Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1911

[p. 141]

Levensbericht van C.J. Leendertz.

Coenraad Jacobus Leendertz werd den 1^sten October 1850 te Arnhem geboren. Zijn jeugd bracht hij in Gelderlands hoofdstad door en bezocht daar o.a. de toen zeer gunstig bekende school van den heer Vethake. Reeds vroeg voelde hij zich aangetrokken tot het militaire leven en koos daarom de officiersloopbaan. In 1870 werd hij tot 2^de Luitenant der Infanterie O.-I.L. aangesteld. Als zoodanig nam hij aan verschillende expedities deel: o.a. aan die van 1873 en 1876 in Atjeh, waardoor hij gerechtigd was tot het dragen van het eereteeken voor belangrijke krijgsbedrijven. In 1877 met verlof in Nederland, werd hij tot 1^ste Luitenant bevorderd en keerde het volgend jaar, nu met zijn jonge vrouw, Mej. C.J. Gamelkoorn, naar Indië terug.

Het vooral voor den militair vaak zoo afmattend leven in de tropen had echter te veel van zijn krachten gevergd, zoodat hij wegens lichaamsgebreken in October 1882 eervol uit den militairen dienst werd ontslagen. Hij keerde naar het vaderland terug, waar het klimaat al spoedig een weldadigen invloed bleek te oefenen op zijn ongunstigen lichaamstoestand.

Steeds had Leendertz veel voor het onderwijs gevoeld; toen dan ook de vraag, wat hij nu zou gaan doen, ern-

[p. 142]

stig onder de oogen moest gezien worden, besloot hij zich toe te leggen op de studie der Aardrijkskunde, om te trachten in dat vak bevoegdheid voor het Middelbaar Onderwijs te krijgen. Na eenige jaren van ernstige studie, waarbij hij vooral veel leiding en hulp vond bij de Hoogleeraren Kan en Wilken, legde hij in November 1882 met goed gevolg het examen af. Op 9 Augustus 1883 benoemde de gemeenteraad van Leiden hem tot leeraar in de Aardrijkskunde aan de Hoogere Burgerschool voor jongens; niet lang daarna werd hem eveneens het onderwijs in het schoonschrijven aan genoemde school opgedragen.

Tot kort voor zijn dood heeft Leendertz zijn beste krachten gegeven aan het onderwijs te Leiden. Hij verstond uitstekend de kunst om met zijn leerlingen om te gaan. Ze hielden veel van hem, vooral ook, omdat hij zijn onderwijs op een aangename, onderhoudende wijze wist te geven. Behalve zijn groote algemeene kennis werkte daartoe vooral zijn persoonlijkheid mede. Leendertz toch was een man van een opgewekte natuur. De wanden van het Aardrijkskundelokaal dreunden vaak van den hartelijken, gullen lach van leeraar en leerlingen. Wanorde duldde hij niet. Zelf iemand van aangename, beschaafde vormen, trachtte hij die ook bij zijn leerlingen aan te kweeken. En wee hem, die door houding, gebaar of woord daarin te kort schoot. En wat zeker voor een leeraar in de Aardrijkskunde een groot voorrecht mag genoemd worden, hij was een bereisd man, die op boeiende wijze in de Aardrijkskundeles wist te vertellen van hetgeen hij in verschillende deelen der wereld had gezien en ervaren. Vooral muntte hij uit door een uitgebreide en degelijke kennis van onze Indische Bezittingen, die hij als officier in alle richtingen doorkruist had. Als hij van zijn Indische loopbaan ver-

[p. 143]

telde, vooral wanneer hij verhaalde, wat hij op zijn tochten in Atjeh en elders had ondervonden, hingen de leerlingen aan zijn lippen.

Leendertz hield innig veel van Indië en steeds betreurde hij het, dat zijn gezondheidstoestand hem had gedwongen afscheid te nemen van het officiersambt en van het land waarin hij zoo veel jaren had doorgebracht. En hij wist zijn liefde voor Insulinde over te gieten in zijn leerlingen. Wij durven met beslistheid hier de verzekering geven, dat vele Leidsche jongelui, die nog heden een eervolle betrekking in onze Oost bekleeden, het aan hun leermeester, den heer Leendertz, te danken hebben, dat ze bij de keuze van een werkkring hun blik op Indië richtten.

In 1892 werd Leendertz tot lid onzer Maatschappij gekozen.

De stad zijner inwoning heeft, ook buiten zijn onderwijs aan de Hoogere Burgerschool, veel aan hem te danken.

Gedurende vele jaren was hij lid van de Plaatselijke Schoolcommissie en van de Commissie voor de Volksbijeenkomsten. In laatstgenoemde hoedanigheid was hij bijzonder op zijn plaats, omdat hij uitstekend met het volk wist om te gaan; vooral in den tijd toen hij als secretaris der Commissie fungeerde, heeft hij veel bijgedragen tot den bloei dezer Vereeniging, waarop Leiden nog steeds trotsch is.

Zijn bekendheid met de volksklasse kwam hem bijzonder te stade in zijn betrekking als medewerker van de Leidsche Maatschappij van Weldadigheid ter voorkoming van armoede. Later was hij een der hoofdbestuurders van genoemde Maatschappij.

