Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1921

[p. 42]

Levensbericht van Reinier Willem Petrus de Vries.
1 Mei 1841-25 September 1919.

Onder de krachtige bevorderaars der letterkunde, die de Nederlandsche Vereeniging voor den Boekhandel op het einde der 19^de eeuw onder haar leden telde, was ‘R.W.P.’, zooals hij altijd onder collegaas genoemd werd, een der bekwaamsten, een der ijverigsten; en, hij moge dan al niet behoord hebben tot de ‘wij-letterkundigen,’ die in de laatste jaarvergaderingen der Maatschappij hun belangen zoo heftig zagen bepleiten, zij, de letterkundigen, waren zooveel verplicht aan dezen groote onder de boekhandelaars, dat de deuren van de Maatschappij terecht in 1886 wijd open gingen voor dezen vakkundige bij uitstek, voor dezen wetenschappelijken boekenkenner en -vriend.

De liefde voor de boeken was hem aangeboren. Zoon van een der firmanten van de reeds in 1785 gestichte boekhandel en uitgeverszaak Ten Brink en De Vries te Amsterdam, gingen reeds, als kind, zijn oogen en handen naar de boeken uit.

Door den invloed van zijn peetoom Ds. Posthumus Meijes werd hij als knaap bestemd voor den geestelijken stand en bezocht hij 4 jaar lang het Amsterdamsche gymnasium; maar vóór hij dit had afgeloopen, bleek het maar al te duidelijk, dat boekenzorg bij hem ver ging boven zielzorg voor zijn medemenschen, hoe braaf protestant hij was en bleef. Op en top was R.W.P. ook een Amsterdamsche jongen, vol belangstelling voor zijn geboortestad, vol bewondering voor haar schoonheid en vooral voor haar nog zooveel grooter schoonheid in vroeger tijden. Met zijn jongensweekgeld trok hij al naar de veilingen, om de eerste prenten te koopen, die de kern zouden vormen van zijn latere prachtige platen- en kaarten-atlas van oud Amsterdam; en als hij er later de leden van het Oudheidkundig Genootschap zoo vaak van liet genieten, dan was dit vooral om zijn liefde voor de oude stad en haar omgeving over te planten in veler harten. In kennis van oud-Amsterdam stond hij op één lijn met D.C. Meijer Jr. en in 1905 bevatte zijn atlas reeds 10.000 exemplaren

[p. 43]

en een prent, die de Vries nooit gezien had, droeg daardoor alleen reeds een cachet van zeldzaamheid. Terecht maakt deze atlas van R.W.P. nog den trots uit van zijn zonen, evenals zijn uitgebreide verzameling portretten van boekhandelaars en van typische oude adreskaarten. Ook van zijn mooie verzameling gildepenningen stamden de eerste exemplaren uit zijn jeugd.

Evenals zijn beide broeders J. en R.J. de Vries, die zijn vader in de zaak opvolgden, werd ook R.W.P. bestemd voor den handel in nieuwe boeken en kreeg daarvoor 1 Mei 1862 als patroon, H.A. Tjeenk Willink te Arnhem; maar het bloed kroop hem, waar het niet gaan kon en 1 Mei 1865 nam hij het antiquariaat over van den Amsterdammer Weddepohl en geen klant kon verrukter zijn dan R.W.P. zelf met elk mooi stuk uit zijn voorraad. Sinds 1 Mei 1871 werd hij deelgenoot en in 1889 eenig eigenaar van de firma Ten Brink en de Vries in het vaderlijke huis in de Warmoesstraat, waar het veilen van boeken hoofdzaak werd. Op 1 Mei (zooals blijkt een gewichtige datum in zijn leven) 1901 werd die zaak verplaatst naar het Singel bij de Torensluis.

R.W.P. leefde voor zijn vak en kende er den polsslag van als maar weinigen in Nederland. Ongeloofelijk uitgebreid was zijn kennis van boeken en als gids door de wereld der oude boeken vooral, was hij tot ver over de grenzen van Nederland bij bibliografen en bibliofielen bekend. Hij was van oude boeken een echte goede vriend, kende hun levenservaringen en volgde hun verderen levensloop. Duidelijk spreken van die vriendschap de toelichtingen en omschrijvingen uit zijn catalogi. Zoo thuis in boeken is alleen iemand, die er behalve zijn hoofd ook zijn hart bij heeft en met zoo grooten ijver en lust drijft alleen hij zijn zaken, die er tegelijk een deel van zijn ideaal mee verwezenlijken kan. Bij de Vries was dit het vormen van een prachtig eigen antiquariaat en, zonder litterator te zijn, had hij een scherpen kijk op - ja, haast kon men spreken van een aangeboren intuïtie voor - de waarde der boeken en voor de stroomingen in de waardeering der litteratuur. Hierdoor had ook geen andere boekhandelaar in zoo ongeloofelijk korten tijd een overzicht van de waarde van een bibliotheek en had R.W.P. zijns gelijke niet in Nederland als taxateur van bibliotheken en fondscollecties, als arbiter bij geschillen in zijn vak. Zorgen voor boeken, meeleven met de boeken deed dit lid onzer Maatschappij over het geheele gebied onzer letterkunde en de aanverwante vakken. Met hem ging ten grave een schat van kennis over de oude letterkunde, waar het betreft de uitgaven der verschillende werken, waarvoor hij buiten onze grenzen ook vooral in Engeland en Amerika groote belangstelling vond, want ook in het peil der koopers op de boekenveilingen heeft de Vries een omkeer mogen beleven. Naast het publiek, dat alleen kwam om de koopjes voor wederverkoop, kwamen meer en meer de boekenvrienden

