Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1918

[p. 57]

Levensbericht van C.E. van Kesteren.

Carel Eliza van Kesteren werd den 12^en Augustus 1837 te Neede in Gelderland geboren, waar zijn vader predikant was. Reeds op 24-jarigen leeftijd had hij een drietal actes M.O. behaald en vertrok in 1861, dus kort daarop, naar Indië, om op te treden als gouverneur van de kinderen, drie zoons en een dochter, van den regent van Demak, Pangeran Ario Tjondro Negoro.

Terecht zegt ir. R.A. van Sandick in zijn levensschets van Van Kesteren (De Ingenieur van 7 Juli 1917 n^o. 27) dat het moeielijk is na te gaan welk aandeel Van Kesteren gehad heeft in den ontwikkelingsgang van deze zijne leerlingen, gedurende de ruim twee jaren, dat hun opvoeding hoofdzakelijk aan hem was toevertrouwd. Zeker is het echter, dat die leerlingen zich in hun later leven onderscheiden hebben door hun buitengewone ontwikkeling, en dat zij getoond hebben zich bijzonder goed in het Nederlandsch te kunnen uitdrukken. Een schitterende carrière is het deel van de mannelijke leerlingen geweest. Zoo werd een der zoons van Pangeran Ario Tjondro Negoro, Pangeran Ario Hadiningrat, de bekende regent van Demak, aan wien Staatsraad J.H. Hasselman in De Gids van 1916 n^o. 3 zulke waardeerende woorden wijdde. De tweede zoon, later regent van Japara was de vader van de zoo bekende Raden Adjeng Kartini, die in haar boek ‘Van Duisternis tot Licht’, als het ware een nieuwe periode voor de Javaansche vrouw inluidde en gelegenheid vond haar edele gedachten te uiten. De derde zoon Soerio Tjondro Negoro, regent van Koedoes, gaf onder den schuilnaam Poerno Setono een reisbeschrijving van een tocht over Java en gaf in het Nederlandsch aanteekeningen in het licht op het bekende standaardwerk van professor Veth over Java.

Men zou dus kunnen zeggen, dat de resultaten door Van Kesteren met zijn onderwijs bereikt, uitnemend zijn geweest.

Van Kesteren was echter een man, die behoefte had zijn denkbeelden in geschrifte te uiten. Hij beschikte over een zeldzaam vlotte pen, die hij in 1863 in dienst van de pers stelde. Hij trad toen nl. op als hoofdredacteur van De Locomotief, die in Semarang

[p. 58]

als weekblad verscheen. Er was in die jaren op koloniaal gebied heel wat te doen, en Van Kesteren wist in zijn blad zijn denkbeelden met zooveel overtuiging te verdedigen, dat het spoedig een leidende positie onder de Indische bladen innam, vooral toen hij er in geslaagd was De Locomotief in een dagblad te veranderen. In zekeren zin kan men Van Kesteren beschouwen als de baanbreker van de z.g. ethische politiek op koloniaal gebied, een richting, die nog steeds door De Locomotief wordt voorgestaan.

In 1878 trad Van Kesteren af als dagbladleider en keerde naar Nederland terug; hij bleef echter directeur van De Locomotief.

Van Kesteren wenschte dat de Indische pers beter tot het moederland zou doordringen. Hij kon het weten hoeveel goede denkbeelden in de hoofdartikelen der Indische bladen werden geuit, die waard waren hier overwogen te worden. Hij wilde dus hier stichten een tijdschrift gewijd aan koloniale belangen, dat ook in ruime mate zou weergeven wat er ginds werd gepubliceerd. Gesteund door andere bekende koloniale mannen deed Van Kesteren De Indische Gids verschijnen, die onder zijne leiding al spoedig een goede plaats onder de toen zoo zeldzame koloniale tijdschriften wist te veroveren. Nog steeds heeft dit tijdschrift een rubriek, die een overzicht geeft van tijdschrift- en dagbladartikelen.

