Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1913

[p. 67]

Levensbericht van Mari J. Ternooy Apèl.

Toen in 1890 de kranten het bericht hadden gebracht, dat W. van Korlaar en ik op den Coolsingel te Rotterdam den Tivoli-Schouwburg met het nieuwe winterseizoen zouden openen en bespelen, kreeg ik op een goeden dag bezoek van den toen te Amsterdam zeer bekenden predikant Ternooy Apèl. Hij bracht zijn zoon Mari mede.

Met een bezwaard gemoed, zuchtend en tobbend, kwam Dominee vertellen dat zijn zoon ..... tooneelspeler worden wilde. Nog zie ik de verraste geruststelling op het gelaat van den gemoedelijken ouden heer, toen hij bemerkte niet in een zigeunershol te zijn beland en geen spulle-baas voor zich te hebben.

Het gelukte me vrij spoedig alle zijne bezwaren uit den weg te ruimen en bij het afscheid verklaarde hij opgelucht: zijn zoon met een gerust hart aan mijn leiding toe te vertrouwen.

Het was 4 October 1890 dat Mari J. Ternooy Apèl in den Tivoli-Schouwburg te Rotterdam in Shakespeare's blijspel Veel leven om niets voor het eerst als tooneelspeler optrad.

Te Amsterdam had hij het Gymnasium bezocht, was

[p. 68]

daarna op een notaris-kantoor gekomen, deed zelfs het eerste notarieele examen, maar moest, na een zenuwziekte gelukkig doorstaan te hebben, van de verdere studie voor het deftig ambt afzien. Trouwens hij voelde er niets voor. De journalistiek trok hem meer aan. Reeds leverde hij gedichten, verhaaltjes en allerlei bijdragen in tijdschriften. Bij den bekenden uitgever Hilarius te Almelo kwam hij aan de krant. Maar lang is hij ook daar niet gebleven. Kort daarop volgde hij zijn ware roeping en werd tooneelspeler.

Jong, vurig als hij was, wilde hij maar dadelijk groote rollen spelen. Daarin kon ik hem, die nog alles te leeren had, niet van dienst zijn. Na een jaar trok hij weder naar Amsterdam en verbond zich aan het gezelschap van Charles de la Mar. Daar vond hij gelegenheid in verschillende rollen van meer of minder beteekenis op te treden. Vervolgens kwam hij onder de Directie Harms en De Ruyter, toen bij een troepje van Chrispijn, en daaruit ontstond weldra de zoo gunstig bekende Nederlandsche Tooneelvereeniging, waarvan Adriaan van der Horst en Mari J. Ternooy Apèl jaren lang de leiders zijn geweest.

Eerst was H.L. Chrispijn daar regisseur. Toen deze overging naar de Koninklijke Vereeniging: Het Nederlandsch Tooneel, werd hij opgevolgd door Henri van Kuyk. Na diens opneming in Meerenberg, waar hij ook overleed, wisselden Ternooy Apèl en Van der Horst elkander als regisseur af.

Het getuigt zeker van bewonderenswaardigen werklust, dat Ternooy, zooals hij in den regel genoemd werd, ondanks zijne drukke bezigheden van tooneelspeler, regisseur en directeur, den tijd vond als journalist aan verschillende kranten mee te werken, romans, stukken,

[p. 69]

gedichten te schrijven en zelfs met Willem Royaards het Maandelijksch Tijdschrift voor Tooneel te redigeeren, dat trouwens niet lang leefde.

Doodzonde is een roman, dien hij onder eigen naam uitgaf evenals een verzen-bundel: Bontgevederde gedichten.

Onder den schuilnaam Bram van Dort zagen de romans: Eenzamen, Komedianten, Mademoiselle Céline, Marie en Om het mensch worden het licht, waarvan eenige meerdere drukken beleefden.

De vergulde vingerhoed, boertig spel in 3 bedrijven, Heilig, tooneelspel, Lucie id., Liefde id. in 3 bedrijven gaf hij uit onder eigen naam, terwijl Strijd, tooneelspel in 4 bedrijven was verschenen onder zijn pseudoniem.

Als regisseur deed hij o.a. vertoonen: De Spaansche Brabander, Geneesheer tegen wil en dank, Ingebeelde zieke en Eeuwige Strijd, een Deensch stuk waarin hij heel mooi een orthodoxen Dominee speelde.

Eenige zijner beste rollen waren: Robbeknol in ‘De Spaansche Brabander’, Jan in ‘Huwelijksbedrog’, Scanarelle in ‘Geneesheer tegen wil en dank’, de titelrol in ‘De ingebeelde zieke’, de herbergier in ‘Maat voor Maat’, Koning Bilbonzo in ‘Don Torribio’, Warenar, de Rabbijn in ‘Ghetto’, de Zwerver in ‘Het beloofde land’, enz. enz.

Na een langdurig lijden overleed Mari J. Ternooy Apèl den 13^en October 1912. Den 15^en Juni 1867 werd hij geboren.

Als mede-oprichter en -bestuurder van de eerste Nederlandsche Tooneelvereeniging zal zijn naam ongetwijfeld in de vaderlandsche Tooneelgeschiedenis met eere genoemd blijven.

Vele, zéér vele oorspronkelijke stukken, o.a. alle tot heden geschreven werken van Herman Heyermans deed

[p. 70]

hij mede vertoonen en speelde er vaak een hoofdrol in. Adriaan van der Horst gaf een jaar vroeger dan Ternooy Apèl den strijd op om de eens zoo bloeiende ‘Nederlandsche Tooneelvereeniging’ in stand te houden. Toen Mari J. Ternooy Apèl wegens ziekte absolute rust moest houden, werd zijn stichting ontbonden. Herman Heyermans nam den naam over voor zijn nieuw gezelschap, dat met het a.s. seizoen op zijne beurt den Hollandschen Schouwburg gaat verlaten.

Mei 1912.

Jan C. de Vos.