[p. 44]

zelf, die de zeldzame exemplaren ook geldelijk wisten te waardeeren en als de groote, omvangrijke (aan maat en inhoud) bibliotheken van vroeger nu verdeeld zijn over kleinere maar meer gespecialiseerde verzamelingen van bibliografen en geleerden, dan is R.W.P. daarbij directeur geweest van een der grootste distributiekantoren met vrije rantsoeneering.

Ook buiten zijn veilingen stelde de Vries er een eer in om op elk gebied elk antiquarisch boek of plaatwerk liefst zoo snel mogelijk te kunnen leveren, doordat hij ook den voorraad van zijn collegaas haast even goed kende als den zijne. Geen wonder dat elke litterator, die een zeldzaam boek zocht, zich bij voorkeur wendde tot hem. Maar behalve kenner was hij ook bewonderaar van boeken, die graag anderen belangeloos liet snuffelen in zijn schatten om de liefde voor boeken ook bij hen te bevorderen. Had hij in 1885 bij het 100-jarig bestaan zijner firma den fondscatalogus van Ten Brink en de Vries door zijn aanteekeningen gemaakt tot een boekje van hooge blijvende waarde, bij gelegenheid van het 20^ste Letterkundige Congres, dat in 1887 te Amsterdam gehouden werd gaf R.W.P. een prijscatalogus uit van al de zeldzame werken op het gebied der Nederlandsche Taal- en letterkunde door hem verzameld en deze modelcatalogus omvatte een keurcollectie van oude boeken en plaatwerken, almanakken en liederboekjes, incunabelen en handschriften en voor menig bezoeker van het congres werden door deze catalogus de snuffeluurtjes bij R.W.P. in de oude Warmoesstraat de meest interessante en leerrijkste van dit congres. Voor mij persoonlijk was het de eerste gelegenheid om zeldzame boekjes voor mijn speciaalstudiën machtig te worden. En een betere introductie kon een bibliograaf in de letterkunde zich toen niet denken, dan met de Vries als wegwijzer.

Er zijn veel jongeren onder de letterkundigen vol minachting voor de zoogenaamde ‘catalogusmakers’, maar. R.W.P. jaagt hun het schaamrood naar de kaken, want met Fred. Muller heeft hij de catalogi der Nederlandsche boekveilingen gebracht op een in hun soort hoog wetenschappelijk peil. Steeds zorgvuldiger werden de rubriceeringen geschift, de noten werden steeds waardevoller door strenge nauwkeurigheid en deugdelijkheid. Zoo werd een catalogus van de Vries een ware delicatesse voor alles wat boekenvriend was en boekenkenner.

Zijn kennis had de Vries uit de praktijk en het is geen versleten uitdrukking als we van hem zeggen dat tallooze boeken door zijn handen zijn gegaan. Met bergen boeken om zich heen heeft de Vries altijd zelf de veilingen van zijn firma voorbereid, en de catalogi samengesteld.

Jarenlang trad de Vries ook zelf bij de veilingen op als auctionaris. Dan wist hij de fraaie en zeldzame boekwerken te doen waardeeren, en vaak door geestige zetten het eentonige van dergelijke zittingen te verdrijven. Zij kregen daardoor een bij-

[p. 45]

zondere aantrekkelijkheid zoowel voor de bibliofielen als voor de handelaars. En in den tijd, toen nog belangrijke particuliere bibliotheken werden gevormd, dankte menige verzamelaar aan de Vries de grondslagen van zijn boekverzameling. De echte bibliofielen verminderen in den laatsten tijd. Als eigenaar van de firma Schleyer, de Vries en Kraay werden door hem ook gehouden de fondsveilingen voor boekverkoopers. Daarbij vooral was de Vries de groote leidende kracht. Met zijn onvermoeid volhouden, zijn zinrijke aanbevelingen, gegrond op jaren lang verkeer met de boeken, zijn onuitputtelijken voorraad bijzonderheden over boeken en uitgevers, zijn goedhartigen humor niet het minst, wist hij alle confraters te boeien. Geen van hen verzuimde graag de fondsveilingen van R.W.P. en een zijner verdiensten voor de letterkunde was ook deze, dat hij meer dan eens nieuwe belangstelling wist te wekken voor wat onverkoopbaar heette, krachtigen steun wist te vinden voor waardevol werk, dat van de markt dreigde te worden gedrongen en zijn geestdrift en ondernemingszin wist over te planten tot zelfs op de weifelende koopers. Menig letterkundig werk zag zoo door de Vries zijn leven verlengd, ja, werd soms weer tot nieuw leven opgewekt. Naast zijn uitgeversmerk ‘Constantia et labore’ was ‘Elck wat wils’ zijn werkspreuk.

