Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1919

[p. 26]

Levensbericht van Adèle Josephine Godoy.

Het is een goed gebruik bij de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden, om na het overlijden van Leden zooveel mogelijk mededeeling te laten doen van hetgeen het overleden Lid heeft gekenmerkt. Dat is niet alleen aangenaam voor de nabestaanden, doch het is nuttig ook voor zooveel anderen die er kennis van krijgen, in de eerste plaats ten bate onzer Letterkunde in het algemeen en van de Leidsche Maatschappij in het bijzonder. En zoo is het dan gekomen dat de vraag tot mij is gericht om over Mejuffrouw Godoy het een en ander te schrijven, waartoe ik gaarne bereid ben, zoowel omdat ik haar goed heb gekend, als omdat ik tot hare vereerders behoorde.

Mej. Godoy werd op 4 Februari 1863 in Mexico geboren; de eerste vraag die zal gedaan worden, is zeker wel: hoe kwam het dat zij zich herwaarts begaf? De reden daarvan was zeer bijzonder, en tevens gansch natuurlijk. In 1883 toch vond te Amsterdam eene groote wereld-tentoonstelling plaats en zocht het algemeen gelezen groote Spaansche Dagblad ‘Las Novedades’ te New-York een ervaren correspondent om goed ingelicht te worden niet slechts ten opzichte van de Tentoonstelling zelve, maar omtrent ons land en volk tevens. Uit het groot aantal aanbiedingen daarvoor ingekomen, viel de keuze op Mevrouw Godoy, de Moeder van Adèle en correspondente van de New-Yorksche ‘Chronicle’ en ‘Examiner’, eene dame die daarvoor de noodige geschiktheid bezat en gunstig bekend stond, zooals trouwens de geheele familie. De vader toch was de bekende Directeur en Redacteur van het dagblad ‘El Heraldo’, de Moeder gaf les in talen en in muziek, de zoon was Advocaat te San Francisco en later Gezant van Mexico te Guatemala en op andere plaatsen, en Adèle-zelve een veelbelovend meisje. En werken hadden zij wel geleerd. De Vader immers was reeds in 1869 overleden, zoodat Moeder en Dochter zelf voor alles te zorgen hadden, en zoo kwam het dat zij samen de reis naar Nederland aanvaardden.

[p. 27]

Wel scheen het een waagstuk. Men wist toch niet hoe het gaan zou. Het land en de taal waren vreemd. Bekenden had men er niet. Maar men had moed en vertrouwen.

Aangekomen te Amsterdam, werd dadelijk ook voor Adèle naar werk uitgezien. Dat hoopte zij ten slotte te vinden bij het Tooneel. Wel moest de taal eerst geleerd worden en een cursus aan de Tooneelschool gevolgd, doch zij had altijd veel voor het Tooneel gevoeld, en, gestaald door het verlangen wellicht tot optreden te kunnen geraken en er zoodoende een bestaan in te vinden, werd de poging ondernomen. Dat heeft echter niet lang geduurd. De Moeder werd ziek. De geneeskundigen meenden dat verlangen naar het vaderland er niet vreemd aan was, en of Adèle-zelve wel alle de vereischten voor het Tooneel bezat, viel te betwijfelen. In ieder geval werd aan New-York de voorkeur gegeven. Daar aangekomen gaven beiden er les en wijdde zich Adèle hoofdzakelijk aan vertalen, óók van boeken, o.a. van de ‘Martyr of Golgotha’ uit het Spaansch in het Engelsch.

Bij nader inzien voldeed Nederland toch beter dan Amerika, en reeds in 1887 waren beide weer te Amsterdam teruggekeerd, toen helaas kort daarna de Moeder er kwam te overlijden, zoodat de Dochter geheel alleen overbleef. Nu stond zij er alleen voor. De liefde voor talen wees intusschen den weg, en de liefde voor de onze deed het overige. Adèle vestigde zich als translatrice en werd al spoedig beëedigd voor het Spaansch, Engelsch, Fransch en Italiaansch, in alle welke talen zij ook onderwijs gaf. Gedurende vijf jaren heeft zij te Amsterdam gewerkt, gesteund, vooral ook voor het huishoudelijke, door de degelijke en in haar werk grootelijks belangstellende vriendin die zij gaandeweg in Helena Hond had gevonden; deze omgang heeft alras geleid tot zoodanige wederzijdsche vriendschap dat zij daardoor alleen in staat is geweest al datgene te verrichten wat zij sedert heeft tot stand gebracht. De twee vriendinnen vulden elkander aan. Terwijl de eene onafgebroken bezig was met les geven en vertalen, zorgde de andere voor het huishouden en de gezelligheid, terwijl beide tezamen steeds gevoegelijk overleg konden plegen omtrent hetgeen hun in verschillende omstandigheden te doen stond.