Wat Van Kesteren met de uitgifte van De Indische Gids beoogde vindt men in ‘Een woord aan den Lezer’ dat hij in de eerste aflevering van dat tijdschrift (1879) deed afdrukken. Wij lezen daar o.a.:

‘Met dit Tijdschrift wenschen wij, onafhankelijk van partijleuzen, in het belang van Nederland en de Kolonie werkzaam te zijn. Het is bestemd, om in Nederland en in Indië de nog zeer beperkte kennis van de Kolonie te helpen vergrooten, de kennis van haar bevolking en van hare maatschappelijke en economische toestanden vooral, en om daaraan nauwgezet de waarde van reeds ingevoerde, en het nuttige van andere hervormingsmaatregelen te toetsen. Het zal, hopen wij, ertoe bijdragen, dat het wederzijdsch vertrouwen tusschen Indië en moederland worde versterkt, en dat ginds en hier de overtuiging gewekt of bevestigd worde, dat met de handhaving van ons vaderland als koloniale mogendheid onze nationale eer is gemoeid, en dat het Nederlandsche gezag in Azië, zal het duurzaam op eerbiediging kunnen rekenen, standvastig en krachtig een regeeringsstelsel in practijk heeft te brengen, dat op degelijke kennis van land en volk, op gezonde economische beginselen en op de rechtvaardigheid berust.’

Wij hebben het elders reeds gezegd, wij herhalen het hier: een goed en klaar program. Achttien jaar heeft Van Kesteren aan de verwezenlijking van zijn koloniale beginselen gearbeid, terwijl in Indië De Locomotief dezelfde denkbeelden voorstond. In 1897 droeg Van Kesteren met een ‘Den Lezer Heil’ de hoofdredactie

[p. 59]

van De Indische Gids tijdelijk over aan ir. R.A. van Sandick, omdat zooals later wordt vermeld, zijn tegenwoordigheid in Indië noodig was. De tijdelijke overdracht is definitief geworden.

Hoewel Van Kesteren sterk den drang in zich gevoelde om zich te uiten, heeft hij daarin wat De Indische Gids betreft goede maat weten te houden, anders immers krijgt zulk een orgaan veel van een lijforgaan. Het register van De Indische Gids 1879-1903 vermeldt de volgende artikelen van zijn hand: De tegenwoordige verhouding tusschen G.G. en opperbestuur; Waarom met de conversie getalmd?; De staking van het verzet te Semarang; De veestapel op Java; Een reisindruk van Java meegebracht; De Nisero-quaestie en de Gouv. Gen. Loudon; Een legaat uit den Engelschen tijd; Een en ander over de welvaart der inlandsche bevolking en de toekomst der Europeesche landbouwnijverheid in Ned. Indië; Een ideaal voor den Indischen staatsambtenaar; De sluiting van twee drukkerijen op Java; Herinneringen en opmerkingen; Waarom zijn de spoorvrachten op Java veel hooger dan in Britisch-Indië?; Is de toekomst der kolonie niet zeer verontrustend?; Een bijdrage tot de geschiedenis van den Javaoorlog; Een subsidie voor het uitgeven van statistische overzichten betreffende N.I.; Een nalezing van begrootingsdiscussiën; Waarschuwingen voor den Javaoorlog; Over enkele nieuwe begrootingsposten; Op welke gronden de Minahassa tot Gouv. gebied is verklaard; Het werk van dr. Snouck Hurgronje over de Atjehers; De productiviteit van irrigatiewerken, naar aanleiding van een debat in de Tweede Kamer; Zijn er niet te veel Europeesche ambtenaren bij het B.B.; Bij den dood van Mr. W.K. baron van Dedem; Den Lezer Heil. (Tijdelijke overdracht van de redactie).

