te A).
	214	Joh. Swartenhengst (Alcmarianus).
	231	Huwelijken van lieden van beteekenis te Alkmaar gesloten.
	324	Kroniek van Schoorl.
1857.	81	Het geslacht van Noordinghe.
	188	Eylard Waterland.
1858.	346	Opschriften te Nieuwe en Oude Niedorp (zie ook 1912, 114).
1859.	50	Geslacht Comans.
	120	E.W. Hight (rector te A.).
	281	J. Murmellius.
	389	Arrestatie van de Pauw te Goa (W. Gzn. de Jonghe).
1860.	154	Kolhorns taaleigen.
	190	De Boschgeuzen te Bergen.
	245	S. Janskroonen.
	288	Geschiedvers (Slag bij Vroon).
	374	Nederlandsche zeehelden (W. Gzn. de Jongh).
1861.	7	Slooping van Koning-Willems huis te Alkmaar.
	137	Belegering van Alkmaar.
	137	Staaltjes van gedwongen trouw gedurende de fransche overheersching (te A.).
	151	J.P. Skabailje.
	172	J.B. Brikkenaar (past. te Oudorp).
	261	Cosmas en Damianus (kapel te Wimmenum).
1862.	72	Engel Joppe (van Egmond aan Zee).
	79	Wiskundigen (Frans Voorhout).
	302	Vragen betrekkelijk het verv. op v. Loon 8e stuk (Alkm. penning).
	306	Petrus Geesteranus.
	354	Bedevaarten naar den put te Heiloo.
	356	Uitbeiteling der familiewapens (te A.).
	373	J.G. de Loches.
1863.	175	P. 't Hoen.
	359	Predikanten te Winkel.
1864.	13	Gedicht in Palinc's provenhuis te Alkmaar.
	119	Laurentius Steversloot.
	144	Vesalius Mobachius.
	148	Portret van Wollebrandt Geleynsz de Jonghe.
1866.	335	Govert de Beer (Alcmarianus).
1901.	561	Everard van Someren (zie ook 1906, 643).
1902.	387	Joodsche familiën te Alkmaar (zie ook 1905, 58).

	571	Ontwerp eener schoolmeesters-aanstelling (Johannes Hobingius te A.) 1537.
	579	Cornelis van der Lijn (zie ook 1904, 187).
1903.	533	Quirijn Breemburch, chirurgijn te Alkmaar, daarna in Rusland.
	636	De Abdij en de armen van Egmond.
1904.	389	Album van Albertus Kulenkamp. - De dichteres Clara Feyoena van Sijtzama.
	665	Nalezing op J.J. de Gelder, Ordre op de Latijnsche scholen.... 1625, en de Latijnsche School te Alkmaar.... 1638 tot 1693.
	689	Bornius-Welhoek.
1905.	153	Provinciale Synode van Noordholland.
	617	De bouwvallen der abdij van Egmond.
	618	Hilverdink's schilderij Alkmaars beleg.
1905.	620	Cornelis Pietersz., schilder te Haarlem.
1906.	345	Gildebrief der chirurgijns te Alkmaar.
1908.	225	Verzameling Dijl.
1910.	401	Het oude raadhuis aan Den Burg op Texel.
1911.	43	Collega's [v. Lennep en Krabbendam].
	183	De kleermaker [Tooneelstukje].
	221	Claes Corff... van Boshuizen?
	244	Ouderkerk aan den Amstel in 1787.
	345	Bij de predikanten niet gewenschte boeken.
	423	Hoe een eeuw geleden adressen in de wereld kwamen.
	527	Schutter Knijff.
	553	Beursinwijding te Amsterdam 1845.
	577	Geslacht Burggraaff.
1912.	42	Maria Knijff.
	90	De geneesheer Augustijn van Teylingen.
1913.	164	Menton, de Blois van Ginderdeuren, Boschaert, Kien.
	531	Onuitgegeven prenten.
1914.	84, 234	Het geslacht van Geesteren of Geesteranus.
	152	Memorie van Defensie van G.A. de Lange.
	154	Schagen in 1813.
	183	Genealogie van Teylingen.
	200	Feestelijke begroeting van een nieuwen ambachtsheer.
	360	Bickers te Alkmaar.
	389	Bevordering van inwoning te Alkmaar in de 16^e eeuw.
	417	De zeevaarder Frederik Houtman en zijn naamgenooten.
1915.	150	De prent met den molen ‘het Juffertje’.
	329	Cornelis Bontekoe, de theedocter.
	369	Onbetrouwbare prenten.
	505	Weesmeesters, weesvaders.
1917.	121, 167	De herstelde kerk te Egmond aan den Hoef.
	326	De Alkmaarsche Wees (Wollebrandt Geleynsz. de Jongh).
1918.	125	Egmonders.
	172	Een zeldzame prent.