Daartoe behoorde ook de overplaatsing naar Rotterdam, alwaar in 1893 grootere kansen bestonden om vooruit te komen. Spoedig bleek dat dit goed gezien was. Daar rijpte het plan om aan eene der Hoogere Burgerscholen, in de handelsklasse, onderwijs te laten geven ook in het Spaansch. Adèle bood zich aan, doch er was ernstige mededinging, en zij kwam slechts in de tweede plaats op de voordracht. Toch liet zij zich niet ontmoedigen. Van bevriende zijde werd in het licht gesteld dat, waar men het voorrecht had iemand in zijn midden te bezitten die de aan te leeren taal hare eigene kon noemen, en die tevens de Nederlandsche taal zóódanig machtig was dat zij er onberispelijk in kon schrijven en er zonder accent in kon spreken, - aan deze,

[p. 28]

in het welbegrepen belang der betrokken instelling, de voorkeur behoorde te worden gegeven. Dit werd begrepen. En zoo werd zij dan ook in 1903 tot Leerares in het Spaansch aan de bedoelde Hoogere Burgerschool benoemd, zeer tot haar genoegen, en voordeel tevens. Het aantal leerlingen voor het Spaansch nam toe, het aantal klassen werd vermeerderd, en de belangstelling in het aanleeren van die taal werd hoe langer hoe grooter.

Terwijl de school en de vele lessen die zij in toenemend aantal ten haren huize te geven had, zoomede de arbeid aan het vertalen voor vele handelshuizen, en ook voor de Rechtbank, haren tijd grootendeels in beslag nam, wist zij daarmede toch zoodanig te woekeren dat zij nog boeken kon vertalen, een Maandblad (sedert 1913 de ‘Revista-Hispano-Neerlandesa’) kon uitgeven, en correspondente kon blijven van belangrijke bladen.

Onder de werken die zij uitvoerde, mag wel in de eerste plaats genoemd worden de vertaling, uit het Spaansch in het Engelsch, van het belangrijke stuk dat de gewezen Minister Kraus destijds heeft opgemaakt bij het ontwerpen en uitvoeren van de havenwerken te Valparaiso. Maar ook telden mede het correspondentschap van ‘Las Novedades’ te New-York, de ‘Diario de la Marina’ te Havanna en van de ‘Era’ te Londen, en eindelijk de Spaansche ‘Cartas de Holanda’, zijnde overdrukken van hare artikelen geplaatst in ‘Las Novedades’, eene handleiding voor de Spaansche taal (eene Spaansche Spraakkunst, die zóó insloeg dat er een tweede druk van moest verschijnen), voorts ‘Un Viaje en Holanda’, eene aardige, buitengewoon keurige, door Veldheer en Willy Sluiter geïllusteerde reisbeschrijving van Nederland, opgesteld door M.J. Brusse en door haar in het Spaansch vertaald voor de Koninklijke Hollandsche Lloyd, een zeer aantrekkelijk werkje dat in alle opzichten aan de bedoeling beantwoordt. En verder nog laatstelijk de vertaling in het Spaansch van eene beschrijving der zaken van de papier-fabriek Van Gelder & Zonen te Amsterdam, volgens de artikelen door Brusse in de Nieuwe Rotterdamsche Courant geschreven onder het opschrift ‘Onder de menschen’.

Dit alles, en wellicht nog meer, want boek heeft zij van haar arbeid niet gehouden zoodat slechts uit de herinnering kon geput worden, zijn bewijzen te over van haren werkzamen geest en van den drang die in haar was om altijd maar meer ten uitvoer te brengen en de taak die zij zich had voorgesteld, zoo goed mogelijk te volvoeren.

Dan, hoe nuttig voor anderen dit ook moge geweest zijn, haarzelve heeft zij er geen goed mee gedaan. Teveel heeft zij van hare krachten gevergd. Meermalen is haar dit onder het oog gebracht, doch helpen mocht dit niet. Werken was de lust van haar leven. Onvermoeid en altijd opgewekt, gaf zij haar onderwijs van 's morgens vroeg tot dikwerf 's avonds laat.

Veroorzaakte dit haar wel eens zorg, zij ondervond ook veel

[p. 29]

voldoening. Velen van hare leerlingen bleven haar trouw, ook toen zij geen onderwijs meer ontvingen. Leerlingen van de Handelsschool, later in het buitenland geplaatst, bezochten haar bij overkomst en kwamen ook wel bij haar schaken, of oude herinneringen ophalen.

Intusschen, de kruik ging zoo lang te water totdat zij berstte. In het begin van 1918 werd zij ziek tengevolge van hersenverweeking, die zoodanig toenam dat zij ten slotte alles moest opgeven, en na een langdurig lijden, verzwaard door de onafgebroken zorgen voor het zoo plotseling afgebroken onderwijs waarmeê hare gedachten zonder ophouden vervuld bleven, bezweek zij op 26 October daaraanvolgende, betreurd door allen die haar gekend hebben, dankbaar dat aan het lijden een eind was gekomen.

