Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1919

[p. 87]

Levensbericht van Chr. Nuys.

Behoort de journalistiek tot de letterkunde? Er zijn zooveel journalisten - en journalisten, die niet anders zijn dan dat - leden der Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde, dat men wel mag aannemen dat de leden der Maatschappij die vraag bevestigend beantwoorden. Hoe dat zij, een journalist, die in een groot dagblad geregeld een belangrijk deel der gebeurtenissen van den dag verhaalt en bespreekt, is zonder twijfel een der meest gelezen auteurs van zijn land. Wat hij schrijft, en de wijze waarop hij het doet, blijft niet zonder invloed op zijn vele lezers. Een journalist, die zich slordig en gebrekkig uitdrukt, kan zijn lezers langzamerhand met heel slecht geschrijf genoegen doen nemen; een goed stellend dagbladschrijver kan er zeker toe meewerken hun maatstaf voor goed-schrijven te verhoogen. Reeds dat is reden genoeg voor letterkundigen om in het werk van dagbladschrijvers belang te stellen, om het aandachtig te volgen, en de besten onder hen in hunne bent op te nemen, ook al hebben deze zuiver letterkundig werk nooit gedaan.

Zoo werd, volkomen terecht, Christiaan Nuys, die onder de Nederlandsche journalisten van zijn tijd een der besten was, lid van onze Maatschappij; zoo verschijnt ook van hem een levensbericht in deze verzameling.

Christiaan Wilhelm Jacobus Nuys werd op 4 Januari 1860 te Nijmegen geboren. Hij bezocht de Hoogere Burgerschool en den Hoofdcursus en werd in 1881 benoemd tot tweeden luitenant bij de infanterie. Hij is niet lang militair gebleven; zijn neigingen wezen trouwens al spoedig in een andere richting, getuige het feit, dat hij als jong officier in een vereeniging te Doesburg geheel onvoorbereid een verhinderden spreker verving met een voordracht uit en een lezing over Heine. Na eenige jaren gediend te hebben vroeg hij non-activiteit aan en begon journalistiek werk van allerlei aard te doen, o.a. aan een klein blad te Deventer. Daarna verhuisde hij naar Amsterdam en werkte er, eerst zonder

[p. 88]

vaste betrekking, later aan de oude Amsterdamsche Courant (het ‘Geeltje’), dat de opleidingsschool is geweest voor zoovele journalisten, vervolgens aan De Amsterdammer, het radicale dagblad, waar hij onder De Koo en dr. Pijzel eerst aan de afdeeling Binnenland, later bij Buitenland werkzaam is geweest. Daar heeft Nuys, met zijn ontzettenden leeslust, zijn uitmuntend geheugen en zijn groote belangstelling in zoo velerlei, zich ontwikkeld tot een zeer goed redacteur-buitenland. In het najaar van 1894 ontstond aan De Amsterdammer een conflict tusschen de redactie en den toenmaligen eigenaar, den heer Henri Tindal; de geheele redactie nam haar ontslag en richtte Het Dagblad op, dat het echter slechts enkele maanden uithield. Gelukkig voor Nuys was toen aan het Handelsblad juist de betrekking van redacteurbuitenland opengevallen; op een warme aanbeveling van dr. Pijzel werd Nuys benoemd en in het begin van Januari 1895 aanvaardde hij de functie, die hij vervuld heeft tot ziekte hem het werken onmogelijk maakte. Bijna 24 jaar heeft hij de rubriek buitenland geredigeerd, aanvankelijk alleen, later met een steeds toenemend aantal medewerkers naast zich. In den beginne schreef hij een ‘buitenlandsch overzicht’ en ‘gemengde buitenlandsche berichten’; later werden de verschillende landen der wereld onder de redacteurs verdeeld, waarbij Nuys, terwijl hij de algemeene leiding behield, in hoofdzaak Duitschland, Oostenrijk en Rusland voor zijn rekening kreeg; gedurende den oorlog schreef hij zijn dagelijksch opstel over den algemeenen toestand. Bovendien heeft hij sedert Januari 1909 een ‘Politiek Weekoverzicht’ geschreven, dat in het Zondagochtendblad verscheen en met de initialen Chr. N. onderteekend was; dit heeft hem, daar in onze dagbladpers in het algemeen het systeem van anonymiteit wordt gevolgd, een bekendheid bij het publiek verschaft, als slechts weinig journalisten te beurt valt. Ook opstellen van geschiedkundigen aard verschenen met die letters er onder. Verder schreef hij sedert 1905 een buitenlandsch overzicht in het Tweemaandelijksch Tijdschrift, daarna in De XX^ste Eeuw, waarin dit tijdschrift werd opgenomen, vervolgens, na de vereeniging van Nieuwe Gids en XX^ste Eeuw, in de Nieuwe Gids. En intusschen vond hij tijd voor menige bijdrage in de Mannen en Vrouwen van Beteekenis - hij schreef o.a. over den Graaf van Parijs, Stambouloff, Li Hung Chang, Koningin Victoria, Koning Carol van Roemenië, Piquart, Castelar, Cecil Rhodes, Prinses Mathilde Bonaparte, Carmen Sylva, Booker Washington, prins Chlodwig Hohenlohe-Schillingsfürst -; voor artikelen over vorsten en vorstinnen uit het huis van Oranje Nassau, o.a. over Joan Maurits van Nassau; voor een werkje Uit de geschiedenis der Russische Revolutie (Amsterdam, 1918).

