Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1906

[p. 180]

Levensbericht van Marius Buys.
1 September 1837-2 Juni 1906.

In het levensbericht van Dr. D. Lubach (1905, blz. 17) wordt van dezen getuigd: ‘Humaniteit was een der grondtrekken van zijn karakter: zacht in zijn oordeel over anderen, zocht hij in dezen steeds het goede, alleen pedanterie stootte hem af’.

Ook op Marius Buys is deze beoordeeling geheel toepasselijk. Hij was niet alleen in naam, als predikant, een man des vredes, - hij was het in zijne geheele levensopvatting. Hij was een gemoedelijk, beminnelijk optimist; tevreden met het lot dat hem beschoren was, tevreden met zijne omgeving. Ik zou mij niet kunnen voorstellen, dat er iemand zou zijn die ‘het land’ had aan den eenvoudigen man, wien alle aanmatiging vreemd was. En ik ben overtuigd, in zijn geest te handelen wanneer ik, hem hier herdenkende, dat zoo kort mogelijk doe.

Hij was te Leiden geboren en opgevoed; had daar van 1855-60 in de theologie gestudeerd en werd, na de vereischte examens te hebben afgelegd, in Augustus 1860 door het provinciaal kerkbestuur van Noord-Holland tot

[p. 181]

het predikambt toegelaten. In 1861 volgde het beroep naar Callantsoog; hij trad nu in het huwelijk met Mejuffrouw Bartha Jacoba Anthonia van Ewijck, en betrok met haar den 15^den September zijne pastorie. Hij bleef daar ruim acht jaren en werd toen beroepen naar Noord-Scharwoude, waar wederom acht kalme, gelukkige jaren gesleten werden.

Hij was met hart en ziel predikant. Verschillende preeken van zijne hand werden uitgegeven door de Vereeniging tot verspreiding van geestelijke lectuur; de almanak De liefde sticht bevatte menige bijdrage van zijne hand, en ook de eerste zijner afzonderlijke werken bewogen zich op godsdienstig gebied. Doch - al vervulde hij alle plichten, die op hem rustten, ijverig en trouw, - in de beide genoemde kleine gemeenten hield hij de beschikking over veel vrijen tijd, welken hij, overeenkomstig zijn aanleg, aan letterkundigen arbeid besteedde. Zooals uit de hierachter volgende lijst blijkt, hield hij zich het meest bezig met de vertaling van Duitsche en Engelsche werken.

Een geheel nieuw tijdvak van zijn leven brak aan toen hij in 1877 benoemd werd tot predikant bij de Protestantsche gemeente in Ned.-Indië. Mij dunkt, een man als hij, door zijn vertaalwerk bekend geraakt met vreemde landen, moet, toen hij zich voor die betrekking aanmeldde, gedacht hebben aan de woorden van De Génestet, zijn lievelingsdichter:

'k Zal reizen over zee en dolen over de aard;
'k Wil vreemde menschen zien en zeden, verre kusten -
Dat is een kostlijk deel des korten levens waard -
En ik moet zwerven eer mijn zwervend hart kan rusten;
Ik moet mij sterken met natuur en bergenlucht,
Bij kunst en puin, in avonturen en gevaren!
Op dan, dit goede land ontvlucht
Om schatten des gevoels, des geestes op te garen!

[p. 182]

In het begin van 1878 werd Buys geplaatst in de Padangsche Bovenlanden; in het laatst van 1879 te Riouw, een jaar later te Makassar, en van daar, in 1882, te Cheribon. Doch ook aan hem werd de juistheid der meening bewezen dat men, op reeds eenigszins gevorderden leeftijd in Indië komende, ‘niet ongestraft onder de palmen wandelt’: reeds in het begin van 1885 was, wegens ernstige ziekte, een verlof naar Nederland noodig. In het laatst van 1886 teruggekeerd, werd hem een dienstreis opgedragen naar de Westerafdeeling van Borneo, Billiton, Palembang en Bengkoelen; in Mei 1887 volgde zijne plaatsing te Bandoeng, waar hij tot zijn terugkeer - en nu voor goed! - naar Nederland, in 1890, bleef.