Geen wonder dat de Vereeniging van den Boekhandel een kracht als R.W.P. wist te waardeeren en toen in 1879 Louis D. Petit Amsterdam ging verlaten om zijn werkkring aan de Leidsche Universiteitsbibliotheek te aanvaarden, werd de Vries in diens plaats benoemd tot bibliothecaris der Vereeniging. Was Petit conscientieus verzamelaar geweest, de Vries werd ook ijverig propagandist voor de bibliotheek, getuige zijn artikelen in het Nieuwsblad der Vereeniging.

Practisch bruikbaar kon hij zich een bibliotheek eerst denken bij een goed bijgehouden Catalogus en de nieuwe druk die in 1885 vervangen kwam den catalogus in 1855 door Fred. Muller bewerkt, strekte zoowel de Vries als de Vereeniging tot eer. Tusschen dezen eersten en tweeden catalogus was de bibliotheek verdubbeld in aantal boekdeelen en de 262 bladzijden bevatten een rijken voorraad titels op het gebied van boekhandel, boekdrukkunst, wetgeving op de drukpers en op den letterkundigen eigendom. Overbodig is het haast te vermelden, dat al deze werken doeltreffend in rubrieken werden ondergebracht en dat door een alphabetisch register de practische waarde nog verdubbeld wordt. Voor dit werk waren ook weer velen buiten den eigenlijken boekhandel de Vries dankbaarheid verschuldigd. In de Vereeniging zelf werden zijn verdiensten hoog gewaardeerd. Tusschen 1890 en 1903 had hij herhaaldelijk zitting achter de bestuurstafel, van 1900 tot 1903 was hij vice-president, in 1908 president, en jarenlang was hij ook lid van de Commissie voor de Bouwstoffen voor een geschiedenis van den Boekhandel, waar

[p. 46]

hij samenwerkte met vrienden en geestverwanten als A.C. Kruseman, L.D. Petit en R. van der Meulen. Meer dan 25 jaar is hij ook de onvermoeide bibliothecaris geweest van de Vereeniging, die hem voor zoovele diensten in 1908, bij het 50-jarig bestaan der Vereeniging, het eerelidmaatschap aanbood.

Zijn groote liefde voor oud-Amsterdam's verleden en zijn uitgebreide kennis van de lotgevallen der verschillende gebouwen in zijn geboortestad maakte hem tot een zeer gewaardeerd lid van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap aldaar. Onder zijn leiding verkreeg ook die vereeniging haar waardevolle atlassen van Amsterdam en van Zeden en Gewoonten terwijl hij, sinds 1876 secretaris van het Genootschap, zelden ontbrak voor het notuleeren der vergaderingen, waarbij zijn algemeene ontwikkeling even helder uitkwam als zijn scherp onderscheidingsvermogen.

In 1881 was hij ook tot lid verkozen van het Historisch Genootschap te Utrecht en in 1901 werd hem het lidmaatschap aangeboden van het Koninklijk Instituut van Taal-, Land- en Volkenkunde van Ned. Indië; en toen op 1 Mei 1905 de Vries zijn veertigjarig jubileum vieren ging als boekhandelaar, hebben velen hem gehuldigd.

M.J. Brusse wijdde reeds in April van dat jaar aan hem een van zijn ‘Onder de menschen’ onder den titel ‘Een jubileum in de boekenwereld’ en op het feest zelf voerde de chef van de firma Martinus Nijhoff, P.A.M. Boele van Hensbroek, namens de feestcommissie het woord en kon van hem getuigen: ‘Gij waart een man, uitmuntend door flinkheid, door een ronden Amsterdamschen geest; uw woord was een wissel op de waarheid; uw handdruk een daad’.

H.M. de Koningin schonk hem dien dag het ridderkruis der Orde van Oranje-Nassau.

Zoo werden de verdiensten gehuldigd van den autodidact, die in boekenkennis zijn meerdere niet had, den man voor wien een vak, ‘droog’ voor buitenstaanders een bron werd van levensgeluk en bij wien veelzijdige vakkennis gepaard ging met een groote goedmoedigheid, eenvoud en hulpvaardigheid (van boekenstof hebben noch zijn humeur, noch zijn gezondheid ooit iets geleden), zoo was R.W.P. de Vries voor allen die in Amsterdam boeken en oudheden liefhadden een steun en meestal ook een vriend. Veelzijdig met een misschien wat ouderwetsche omslachtigheid, was hij ook een echt ouderwetsch degelijk werker en deze eenvoudige Amsterdammer was een patriciër in zijn vak.

J.F.M. Sterck.