In September 1918 werd hij aangegrepen door een ernstige ziekte, die den opgewekten, levenslustigen man spoedig de veerkracht ontnam en zijn sterk gestel binnen enkele maanden

[p. 89]

sloopte: op 17 Januari 1919 stierf hij. Vier dagen later was op de Nieuwe Oosterbegraafplaats te Watergraafsmeer een groote menigte bijeen, gekomen om hem de laatste eer te bewijzen. De meesten zullen wel lezers geweest zijn van Nuys' artikelen en weekoverzichten; toch waren zeker slechts enkelen als zoodanig gekomen. Het was in de eerste plaats de hartelijke vriend, de goedhartige helper in den nood, de nobele mensch, dien zij uitgeleide kwamen doen. Want Nuys was een man van wien een weldadige warmte uitging, wiens omgang velen zochten om zijn heerlijke geestdrift voor al wat goed en schoon was, die in vereenigingen en daarbuiten talloos velen heeft geholpen en welgedaan; hij was een waar altruïst, die waar hij kon heeft meegewerkt om de wereld om hem heen wat vooruit te helpen.

Is een levensbericht als dit de plaats niet om over deze dingen uit te weiden, toch zou het niet juist zijn geheel erover te zwijgen. Want het beste dat Nuys schreef, was van dezen geest doortrokken. Natuurlijk niet alles; in zijn dagelijksch werk, dat meestal bestond in het verslag geven van de gebeurtenissen van den dag, bleek daarvan gewoonlijk niet. Toch kon Nuys niet nalaten wanneer de gelegenheid zich voordeed, blijk te geven van zijne liefde voor de menschheid, zijn geestdrift voor wat goed en nobel is, voor recht en waarheid en vrijheid. En dan werd hij welsprekend.

Nuys was een enthousiast. Hoe hij in vuur kon geraken voor een geliefden schrijver bleek op een Taal- en Letterkundig congres te Amsterdam, waar Nuys tegenwoordig was als verslaggever, waarschijnlijk van de Amsterdamsche Courant. Toen dit congres ten einde liep, zonder dat er een woord was gesproken ter nagedachtenis van Douwes Dekker, die in het afgeloopen jaar was gestorven, vroeg Nuys, ofschoon hij geen lid van het Congres was, onverwachts het woord, kreeg het, en hield een vurige toespraak ter verheerlijking van Multatuli, dien hij zoo vereerde. Hij kon met aanstekelijk werkende bewondering spreken over de poëzie van zijn geliefde dichters, die hij goed gelezen had en waarvan hij er vele van buiten kende; hij hield van tooneel, van muziek, en liet, uitbundig als hij was, ook dat gaarne blijken. Hij had verbazend veel gelezen, vooral over geschiedenis en in het bijzonder over politieke geschiedenis, en bracht de kennis, die hij zich daarvan eigen had gemaakt, gaarne en goed te pas. Een gevoelsmensch als hij had natuurlijk sterk zijn voorkeur voor deze of gene persoonlijkheid, die hij behandelde. Vol belangstelling was hij voor een figuur als Bismarck, over wien hij herhaaldelijk heeft geschreven, ook naar aanleiding van de verschijning van zijn Gedanken und Erinnerungen, maar toch ging zijn sympathie misschien meer naar Hohenlohe, den ‘liberalen’ rijkskanselier. En de man, die geen onrecht kon dulden, die zoo gaarne alle menschen gelukkig zou hebben gezien, schreef met bijzondere voorliefde over Booker Washington, den neger, die