Gaat men deze opgave na, dan blijkt er wel uit, dat Van Kesteren geen eenzijdigheid kon worden verweten. Getrouw aan zijn voornemen heeft Van Kesteren De Indische Gids vrij weten te houden van partijleuzen en dit tijdschrift is er steeds vrij van gebleven. In de eerste uitgave van de Encyclopaedie voor Nederlandsch-Indië werd het ten volle verdiende getuigenis afgelegd: dat Van Kesteren door zijn van vooruitstrevenden zin en liefde voor Indië getuigende artikelen geen geringen invloed heeft uitgeoefend op het tot stand komen of voorbereiden van verbeteringen in Indie.

Het mag zeker gevraagd worden waarom iemand als Van Kesteren nooit naar de Tweede Kamer is afgevaardigd. Aan deskundige voorlichting op koloniaal gebied was er in vroegere jaren in ons parlement zeker wel behoefte. Het antwoord moet luiden, dat Van Kesteren door zijn temperament niet altijd de menschen, die hij daarvoor noodig had, aan zich wist te binden. Hij, de man van impulsen, noemde de zaken te ronduit bij den naam. Te begrijpen is het, dat Van Kesteren ten slotte ‘in zijn ongeroepen adviseurschap’ niet de noodige voldoening vond. Ir. Van Sandick noemt hem eigenlijk van harte meer een man van de

[p. 60]

daad dan van het geschreven woord. Dat hij geen rechtstreekschen invloed op de ontwikkeling van koloniale vraagstukken kon oefenen werd hem onverdragelijk. Wij zijn nu genaderd aan de laatste periode van Van Kesteren's leven.

Den 27^en September 1895 werd mede door Van Kesteren opgericht de Kediri-stoomtrammaatschappij; hij werd tot directeur gekozen.

Heeft deze nieuwe richting zoozeer zijn geheele persoon in beslag genomen, dat hij voor algemeen koloniale vraagstukken geen tijd meer had? We weten het niet, maar zeker is het dat van die belangstelling naar buiten niet meer bleek, al volgde hij, naar we meenen, tot het laatst toe met aandacht hoe de zaken in Groot-Nederland zich ontwikkelden.

In 1896 deed hij De Locomotief over aan een ter exploitatie van dat dagblad in Nederland opgerichte vennootschap.

Minder gunstige berichten omtrent den gang van zaken bij de Kediri-stoomtrammaatschappij hadden Van Kesteren genoopt om den 14^en Januari 1897 naar Indië te vertrekken, om een onderzoek in te stellen. Kort na zijn aankomst in Indië had de administrateur ontslag verzocht, waardoor de directeur Van Kesteren tevens drie maanden als administrateur fungeerde en de voldoening mocht smaken de zaken in het goede spoor terug te brengen.

Van Kesteren trad ook op als directeur van de Malang-stoomtrammaatschappij, die 18 Mei 1896 werd opgericht.

Van Kesteren heeft gewerkt zoolang het dag voor hem was. Toen de jaren voorbij gingen en ten slotte ook op dat eens zoo krachtige gestel hun stempel begonnen te drukken, heeft hij, helder van geest tot het laatst toe, het besluit gevat om rust te nemen. Den 1^en Mei 1917 zou voor hem het oogenblik gekomen zijn om zich uit alle zaken terug te trekken, om dan in het rustige Arnhem zijn verdere levensdagen te slijten en te arbeiden aan zijn memoires.

Maar reeds in April hoorden we, dat Van Kesteren het niet goed maakte. Het was wel niet ernstig met hem, maar met het oog op zijn hoogen leeftijd dreigde er toch gevaar. Medio April zou hij naar zijn nieuwe woonplaats verhuizen, maar op raad van zijn geneesheer vertrok hij reeds den 4^en April 1917 derwaarts. Lang heeft hij niet van zijn rust mogen genieten, want reeds den 16^en April d.a.v. is hij overleden. Voor hem heeft inderdaad geschreven gestaan: REPOS AILLEURS.

E.A.A. van Heekeren.