Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1889

[p. 354]

Levensbericht van Jacobus Adriaan de Bergh.

(Geboren 6 Juli 1844 te Boxmeer; zoon van Philippus Adrianus de Bergh, Controleur van 's Rijks directe belastingen en van vrouwe Cornelia, Maria, Agnes Theben Tervile; opgevoed te Heusden; in 1861 geplaatst bij de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen te Breda; in 1865 overgeplaatst naar 's-Gravenhage; in 1868 benoemd tot klerk bij het Departement van Financiën; bevorderd tot adjunct-commies; in 1882 overgeplaatst bij de Kanselarij der beide Nederlandsche Orden; in 1884 op zijn verzoek eervol ontslagen en opgetreden als Hoofdredacteur van de (Oude) Amsterdamsche Courant; onderneemt in 1885 eene reis om de wereld; verlaat in 1886 zijne betrekking en in 1887 Amsterdam; komt lijdende te 's-Gravenhage terug, alwaar hij 27 Januari 1888 sterft.)

In het tweede bedrijf van Love's Labour's lost naar Burgersdijk's vertaling lezen we dat de Princes aldus inlichtingen vraagt over een harer pretendenten:

‘Een spotboef naar uw zeggen dus, een guit?’ waarop dit antwoord volgt:

‘Zijn vrienden zeggen 't; juist is uw besluit.’

[p. 355]

De weinige vrienden, die de Bergh behield, zouden, ondervraagd, hun indruk van zijne persoonlijkheid zeker niet anders omschrijven dan Maria het den hare deed over Lord Longaville. ‘Some merry mocking lord’ was de gissing en half bevestigde Lady Maria:

‘They say so most that most his humours know’, hetgeen de Princes bestempelt met:

‘Such short-liv'd wits do wither as they grow.’
en daarbij onwillekeurig onze herinnering dringt naar den kernigen Mirza-Schaffy, over wiens wijze lippen eenmaal de spreuk vloeide:

Gute Witze wollen bedacht sein,
Gute Verse wollen gemacht sein.

Van hetgeen de Bergh heeft geschreven, is, met uitzondering van die ééne brochure ‘Het Wapen des Rijks en des Konings’ alles uit opwelling en niets uit rustige overdenking geboren, en geeft de losse vorm vrij juist het gehalte aan. Losse meeningen, losse aanmerkingen, losse geruchten, losse geschriften, die in een oogenblik opgekomen, in een oogenblik neergeschreven, en in een oogenblik weggewischt zijn. Doch dit oordeel behoeft nog niet eene veroordeeling van den natuurlijken schrijftrant of van een weinig geschaafd proza in te houden. Volstrekt niet. Zal ons, bellettristen of essayisten van vóór 1880 (van poëeten gewaag ik niet meer, indien ze in de Nederlandsche Letteren nu nog niet dood zijn, dan zeker rusten zij allen op de lauwren van hun eerste vers) zal ons, die niet nuttig en per se niet geleerd zijn, zal ons, wier namen buiten de jaarboeken dezer Maatschappij als kaf voor den wind verstuiven, iets anders te wachten staan?! O, gij Koning Salomo, hoe lieflijk zijn de paden uwer wijsheid!! IJdelheid der ijdelheden.… En naar dien horizon den blik gericht, is het of de Haagsche Penkrasser ons allen den weg heeft gewezen. Tot vermeerdering van den nationalen letterschat behoeven wij niet bij te dragen - dát zal toch wel buiten ons ge-

[p. 356]

schieden - verrijking ervan zal, nu wij nieuwe muntmeesters hebben gekregen in de beoefenaars van de democratische kunst, onmogelijk blijken, laat ons dus allen penkrassers worden! Penkrassers, opperbest, mits wij - en hierin ligt de kern van de Bergh's exentrieke schrijverij - evenals hij reizen in de lucht en om de wereld over hebben voor het buitengewoon krassen onzer pen. (Haagsche Penkrassen n^o. 84, 85 en 86 (Dec. 1887.) Ook bij dezen enkeling heeft de Natuur zich in haren hoogst schalkachtigen aard vertoond, en alzoo den arbeid van ons medelid Wolfgang van der Meij ‘Het Aardsche Heldendom; de Humor als beginsel van het Wereldproces’ gestempeld. Niemand was minder in de wieg gelegd voor een streng hekelaar van maatschappelijke toestanden, voor een stug en steil hervormer dan de vroolijke, levenslustige de Bergh. De klucht was zijn gebied; het kluchtige zijne uitrusting; het schalkachtige zijne natuur. Verre bloedverwant van Breêro, Focquenbroch, Fokke Simonsz, van der Linden, van Zeggelen en van Maurik, eigenlijk den Yankee humoristen na verwant, heeft het zonderlinge lot dezen zonderling ook een zonderlingen letterkundigen levensloop beschoren. Slechts éénmaal was 't hem gunstig, toen het hem de klucht, ‘de Miljoenen-Erfenis’ in de pen gaf. Dat tooneelstuk is zijne eenige letterkundige zege geweest en zal met zijne heraldieke ‘Het Wapen des Rijks en des Konings’ de aanspraken bij den nakomeling moeten vormen op de.… onsterfelijkheid van zijnen schrijversnaam.

Tien jaren geleden toen de Bergh zijn eersten ‘Penkras’ vertoonde, schreef ik in het tijdschrift ‘De Banier’ (6^en Jaargang 1^ste aflevering): ‘Tot dusver zou het werk van den heer de Bergh aangeduid kunnen worden door dit devies: in het oog, langs het hoofd, uit de pen. Het ware een treurig iets, zoo het noodlot zooveel natuurlijk litterair talent hadde gedoemd onder te gaan op de klippen van het zonderlinge. Hier is aanleg; wordt

[p. 357]

die door den auteur verschreven, dan ligt de schuld aan het krassen zijner pen.’

Onlangs (April '89) vulde ik die woorden aan in de ‘Oprechte Haarlemsche Courant’ en moest daar van de Bergh getuigen: ‘Nog vóór hij de residentie en het bureau van de Kanselarij der beide Nederlandsche Orden verliet en in de Amstelstad aan het hoofd der ‘Oude’ Amsterdamsche Courant kwam, nog vóór hem ‘nederig adjunctcommiesje het traktement van een secretaris-generaal ten deel viel’ heeft hij kans gezien zijn aanleg te verschrijven. Op zijne manier speelde hij ‘Tweede Kamertje’, als hij zich niet als openbaar aanklager opwierp en met een gewicht over alle dingen tusschen den Haagschën hemel en de Haagsche aarde zijne critiek gaf, alsof van hem het gemeenebestelijk wélvaren der Ooievaarsstad enkel en alleen afhing. In die rol vertegenwoordigt hij de thans in ons Vaderland zoo gemeenzaam geworden type van den allermodernsten bemoeial, van dat legio huishoudelijke en meer dan huishoudelijke burgers van stad en land aan wier schommelende wieg eene boosaardige Fee het brevet van ‘opgewekt publiek levenmaker’ hing.’ -

Mét de Goncourt's is er aanleiding te zeggen: J'ai peur de l'avenir d'un siècle où tout le monde voudra avoir une carrière de vanité et de bruit.’

Een dergelijke loopbaan heeft Jacobus Adriaan de Bergh gehad en in zoover was hij een beter kind van zijn tijd dan menig ander.

25 Mei 1889. F. Smit Kleine.