Jaarboekje voor Alkmaar en Omstreken.

1852.

Deelbroodsdag te Bergen. Mirakel van Alkmaar.
Levensschets van Simon Eikelenberg.
Plattegrond van Alkmaar door S.P. van Diggelen.
Kronijk [1800-1809].

1853.

Petrus Forestus.
De Sint-Laurenskerk.
Kronijk [1810, 1811].

Zaanlandsch Jaarboekje.

1853.

Niets nieuws onder de zon.

Kronijk van het Historisch Genootschap te Utrecht.

1857.	XIII.	Archief van Schagen [Gedeeltelijke afdruk van den inventaris]. 240.
1859.	XV.	Koperen grafplaat van Pieter Claesz. Palinc en Josina van Foreest in de Groote kerk te Alkmaar.
1861.	XVII.	Stukken betreffende de vestiging van Paschier Lammertijn te Alkmaar.

De Oude Tijd.

1869.	Turkenvrees. 127.
1870.	Weezentucht. 39. Het ledekantje te Egmond aan den Hoef. De schoorsteen in het slot te Schagen.

Oud-Holland.

1897.	XV.	Alkmaarsche Rederijkers. 124.
1898.	XVI.	Eenige kleine mededeelingen naar aanleiding van ‘De Zeeuwsche Nachtegaal’. 63.
1899.	XVII.	De van Everdingen. 216 (ook 1903, XXI, 51.)
1903.	XXI.	De graaf van Leicester te Alkmaar. 175.
1904.	XXII.	Caspar Benoist, zijdewever te Alkmaar. 131.
1908.	XXVI.	Melchior von Harbach. 203.
1909.	XXVII.	Nadere mededeelingen over kunstenaars en hun werk in betrekking tot Alkmaar. 115. Isaäc van Nickelen, schilder en zijdewever. 241.
1915.		(Feestbundel, Dr. Abraham Bredius aangeboden den achttienden April 1915). Het huis ‘het Moriaanshoofd’ te Alkmaar en zijne bewoners. 8.
1916.	XXXIV.	Bruyningh van de Nieuwstadt. 330.
1919.	XXXVII.	Nalezing op XXVII. 115: 191, 192.

Bijdragen voor de geschiedenis van het bisdom Haarlem.

1893.	XVIII.	Het klooster der H. Maria van Nazareth te Alkmaar. 1. (ook 1895, XX, 308; 1902, XXVII. 118). Het Minderbroedersklooster te Alkmaar. 29, 434 (en 1897, XXII. 405). Het Witte hof te Alkmaar. 161. Vicarij van Jacob Mathijszoon op het S. Nicolaas-altaar in parochiekerk te Alkmaar. 175. Carmelietenklooster te Oudorp. 182 (ook 1897, XXII, 414; 1898, XXIII, 317). Afrekening van Gerrit Jansz. van Aken, oud-pater van het jonge hof te Alkmaar. 193. Vicarijen in de parochiekerk te Alkmaar 398 (ook 1894, XIX, 129, 1905, XXIX, 459; 1906, XXX. 159).
1894.	XIX.	Handschrift betreffende het klooster van St. Clara te Enkhuizen. 20.

