Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1907

[p. 230]

Levensbericht van Eugen Gugel.

Eugen Gugel was het jongste der acht kinderen, ontsproten aan de echtverbintenis van Eugen Albert Gugel en Katharina Luise Hesz. Hij werd op 26 Maart 1832 geboren te Bergzabern waar zijn vader het ambt vervulde van Koninklijk Beiersch ‘Landkommissär’ (volgens de huidige titulatuur ‘Bezirks-Amtmann’).

Zijn vader in hoogeren rang overgeplaatst zijnde naar Zweibrücken, ontving Gugel aan het gymnasium dier stad de klassieke opleiding, van wier wenschelijkheid voor de algemeene ontwikkeling hij in later jaren zoo doordrongen was. Van 1850-56 bezocht Gugel de Polytechnische School te Munchen. Na afloop dezer studie werd hij, aan de Academie van Beeldende Kunsten, leerling van Professor Ludwig Lang.

Reeds in dien studietijd onderscheidde Gugel zich door bouwkundige talenten, die met groote toewijding en plichtbesef - eigenschappen, welke de grondslagen van zijn karakter uitmaakten - tot ontwikkeling werden gebracht. Een voorspoedige loopbaan was voor Gugel weggelegd toen hij de school met het volle leven verwisselde.

Aanvankelijk was hij te Munchen werkzaam op het

[p. 231]

sectie-bureau der Staatsspoorwegen en bij den bouw van stations op de lijn Innsbruck-Rosenheim van de Brennerbahn. Daarna bij de uitvoering van gerechtsgebouwen in Neder-Beieren en bij het ontwerpen van een groot zomerpaleis aan het Starnbergermeer voor Koning Maximiliaan. De dood van den koning, die plotseling en voor goed een einde maakte aan de voornemens tot den paleisbouw, bereidde Gugel, wien hierbij de leiding zou zijn opgedragen, eene groote teleurstelling. Deze zou echter kort daarna ruimschoots worden opgewogen door de uiterst eervolle benoeming van den 32-jarige tot Hoogleeraar aan de Polytechnische School te Delft. Deze inrichting was bij de regeling van het Middelbaar Onderwijs juist geheel gereorganiseerd en zij zag haar arbeidsveld aanmerkelijk uitgebreid.

Thorbecke's aandacht was op Gugel gevestigd door diens voormaligen leermeester Ludwig Lang.

Gugel aanvaardde den roep naar Holland en sedert vond hij daar zijn levenstaak. Gedurende een tijdperk van bijna veertig jaren, tot het bereiken van den leeftijdsgrens, die, als voor vele functionarissen, en daarbij de beste, ook voor Gugel nog te vroeg een einde maakte aan zijn ambtelijke loopbaan.

Gugel werd gedragen door eene idealistische opvatting van zijn taak. Sinecures bestonden niet voor hem. Wat hij deed, geschiedde met ernst en uit overtuiging. Maar de toewijding die hij zelf gaf, wenschte hij ook bij anderen aan te treffen. Luiheid of onverschilligheid waren hem een gruwel. Zijne kunst en zijne studie hing hij aan met eene schier naijverige liefde en hij verlangde door deze ook anderen bezield en gedreven te zien, overtuigd als hij was, dat zonder de vervulling van die voorwaarde geen welslagen kon zijn weggelegd.

[p. 232]

Zijne werkkracht evenaarde zijn plichtsbesef. Met eene nimmer falende toewijding, met onverflauwden ijver, met medesleepende lust en frischheid volbracht hij, hoewel vaak gebukt onder moeilijke omstandigheden, acht-en-dertig jaren zijne taak als hoogleeraar. Gering waren daarbij de hulpmiddelen die hem tar beschikking stonden en de belangstelling die van hooger hand werd gesteld in de architektuur was niet steeds, of liever, was zelden geëvenredigd aan hare beteekenis. Nooit echter faalde zijne toewijding; niets doofde zijn ijver. Zijn kollege was van uitermate degelijken inhoud, zorgvuldig voorbereid, tot het oogenblik bijgehouden, met de laatste ontdekkingen en de nieuwste naspeuringen in verband gebracht. Gugel's geest was scherp en onbevangen, drong door tot den kern der dingen. Met vastheid en kracht stond hij op zijne overtuiging, maar zeer wel kon hij billijken wanneer, mits ernstig en beredeneerd, ook zijne leerlingen een eigen weg zochten. Hij was, ook op artistiek gebied, een vijand van het dogma en van doctrinaire theorie. De liberale levensopvatting Gugel eigen, deed meer wellicht dan iets, hem in ons land zich thuis gevoelen.

Zijn oordeel wist Gugel pittig en gevat te uiten, vaak treffend door oorspronkelijkheid van gedachtengang en uitdrukking. Gloedvol was zijne voordracht en een Zuid-Duitsche tongval deed die zacht en vloeiend klinken. Als de warmte van zijne meening hem medesleepte, dan verraadden de levendigheid van zijn woord, de beweeglijkheid zijner gebaren een geestdriftig, licht ontvlambaar zuidelijk temperament.