Uit deze opsomming blijkt dat Buys gedurende zijn betrekkelijk kort verblijf in Indië de gelegenheid had, veel te zien; en het ligt wel voor de hand dat een man als hij, met een open oog voor natuurschoon, van die gelegenheid ruim gebruik maakte. Inderdaad gaarde hij daarginds, in het verre Oosten ‘schatten des gevoels en des geestes’. Hij is, na zijn Indischen dienst, eigenlijk nooit meer goed gezond geweest, en men kan dus wel vermoeden dat die dienst zijn leven heeft verkort. Toch sprak en schreef hij steeds met liefde en ingenomenheid over zijn Indischen tijd; o.a. in 1892: ‘Het blijft mij een rijke bron van genot, aan mijn Indisch verleden te denken, de beelden en tooneelen uit dat belangrijkste stuk van mijn leven ... weder scherpe omtrekken te geven’...

In de jaren 1878 en 1879 maakte Buys uitgestrekte dienstreizen over Sumatra's Westkust; en wat hij op die reizen opmerkte, werd aanvankelijk geboekstaafd als ‘feuilleton’ in de Opregte Haarlemsche Courant (1878-82). De daar opgenomen schetsen trokken de aandacht van

[p. 183]

den oud-minister E. de Waal, die zeer terecht, daarvan de vleiende getuigenis gaf: ‘eene verzameling zou onze Indische litteratuur wezenlijk verrijken’. (Onze Ind. Financiën VI, bl. 121). En toen van verschillende zijden eenige aandrang op den schrijver werd uitgeoefend - hij had zijne ‘brieven’ niet onderteekend, maar menigeen begreep dat zij van niemand anders dan van Buys konden zijn - werden zij in 1886 afzonderlijk uitgegeven onder den titel: Twee jaren op Sumatra's Westkust.

Bij dit werk, dat door zijne nauwkeurige opmerkingen en schoone natuurschilderingen uitmunt, staan alle andere boeken, door Buys uitgegeven, hoe verdienstelijk overigens ook, vergelijkenderwijs op den achtergrond. Met dit werk vestigde hij zijn naam als letterkundige; tengevolge van dit werk werd hij door onze Maatschappij bij de eerstvolgende gelegenheid (1887) onder hare leden opgenomen. En mij dunkt: menige bladzijde zoude een plaats verdienen in onze ‘bloemlezingen’, die op de gymnasia en hoogere burgerscholen worden gebruikt. Ik heb dit boek, in De Gids van November 1886, uitvoerig en met ingenomenheid aangekondigd, en daar ook enkele voorbeelden gegeven van des schrijvers stijl. Zoo één werk van Buys verdient, niet aan de vergetelheid te worden prijsgegeven, dan is het dit.

Na zijn terugkeer in het moederland trad Buys weder korten tijd als predikant op: in 1891-92 te Kwadijk, in 1897 te Vlijmen. Maar zijne gezondheid had door het Indisch klimaat een knak gekregen: had zij hem reeds genoodzaakt, van 1892 tot '97 rust te nemen, na 1897 moest hij onherroepelijk van het predikambt afzien. Hij vestigde zich toen eerst korten tijd in zijne geboorteplaats, daarna te 's-Gravenhage.

Intusschen, werkzaam bleef hij tot aan zijn overlijden.

[p. 184]

Dat blijkt uit de lijst zijner geschriften, en uit zijne medewerking aan verschillende tijdschriften en dagbladen; in het bijzonder aan het Bataviaasch Nieuwsblad, waarin, van 1891 tot 1906, menige brief van zijne hand voorkomt.

Vergis ik mij niet, dan is, na zijn terugkeer uit Indië, zijn hart meer aan onze Koloniën dan - hoe ‘echt Hollandsch’ hij ook was - aan het moederland blijven toebehooren. Hij stelde belang in al wat onzen Indischen Archipel betrof - hij was een trouw bezoeker van de wintervergaderingen van het Indisch Genootschap - en betreurde het dat bij zoovele Nederlanders gebrek aan kennis van Indische zaken en toestanden heerschte. Hij meende ‘een goed werk te doen’ met de uitgaaf van zijne herinneringen uit zijn Indisch leven, omdat daardoor misschien het peil der belangstelling hier te lande in ons overzeesch bezit een weinig rijzen zou.