1894.	De slooping der abdij van Egmond. 465. Uit de alkmaarsche vroedschaps-resolutiën. 259, 317.
1896.	XXI. Alkmaarsche keuren tegen oude roomsche gebruiken. 160. De statie van S. Matthias te Alkmaar. 190, 304. De statie van S. Laurens te Alkmaar. 410 (en 1897, XXII. 405).
1897.	XXII. De statie van S. Franciscus te Alkmaar. 188, 406. De Statie van S. Dominicus 199 (en 1899, XXIV. 453). De statie der Jezuieten. 401. Admissiën van priesters te Alkmaar 406 (en 1905, XXIX. 252).
1898.	XXIII. De St. Andrieskapel in de parochiekerk te Alkmaar. ‘Disparije over de pastorie’ te Alkmaar. 153 (en 1901, XXV. 319).
1899.	XXIV. Berooving van de r.c. kerk en pastorie te Spanbroek in 1766.
1900.	XXV. De Kapel, thans tweede kerk der Nederl. Herv. gemeente te Alkmaar. 39. Het Papengilde te Alkmaar. 153. Handelingen van de gemachtigden der r.c. gemeenten te Alkmaar in zake den z.g. afkoop der kerkgebouwen. 309.
1901.	XXVI. Goederen voor den kardinaal-aartsbisschop van Mechelen in 1795 te Alkmaar geborgen. 329. Aanteekeningen wegens het verhandelde bij commissarissen der Staten van Holland en Westfriesland, in zake het weren van reguliere priesters en van den pauselijken vicaris Damen. 321.
1903.	XXVIII. Afzetting en vervanging van den pater en de mater van het jonge hof te Alkmaar in 1568. 82 (en 1904, XXIX. 326). De bouw en versiering der Groote of St. Laurenskerk te Alkmaar. 192 (en 1904, XXIX, 160).
1905.	XXIX. Alimentatie van conventualen door den stad Alkmaar. 34. Petrus Schouten. 328.
1905.	Cornelis Hendrikszoon 454. Dirk Harmensz. 457. Reglementeering van kerktijden. 460.
1906.	XXX. Het Middel-begijnhof te Alkmaar. 411.
1907.	XXXI. Waar stond te Alkmaar het minderbroedersklooster? 32. Bouwstoffen voor de genealogie van Camay. 91. Het klooster ‘de Blinken’ te Heiloo. 281.
1909.	XXXII. Vergrooting der r.c. kerk te Egmond aan Zee verboden in 1684. 157. Bestreden testamenten. 311, 458.
1911.	XXXIII. Kapelletje te Heiloo. 246.
1914.	XXXVI. Pastor Michiel van Riemsdijk. 63.

Archief voor Nederlandsche Kerkgeschiedenis.

1897.	VI. De Zeven Getijden in de parochiekerk te Alkmaar. 383.
1899.	VII. Claes Corff, zijn zoon Dirc en hunne kapel in de parochiekerk te Alkmaar. 93. Eene bladzijde uit de geschiedenis van de Hervormde Kerk te Alkmaar. 386.

Bulletin de la commíssion de l'histoire des églises wallonnes.

1887.	Aanteekeningen over fransche vluchtelingen te Alkmaar. 1687.
1890.	Les ouvriers refugiés francais repoussés d'Alcmaar.

Doopsgezinde Bijdragen.

1880, 82 en 83.	Uit de aanteekeningen van een alkmaarschen diaken. 1778-1809.
1889.	De familie de Bleyker. Een duimschroef inzonderheid pijnlijk voor doopsgezinden.
1891.	Bouwstoffen voor de geschiedenis der doopsgezinden te Alkmaar.
1899.	Oude rechtstoestand der mennisten in Holland.

De Zondagsbode.

1905.

XVIII. Koekebakker-Leeraar. nr. 49.

Uit de Remonstrantsche Broederschap.

1910.

XXI. Het testament van Daniël Niëllius, 1686. 108.

Algemeene Nederlandsche Familieblad.

1887.	De geslachten Seba, Marcus en Muilman. 80.
1903.	Wapenborden in de Groote kerk te Alkmaar. Het Baljuwschap der Nieuwburgen. Het geslacht Oudensteyn en zijne verwantschap met het geslacht Elias.

Genealogische en Heraldische Bladen.

1906.	I. Het geslacht van Steenhuysen te Alkmaar. 424. 1907, II, 95.
1907.	II. Het geslacht van Veen, inzonderheid te Alkmaar. 141.

De Kunstbode.