Fijne gelaatstrekken, een innemende oogopslag, een gedistingueerd voorkomen kondigden den man van hooge beschaving en bekorende, aristokratische omgangsvormen aan, den minnaar van kunst en schoonheid in al hare

[p. 233]

uitingen. Zijne voorname natuur versmaadde goedkoope populariteit, deed hem afkeerig zijn van frase en poze, van uiterlijkheid in het algemeen. Een zekere schroom, in het leven geroepen door fijngevoeligheid en bescheidenheid, door den wensch om zelfs den schijn te vermijden zich zelf te zoeken, deed Gugel dikwijls zich op den achtergrond van het openbare leven houden, maar lokte ook wel eens de schijnbare bruuskheid van zijn wezen uit, die, hem zelf dan onbewust, enkelen trof.

De architekt was in Gugel opgegaan in den Professor. Het onderwijs nam zijn tijd echter niet zóó in beslag of zijn naam is verbonden aan belangrijke bouwwerken, waarvan de voornaamste zijn: het voormalig Physisch Laboratorium der Polytechnische School te Delft (1874), het Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen te 's-Gravenhage (1875-1876) (dit volgens een gewijzigd bekroond prijsvraagontwerp), de Studenten-Sociëteit te Leiden tezelfder tijd en het Universiteitsgebouw te Utrecht (1886). In 1875 ontwierp en bouwde hij de torenspits der Nieuwe Kerk te Delft in samenwerking met P.J.H. Cuypers.

In deze bouwwerken toonde Gugel een onbevangen blik en fijn gevoel. Hij, vreemdeling, op rijperen leeftijd geroepen in ons land te doceeren, wel verre van onder den invloed van gewoonte of gemak zich op een hem bekenden en vertrouwden weg te blijven voortbewegen, erkende aldra in onze bouwkunst de meest nationale richting en maakte zich deze eigen. De herleving der Renaissance, op bouwkundig gebied de zuiverste weerspiegeling van onzen landaard, was voor een niet gering gedeelte Gugel's groote verdienste.

Bewerkte Gugel met zijn ambtgenoot Prof. Henket een deel der ‘Waterbouwkunde’, belangrijker zijn de vier deelen der ‘Architektonische Vormleer’, eene door toe-

[p. 234]

lichtenden tekst begeleide verzameling voorbeelden en motieven van alle typen en tijden. De ‘Geschiedenis van de Bouwstijlen in de hoofdtijdperken der architektuur’ vestigde echter zijn naam als auteur. Dit werk is de vrucht van even nauwgezette als omvattende wetenschap en onze letterkunde kan door het bezit van dit boek bogen op een der meest doorwrochte geschriften over de ontwikkeling en karakteristiek der bouwkunst. Aanvankelijk samengesteld ten bate van Gugel's onderwijs, daarna in uitgebreider vorm uitgegeven, zag dit standaardwerk door drie drukken zijn succes bevestigd.

Aan waardeering heeft het Gugel niet ontbroken. De Ridderorde van den Nederlandschen Leeuw en het officierskruis der Oranje-Nassau-Orde hem verleend, zijn bewijzen der officieele erkenning van regeeringswege. Het eerelidmaatschap der Maatschappij tot Bevordering der Bouwkunst en van het genootschap ‘Architectura et Amicitia’ getuigden hoe Gugel in vakkringen gezien was.

In tal van besturen vervulde Gugel functies. Herhaaldelijk trad hij op als beoordeelaar van prijsvragen, terwijl hij ook gedurende jaren lid was van de Rijkscommissie van Adviseurs voor de monumenten van Geschiedenis en Kunst.

Zijne leerlingen hebben herhaaldelijk, wanneer de gelegenheid zich bood, deze aangegrepen om hem van hunne erkentelijkheid en hulde te verzekeren.

Het feest zijner 25-jarige ambtsvervulling was eene dier gelegenheden, zijn afscheid op 70-jarigen leeftijd eene andere, de laatste, waarbij als de subtielste uiting hunner hulde, zijne leerlingen hem een gouden eerepenning aanboden, wier voorvlak met de door Gugel hoogstgestelde monumenten prijkte.

Slechts drie jaren van ‘otium cum dignitate’ waren

[p. 235]

voor Gugel weggelegd en ook deze mocht hij niet onverdeeld genieten. Het stemde weemoedig in het besef van machteloosheid het sloopingswerk te moeten aanschouwen eener langzaam maar zonder aflaten voortwoekerende kwaal, die, levenskracht en levenslust ondermijnend, haar noodlottig werk volbracht tot, 21 Mei 1905, de ontknooping daar was, die, alleen, uit duldeloos lijden verlossing kon brengen.

Wanneer, ten laatsten male zijne herinnering raadplegend, Gugel terug zag in het verleden en het beeld van zijn loopbaan nog eens zich voor zijn geestesoog ontrolde, dan mocht een gevoel van weldadige bevrediging hem vervullen, het bewustzijn niet te vergeefs geleefd te hebben, hem sterken.

J.H.W. Leliman.