Ook in het Bestuur van het Invalidenhuis te Leiden had de heer Leendertz gedurende vele jaren zitting. Hij

[p. 144]

voelde veel voor de oud-gedienden, waaronder hij meer dan eens een vroegeren krijgsmakker ontmoette.

Bovendien bekleedde hij geruimen tijd de betrekking van Etappe-Commandant, Station Leiden, van de Permanente Spoorwegcommissie.

Werkzaam is Leenderts gebleven tot het einde, dat bij hem, helaas, niet eerst bij zijn dood kwam.

Reeds vele maanden vóór zijn overlijden moest hij verlof vragen, omdat zijn werk hem te zwaar viel; zijn lichaamskrachten verminderden zichtbaar. Daar hij wel voorzag, dat hij zijn betrekking niet weer zou kunnen vervullen, vroeg hij zijn ontslag, dat hem den 7^den Januari 1910 eervol werd verleend.

Hij vestigde zich metterwoon te Oosterbeek en hoopte in de heerlijke lucht van dat vriendelijke dorp, in de nabijheid van zijn geboortestad, herstel te vinden. Het mocht evenwel niet zoo zijn. Den 9^den September 1910 ontsliep hij en den 13^den September volgden wij hem naar zijn laatste rustplaats op het kerkhof te Leiden.

In 1890 verscheen te Arnhem van de hand van den overledene: Van Atjeh's Stranden tot de Koraalrotsen van Nieuw-Guinea, Schetsen uit Insulinde. Met 5 gekleurde platen. Het doel van den schrijver met deze uitgave was: ‘bij het publiek meer belangstelling te wekken in onze Oost-Indische Bezittingen.’ Het boek bevat een bundel schetsen tot een reisverhaal vereenigd. Van de fauna worden hoofdzakelijk vermeld de dieren die in het volksgeloof een rol spelen. Van de flora worden vooral de cultuurgewassen besproken. Ethnographische schetsen nemen er een ruime plaats in. Schr. toch meende, dat voor hen, die later als militair of civiel-ambtenaar of als particulier naar Indië zouden gaan, kennis van de godsdienstige denkbeelden en gebruiken, van de rechtsbe-

[p. 145]

grippen en instellingen, van de zeden en denkwijzen der bevolking, bij het verkeer met de inlanders van groot nut kon zijn. Het boek is in vloeienden, levendigen stijl geschreven, de voorstelling is zeer aanschouwelijk.

In 1894 verscheen te Leiden van zijn hand: de Débâcle van Lombok, in het volgend jaar: Bali en de Balineezen en in 1896: Van Sumatra's Oostkust tot den Goudberg.

Herinneringen uit zijn militaire loopbaan gaf Leendertz ons in een werkje dat in 1894 te Leiden verscheen, getiteld: In en om de kazerne, schetsen uit het militaire leven. Hierin toont de schrijver, die ook in de lagere rangen van het militaire leven goed thuis was, een scherpe opmerkingsgave te bezitten en een goed oog voor de komische zijde van menschen en gebeurtenissen. Het boek is in eenvoudigen, meestal humoristischen stijl geschreven. Enkele, thans nagenoeg uitgestorven typen als de Onder-Adjudant en de Sergeant-Instructeur, heeft hij ons naar het leven geteekend. De schetsen zijn zoowel uit het Hollandsche als uit het Indische krijgsmansleven genomen.

Zijn intieme omgang met prof. Wilken bracht hem tot dieper studie van den godsdienst en de godsdienstige gebruiken van de Inlandsche bevolking van Indië. De vruchten zijner onderzoekingen legde hij o.a. neer in Godsoordeelen en eeden, waarover Leendertz in 1886 een, volgens de Arnhemsche Courant ‘hoogst belangrijke’ voordracht hield in het Natuurkundig Genootschap Wessel Knoop, onder de zinspreuk ‘Tot Nut en Vergenoegen.’

In verschillende bijeenkomsten van hetzelfde Genootschap was hij reeds meermalen als spreker opgetreden. Zijn onderwerpen waren steeds genomen uit de Landen Volkenkunde van den Indischen Archipel.

In het Leidsch Dagblad schreef hij in de laatste maan-

[p. 146]

den van 1899 eenige stukken onder het opschrift: Van en over het Oorlogstooneel in Zuid-Afrika.

Zijn groote belezenheid op volkenkundig gebied blijkt ook uit een van zijn laatste geschriften, De Vrouw, een schets op het gebied der Volkenkunde, dat in 1901 te Leiden verscheen en waarin hij de maatschappelijke positie der vrouw schetst van de vroegste tijden tot heden.

Tijdens de Antwerpsche tentoonstelling in 1892 gaf Leendertz de, blijkens het groote debiet dat er aan te beurt viel, hoogst praktische en handige gids uit: In vier dagen uit en thuis. Vijf jaar later stelde hij een dergelijke gids samen voor bezoekers van de Wereldtentoonstelling te Brussel.

W. Draaijer.