1879.	Gildepenningen. 6, 7. Alkmaarsche Schutterstukken. 12. Cesar van Everdingen. 13.
1879.	Het St. Lucas-gilde. 16. De alkmaarsche Maandborden. 27. Heemskerks grafnaald. 35.

Taurel, Oud en Nieuw op het gebied van Kunst en Kunstnijverheid.

1889.

In de alkmaarsche St. Laurenskerk.

Archief voor Nederlandsche Kunstgeschiedenis.

1889/90.

VII. De Bouwmeester der St. Laurenskerk te Alkmaar.

Feestgave ter gelegenheid van het Honderdjarig Bestaan van het Natuuren Letterkundig Genootschap te Alkmaar.

1882.

Het orgel in de Groote kerk te Alkmaar.

Bouwkundig Weekblad.

1885.

Het verdwenen schilderwerk in de Groote kerk te Alkmaar. nr. 27.

De Opmerker.

1895.

De abdij van Egmond. nr. 45.

Afbeeldingen van oude bestaande gebouwen.

1896.

De Waag te Alkmaar. 36^e aflevering.

Bulletin van den Oudheidkundigen Bond.

1901/2.	III. Aantal altaren in de oude kerken. 219.
1902/3.	IV. Rugpositief van het groote orgel te Alkmaar. 116.

Geïllustreerd Zondagsblad van Het Nieuws.

1908.

Het Diaconie Oude mannen- en vrouwenhuis der Nederl. Herv. gemeente. nr. 52.
Het huis Oosterwijk [1850-1908]. nr. 52.

Buiten.

1917.

Waag en Kaasmarkt te Alkmaar. Nr. 8 (24 Febr.)

Tijdschrift van het Nederlandsch Genootschap voor Munt- en Penningkunde.

1893.	I. Betalingspenning van de Schermeer. 120.
1895.	III. De Alkmaarsche Vroedschapspenning. 52 (ook 1896 IV. 157; 1903. XI. 40).
1896.	IV. Penning ter eere van W.G. ten Houte de Lange. 265.
1897.	V. De Alkmaarsche Loterijpenning. 339. XI. Geen gilde-penningen maar pacé loodjes. 67.
1905.	XIII. De Strijd om de Westfriesche Munt. 205. Alkmaarsche loodjes. 78.
1907.	XV. Alkmaarsche Begrafenispenningen. 53.
1909.	XVII. De Boogschutterij van S. Sebastiaans Doelen te Alkmaar. 91.

Feestcourant, 8 October.

1911.

Terugblik [Het vijftigjarig bestaan der Vereeniging tot viering van den gedenkdag van Alkmaars ontzet in 1573].

In en om Kennemerland.

1905.	Naar aanleiding van ‘Stormvloeden te Egmond aan Zee’. nr. 18. Duin-nijverheid. nr. 29.
1906.	Ter Coulster. nr. 88. Naar de Koolstreek. ns. 92-95.

Je maintiendrai. Een boek van Oranje en Nassau.

1907.

Het Stadhouderschap van Holland hersteld. 2^e deel, 162.

Bijdragen voor Vaderlandsche Geschied- en Oudheidkunde.

1910.

Bedenkelijke strafvervolging met geduchten nasleep. 1740-1750. 4^e reeks, 8^e deel, 382.

Westfriesch Jaarboekje.

1887.

Het Alkmaarsche vaandel verloren en herwonnen [te Hoorn 1426 en 1482].

De Militaire Spectator.

1904.

Versterking en bezetting door Coerlanders van Alkmaar in 1672 en 1673. 844.

Historisch Gedenkboek der herstelling van Neerlands onafhankelijkheid in 1813. Deel II. Haarlem 1913.

Alkmaar, 178. Ten platten lande tusschen Alkmaar en Den Helder, 203.

Eigen Haard.

1882.	In en om Valkenburg. ns. 23, 24.
1886.	70^e Geboortedag van W.J. Hofdijk. nr. 26.

Elseviers Maandschrift.

1892.

Cornelis Bontekoe, de theedoctor.

Amsterdamsch Jaarboekje.

1899.	De Bardesen te Heiloo en te Alkmaar. 158.
1900.	Hendrik Nobbe. 57.

Bergensche Bad-, Duin- en Boschbode.