[p. 90]

zooveel heeft gedaan voor de verbetering van het lot, in het bijzonder voor het onderwijs, der negers in de Vereenigde Staten.

In zijn levensbeschrijving van dezen man bleek wel hoe onverdragelijk het Nuys was dat de zwartgeborene niet gelijk gesteld werd met zijn blanke ... broeders.

Nuys was met hart en ziel democraat. Het bleek o.a. bij de keus van de citaten, waarmee hij zijn artikelen gaarne versierde. Over dien lust tot citeeren heeft men wel eens gelachen. Toch kwam die bij hem niet voort uit een behoefte om met zijn belezenheid te pronken. Hij had de dichters, uit wier werken hij gaarne aanhalingen deed, in zijn hoofd en de citaten vloeiden als van zelf uit zijn vlot en vlug schrijvende pen - tenslotte een onschuldig genoegen, dat alleen eenigszins hinderlijk werd, wanneer een versregel te onpas werd gebruikt, wat ook een enkele maal gebeurde. Sommige regels citeerde Nuys met groote voorliefde. De man, die in de verhouding tusschen vorst en volk geen dwang kon dulden, haalde gaarne aan:

Nicht Ross nicht Reisige

schützen die steile Höh

wo Fürsten stehn;

de tegenstander van de Duitsche Jonker-partij citeerde om de haverklap het bekende

Und der König absolut

Wenn er unsern Willen thut.

Zoo zouden er meer te noemen zijn. Maar noodig had Nuys die citaten niet. Hij wist zeer goed zelf te zeggen wat hij zijn lezers wilde doen inzien. Zijn stijl was helder, zijn betoog duidelijk en al stonden zijn woorden er niet in massieve zinnen, die zich in uw geheugen prentten, hij wist zijn overtuiging wel op den lezer over te dragen. Zooals Willem Kloos van hem heeft geschreven: ‘Chr. Nuys was geen vluchtig werker met volzinnen en woorden, neen, wat hij zeide was de suggestieve weergave van zijn inwendig leven, en daarom zal zijn schrijversfiguur steeds met eerbiedige sympathie blijven herdacht worden door allen, die hem waardeerden om de nobelheid van zijn mensch-zijn, de ruime bezadigheid van zijn inzicht, en zijn wezenlijk talent, dat ieder zijner opstellen tot een leesbaar stuk Hollandsch proza maakt’.

Een keus van de frisch en levendig geschreven weekoverzichten van Chr. Nuys verscheen onlangs onder den titel Uit den grooten tijd. Zij zijn, zooals de titel aangeeft, alle gekozen uit die welke Nuys schreef gedurende den oorlog; zij doen Nuys daarom bijzonder goed kennen. Want, het kon niet anders, Nuys heeft geleden onder den oorlog. Hij was met hart en ziel pacifist; de menschenmoord der laatste jaren was hem een gruwel,

[p. 91]

het onrecht, dat in den oorlog dagelijks werd gepleegd, deed hem pijn. Hij snakte naar het einde van al die gruwelen - wie zal zeggen of de oorlog zijn ziekte niet heeft verhaast of verergerd? Hoe dat zij, zijn weekoverzichten uit den oorlogstijd behooren zeker tot zijn beste.

Zij verschenen, men kan wel zeggen, op verzoek van zijn lezers, van wie velen den wensch te kennen hebben gegeven ze blijvend te bezitten - voor een dagbladschrijver zeker het vleiendste getuigenis, dat hem kon gegeven worden.

J. Kalff Jr.