Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1872

[p. 239]

Levensbericht van Mr. Jan Luzac .

Toen de hoogleeraar Johannes Luzac bij de ramp van Leiden het leven verloor, liet hij drie zoons na; de jongste hunner, Mr. Cornelis Johannes Luzac was gedurende vele jaren lid en laatstelijk voorzitter van de arrondissements rechtbank alhier, hij stierf 29 Augustvs 1861, men zie zijn Levensschets door Mr. D. Tieboel Siegenbeek in de Handelingen dezer Maatschappij van 1862 bl. 290. Diens oudste zoon, Mr. Cornelis Gerbrand, griffier bij het kantongerecht te Woerden, overleefde hem nog geen 7 maanden, 10 Maart 1862, en zijn jongste, Mr. Jan, Secretaris van Curatoren der Leidsche hoogeschool, overleefde hem nog geen 7 jaren.

Een onwillekeurig verzuim wil ik eindelijk herstellen, door in een paar bladzijden den korten levensloop van dezen mijnen academievriend te schetsen.

Jan Luzac was 7 Februari 1833 geboren en kwam als een veelbeloovend student in 1850 aan de academie. Opgeleid aan het toenmalige paedagogium van Dr. J.J. de Gelder alhier, gold hij voor een der beste juristen van dat jaar en werd zeker niet ten onrechte tot praeses der juri-

[p. 240]

dische faculteit door zijne medestudenten gekozen, bij wie hij om zijne kennis en aanleg algemeen gezien was. In 1855 promoveerde hij op eene Latijnsche dissertatie over den valschen eed, getiteld: ‘diss. de diversa perjurii notione, in recentioribus populorum legibus conspicua.’

Luzac vestigde zich als advocaat in zijne geboortestad, waar hij weldra met de vele lastpostjes werd bezwaard, die ons druk maatschappelijk leven op de schouders van jonge doch kundige mannen pleegt te leggen. Aan zijne practijk van die dagen herinneren nog twee rechtsgeleerde bijdragen in Themis opgenomen onder den titel van: ‘Een korte beschouwing van de echtscheiding wegens kwaadwillige verlating,’ 1856, bl. 266, en ‘Een paar aanteekeningen naar aanleiding van art. 379 C.P.’ 1856, bl. 403. Maar zooals vele jeugdige advocaten voor en na hem deden, zoo was Luzac dagelijks als repetitor bezig met eenige juristen, die in hem de hun noodige opleiding en opwekking vonden voor de theoretische kennis van het oude en nieuwe recht.

In het voorjaar van 1857 verscheen, als reminiscens van een oeconomisch collegie naar ik meen, zijne ‘Handleiding tot de kennis van de algemeene beginselen der Belasting.’ een boekje van 50 bladzijden, waarin hij de juiste begrippen omtrent de beste inrichting der belasting wilde helpen verspreiden.

Toen in het begin van 1859 aan de provinciale griffiën voor de afdeeling Statistiek, een afzonderlijke ambtenaar werd aangesteld, liet de regeering voor die betrekking voor Zuid-Holland het oog op Luzac vallen. Hij vertrok derhalve naar den Haag en kon toen in 't huwelijk treden met de vrouw zijner keuze, zijne innig geliefde Bertha, eene der dochters van professor Pruys van der Hoeven, die veel lief en leed op waardige wijze met hem heeft gedeeld.

Maar evenals eenige andere rechtsgeleerden moest Luzac

[p. 241]

weldra ondervinden, dat hij niet de man was voor het werktuigelijke der statistiek; niet iedereen, die de vruchten van de telling van menschen en zaken wil verwerken, is in staat die cijfers naar behooren op te zamelen, na te zien en te groepeeren. Gelukkig werd hij dan ook reeds in September van het volgende jaar tot een anderen werkkring geroepen, toen door den dood van den heer W.H. Dozy het Secretariaat van Curatoren der Leidsche hoogeschool was opengevallen. Luzac is aan den toenmaligen Commissaris des Konings van Zuid-Holland, Baron van der Heim, die ook president-curator was, deze benoeming verschuldigd; alle die Luzac kenden en daaronder schrijver dezes, die met hem naar die betrekking had gestaan, verheugden zich in deze promotie, waardoor hij tevens naar zijne geboortestad terugkeerde met het eind van 1860.

Bij de werkzaamheden aan dien post verbonden hield Luzac nog vrijen tijd over voor studie en ontspanning. In de ‘Bijdragen tot het Staatsbestuur van Betz, Boer en Hubrecht’ van 1861 verscheen van zijne hand een opstel over ‘De eerste kamer in den Constitutionelen Staat,’ en toen zijn oom de heer D.V.A. Blokhuyzen te Rotterdam, een der Commissarissen van de oude Rotterdammer Courant in Mei 1862 hem voorsloeg om de redactie op zich te nemen van dat toen eenigszins kwijnende dagblad, heeft Luzac daar ernstig over gedacht; de onderhandelingen eindigden echter met een overeenkomst, waarbij Luzac zich verbond om 3 à 4 maal 's weeks een hoofdartikel te leveren. Zoo begon met Januari 1863 zijne werkzaamheid op het gebied der journalistiek, waarop zijn grootvader Johannes Luzac en diens oom Etienne zulk een lof hadden ingeoogst met hunne Gazette de Leide. Maar de omstandigheden waren merkbaar verschillend; Jan Luzac was evenals zijne zoo even genoemde voorvaders een liberaal man, en de Rotterdammer Courant was dat niet geheel. Wel had de redactie door het getij gedrongen de bakens

[p. 242]

van het behoud verzet, maar het was toch geen vooruitstrevend orgaan zooals de Nieuwe Rotterdammer. Er was dus werkelijk iets stuitends in voor Luzac om juist voor dat blad hoofdartikelen te schrijven; maar de voordeelen, welke zij afwierpen, mochten door den huisvader niet versmaad worden.