Ik heb Buys 27 jaren gekend. Hij is ons, zijne verwanten en zijne vrienden, ontvallen na een langdurig, geduldig gedragen lijden, en wij konden getuigen: ‘een goed mensch is van ons heengegaan’. Zijn naam zal bij ons in vriendelijke herinnering blijven.

E.B. Kielstra.

[p. 185]

Lijst der afzonderlijke werken van M. Buys.

Vijftien practicale meditatiën van de geboorte, het lijden en de opstanding van den Heere Jezus Christus. Sneek, J. Campen, 1860.

Ter bevordering van zegenrijk godsdienstig leven. Schagerbrug in de Zijpe, J.J. Honig, 1866.

De Bijbel. Gedachten en opmerkingen over zijne waardeering en zijn gebruik. Een geschrift voor het volk, I. Haarlem, I. de Haan, 1871.

Klassieke woorden. Verklaring van een aantal veel gebruikte uitdrukkingen, aan de Grieksche en Romeinsche mythologie ontleend. Amsterdam, K.H. Schadd, 1872.

Mr. Jan Rudolf Thorbecke herdacht. Tiel, D. Mijs, 1872.

S. Smiles, Ken U zelven! Bewerkt door M. Buys. Amsterdam, K.H. Schadd, 1872; 2e druk, 1874; 3e druk onder den titel: Karakter. Rotterdam, H. Altmann, 1877.

H. Wachenhusen, Sabel en rozekrans. Een roman. Naar het Hoogduitsch. Amsterdam, Gebr. Kraay, 1872, 2 dl.

W.W. Cazalet, Het stamelen. De oorzaak waardoor het ontstaat en de wijze waarop het kan verholpen worden. Benevens enkele opmerkingen over sommige andere spraakgebreken. Naar de vijfde Engelsche uitgave bewerkt en met een voorrede voorzien. Zutphen, W.J. Thieme, 1874.

Ernst von Feuchtersleben, Gezondheidsleer der ziel. Naar de 37e Hoogduitsche uitgave bewerkt. Amsterdam, Jan D. Brouwer, 1874.

Handboek der Algemeene Geschiedenis, ook met betrekking tot beschaving, letterkunde en godsdienst door Dr. Georg Weber. (Voor Nederland bewerkt deel I en II door Dr. A.W. de Klerck, deel III-V door M. Buys). Zutphen, W.J. Thieme, 1875.

S. Smiles, Spaarzaamheid de weg tot welvaart. Bewerkt door M. Buys. Amsterdam, Wed. J.C. van Kesteren en Zoon, 1875-76 (ook onder den titel: Beheersch U zelven).

Overzicht van de geschiedenis der fraaie letteren in Nederland. Naar

[p. 186]

Hofdijk's geschiedenis der Nederlandsche letterkunde bewerkt. Amsterdam, Gebr. Kraay, 1876.

De Tijdstroom. Merkwaardige ontdekkingen en ontmoetingen te land en ter zee, tafereelen uit het leven der natuur en der volken enz., verzameld en bewerkt. 1e Serie 24, 2e Serie 34 afl. Amsterdam, A. Akkeringa, 1875-78.

De wereld en hare bewoners. Amsterdam, Gebr. S. en J. van Raalte, 1883.

Twee jaren op Sumatra's Westkust. Amsterdam, A. Akkeringa, 1886.

Mary J. Holmes, Betsy. Amerikaansche roman, vertaald. 2 dl. Id. 1887.

Batavia, Buitenzorg en de Preanger. Gids voor bezoekers en toeristen. Batavia, G. Kolff & Co. 1891.

Twee maanden op Borneo's Westkust. Leiden, S.C. van Doesburgh, 1892.

In het hart der Preanger. Id. 1900.

Duinenburg. Schetsen en herinneringen. Id. 1901.