Op 30 October werd zij te Amsterdam op de Nieuwe-Ooster-Begraafplaats naast hare Moeder ter ruste gelegd, hartelijk herdacht door den Heer Toose, den Directeur van de Hoogere Burgerschool waar zij werkzaam was en die, zoowel als zijn gezin, haar steeds met de meeste waardeering voor hare verdiensten, op de hartelijkste wijze waren tegemoet gekomen, en door hare vriendin Mejuffrouw N. Loos, die haar ook zoo goed gekend had.

Volledigheidshalve zij hier nog vermeld, ten bewijze van het aanzien dat zij genoot, dat haar tijdens hare ziekte nog door Professor Salverda de Grave werd gevraagd of hij haar aan den Minister mocht voorstellen voor de benoeming van Examinatrice voor de Examens van het Spaansch Middelbaar Onderwijs. Het was helaas echter te laat. Het uurwerk was bijna afgeloopen.

Onder de onderscheidingen die haar te beurt zijn gevallen, was er echter geene waarop zij hoogeren prijs stelde dan de in 1905 plaatsgevonden hebbende verkiezing tot Lid der Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden. De deswege ontvangen brief, onderteekend door den President, G. Kalff, en den waarnemenden Secretaris, G.J. Boekenoogen, was een document waarmede zij ten zeerste was ingenomen en dat zij met gepasten trots, voor zooverre zij daartoe in staat was, beschouwde. Het was dan ook iets zeer bijzonders, evenals zij zelve eene zeer bijzondere persoonlijkheid mocht heeten. Vreemdelinge, met eene moedertaal zoozeer verschillend van de Nederlandsche, waarin zij zich echter in betrekkelijk korten tijd zoodanig had ingeleefd dat zij haar niet alleen volkomen zuiver sprak doch ook met alle hare bijzonderheden was bekend geraakt en diensvolgens onberispelijk daarin schreef, - was zij inderdaad zelve eene zeer bijzondere vrouw, die in alle opzichten haar geslacht tot eer verstrekte en wier ingenomenheid met ons land, onze taal en ons karakter, ook ons tot eer verstrekte. En zij heeft dat niet bij woorden tot hare vrienden en vriendinnen gelaten, zij heeft het, zooals trouwens uit de hiervoren genoemde werken genoegzaam blijkt, duidelijk uitgesproken. Geene gebeurtenis van eenig belang vond ten onzent plaats, of zij gaf er verslag van, dan

[p. 30]

eens in de eene taal en dan eens in de andere, en door de vele bladen waarin zij schreef, heeft zij er meer dan iemand toe bijgedragen dat Nederland in den vreemde meer en meer bekend werd. Niets ontsnapte haar. Bezield met liefde voor Kunsten en Wetenschappen, wist zij onze schilderkunst, onze bouwkunst, onze tooneelspeelkunst, en nog zoo veel meer, in het juiste licht te stellen en naar waarde te doen schatten, en dat steeds op de aangenaamste wijze. Evenals het een genot was met haar mondeling van gedachten te wisselen, evenzoo was het een genoegen te lezen wat zij schreef en van de ontwikkeling harer denkbeelden kennis te nemen. Ook was het een genoegen haar over ons land als zoodanig, te hooren spreken, vooral wanneer zij hare zomer-reisjes maakte. Voorzien van een open oog voor natuurschoon, ontging haar ook te dien opzichte niets. Met voorliefde sprak zij o.a. over Doesburg, Scheveningen, Oostvoorne, Utrecht en Omstreken, maar ook vele andere plaatsen heeft zij bezocht, de hoofdstad niet te vergeten, de stad die haar niet alleen lief was geworden, maar die zoo terecht hare bewondering genoot.

Acht ik hiermede voldaan aan de uitnoodiging tot mij gericht, dan kan ik het toch niet nalaten hier nog een enkel woord bij te voegen omtrent Adèle's lieftallig karakter en minzamen aard, waarvan bij zoo verschillende gelegenheden herhaaldelijk is gebleken. Zoo bijvoorbeeld wanneer zich in de ziekenhuizen vreemdelingen bevonden die niemand kon verstaan en die er naar snakten om wat te zeggen of wat te hooren. Dan was zij, in weerwil harer drukke werkzaamheden, toch altijd gereed om zoo spoedig mogelijk aan de tot haar gerichte roepstemmen gevolg te geven en op te helderen wat niet begrepen werd of weldoende woorden van troost uit te spreken. De vermelding hiervan dunkt mij het waardigste slot van de levensbeschrijving dezer verdienstelijke vrouw.

Rotterdam, Januari 1919.

Jos. Jacobson.