Bij de oprichting der Hoogere Burgerschool te Leiden in 1862 werd Luzac benoemd tot leeraar in de staatswetenschappen, evenals aan hem de lessen in de staathuishoudkunde werden opgedragen aan de Burgeravondschool, in welken werkkring ik hem met goed gevolg heb zien arbeiden.

De vader van Luzac had uit overdreven nederigheid de merkwaardige briefwisseling van professor Luzac met de stichters der Noord-Amerikaansche Staten, welke zoo veel had bijgedragen tot de openbaarmaking van den loop van dien vrijheidsoorlog in zijne Fransche Leidsche courant, onaangeroerd bewaard; onze Luzac begon na zijns vaders dood die nalatenschap te bewerken; in de Gids van 1864. II. bl. 443 verscheen een zeer lezenswaardig stuk, dat hij uit dien familieschat had geput, onder den titel van ‘Het Amerikaansche volk en zijne verwachtingen tijdens den onafhankelijkheidsoorlog.’ In den volgenden jaargang van datzelfde tijdschrift, 1865. III. bl. 266, schreef hij een staatsrechterlijk betoog over Frankrijk getiteld ‘Het constitutioneel Keizerrijk.’ Kort te voren was in de ‘Bijdragen van Betz, Boer en Hubrecht 1865. X. bl. 286 een stuk over een dergelijk onderwerp verschenen, onder den titel van ‘Iets over het grondbegrip der constitutionele monarchie.’ Dit was een aankondiging van het academische proefschrift over het Constitutioneel Koningschap van S.J. du Tour van Bellinchave. Een en ander gaf gereede aanleiding om Luzac met het lidmaatschap van Letterkunde in dit jaar te vereeren.

Maar het was hem niet geschonken meer bewijzen van zijn talent te geven; hiermeê is de lijst zijner geschriften

[p. 243]

gesloten. Allengs ontwikkelde zich een kwaal, waarvan de kiemen hem reeds in vroeger jaren moeten gekweld hebben; hij heeft zich ten minste wel laten ontvallen, dat hij slechts kort zich vrij heeft gevoeld van gedruktheid; de dagen van de krachtvolle en frissche jongelingschap zijn spoedig voor hem voorbijgegaan; het vuur dat nu en dan in hem brandde, verflauwde zoo ras, dat hij zelden heeft kunnen volhouden. Luzac was klein van gestalte, en had een tragen gang als ware hij een oud man; op vijfentwintig jarigen leeftijd had hij reeds iets ouwelijks, en hij drukte zich niet gemakkelijk uit; zij, die hem niet van vroeger kenden, zagen in Luzac de erkende geestesgaven niet. Hij werkte niet gemakkelijk, en uit langzaam werken ontstond onvermijdelijk opeenstapeling; de artikelen voor de courant drukten hem zwaar, maar de belangen van huishoudelijken aard lieten hem niet toe dien taak van zich af te werpen. Luzac bezat niet de gave zulke staatkundige beschouwingen uit de mouw te schudden, en hij was er ook te consciencieus voor, want zijn inborst en zijn streven was edel en zuiver. Het beheer der academische belangen kostte hem meer zuchten en zwoegen dan noodig was, want zijn hoofd was niet meer volmaakt gezond. Een korte vacantie en het verkwikkend zeebad te Zandvoort in 1866, waarbij de courant hem ook vrijliet, gaf slechts eene verpoozing, Luzac was niet geheel hersteld. Later op den avond dan wel dienstig was, bleef hij aan zijne artikelen schrijven, en de lessen op de Burgerschool werden in een doffe stemming gegeven. Zij die Luzac gadesloegen, hadden zijne verouderde trekken en zijn trageren gang met een bedenkelijken blik waargenomen; en zoo zuchtte de jeugdige vader en echtgenoot onder een gedruktheid, die hem al meer en meer in zijne werkzaamheden belemmerde, totdat hij in Juni 1867 tot ons aller spijt zijn tijdelijk ontslag moest vragen als secretaris van curatoren, om die betrekking niet meer op te nemen.

[p. 244]

Een tiental moeielijke maanden werd door zijne vrouw te Bloemendaal doorgebracht, terwijl hij zelf in het nabijgelegen gesticht geneeskundige behandeling genoot. Maar voor de kwaal was geen kruid gewassen, en zoo werd zelfs het oogenblik gezegend, toen hij 6 Mei 1868 uit zijn lijden verlost werd. Vele schoone en gegronde verwachtingen daalden ten grave; moge de jeugdige weduwe, die zoo veel in haren geliefden echtgenoot verloor, in later jaren vergoeding vinden in hare beide zoons! Ook haar grootmoeder werd op jeugdigen leeftijd weduwe, doch de drie nagelaten zoons werden de hoogleeraren Jan van der Hoeven, Abraham des Amorie van der Hoeven en Cornelis Pruys van der Hoeven. En op gelijke wijze was de grootvader van Luzac gestorven, toen diens kinderen nog jong waren. Moge het aan deze spruiten gegeven worden welig op te schieten en trouw te blijven aan de verplichting, die de naam van Luzac hun oplegt.

W.N. du Rieu .