Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1860

[p. 266]

Levensberigt van Ulferdus Gerhardus Schilthuis, Jz.

Ulferdus Gerhardus Schilthuis, Jz., werd op den 6 Junij 1799 te Groningen geboren. Zijn vader, die den graanhandel uitoefende, werd hem reeds in 1807 door den dood ontrukt; en in 1814 zag hij ook zijne moeder ten grave dalen. Inmiddels was de jeugdige Schilthuis reeds bij een zijner bloedverwanten in eene tabaksaffaire geplaatst; doch deze nijverheidstak boezemde hem minder belangstelling in dan de handel in granen, waarop hij zich eerlang, even als zijn vader en grootvader, met goed gevolg toelegde. Den 6 Junij 1822 trad hij in den echt met Conradina Catharina van Delden, die bijkans veertig jaren lief en leed met hem gedeeld heeft. De aanvankelijk gunstige uitslag zijner handelsondernemingen kon echter den veelomvattenden en rusteloozen geest van Schilthuis niet bevredigen. Hij dorstte naar een ruimer werkkring, waarin hij de plannen tot bevordering der welvaart van zijne provincie en van het vaderland kon verwezenlijken, die telkens in zijn vruchtbaren geest oprezen. Doch daartoe ontbraken hem twee zaken, die zijne eenvoudige opvoeding hem niet geschonken had:

[p. 267]

grondige statistische en staathuishoudkundige kennis en de kunst om zijne gedachten duidelijk en in aangenamen vorm op het papier te brengen. Naauwelijks was het hem echter klaar geworden, welke hulpmiddelen hij tot bereiking zijner oogmerken miste, of het besluit was genomen om onverwijld te herstellen wat aan zijne opleiding ontbroken had. Reeds spoedig na zijn huwelijk begon hij al zijn vrijen tijd aan de beoefening van wetenschap en letteren toe te wijden; en zijne vrienden, die zijn doel niet bevroedden, verwonderden zich over de schijnbaar met zijne zaken in geen verband staande studiën, waarmede hij zich bezig hield, en over de afgetrokkenheid, die den overigens zoo levendigen en spraakzamen man nu en dan overviel. Spoedig bleek het, dat Schilthuis geen vruchteloozen arbeid had verrigt. Zijn vlugge bevattelijkheid en zijn scherp verstand voerden hem in korten tijd tot eene hoogte op, die menigeen ook bij de zorgvuldigste opvoeding niet vermag te bereiken. Meer en meer begon men, ook in hooger beschaafden en meer wetenschappelijken kring, zijn onderhoud en omgang te zoeken en zijne medewerking op prijs te stellen. Onderscheidene eervolle benoemingen gaven daarvan weldra het bewijs. Toen in 1829 te Groningen eene Kamer van koophandel en fabrieken werd opgerigt, behoorde Schilthuis onder de eerste leden. In 1832 werd hij Consulair agent van Groot-Brittannië, voor welke betrekking hij in 1845 bedankte ten gevolge eener ministeriële resolutie, waarbij de betrekking van lid eener Kamer van koophandel en fabrieken onvereenigbaar werd verklaard met die van handelsagent eener buitenlandsche mogendheid. In 1837 werd hij benoemd tot regterplaatsvervanger in de regtbank van koophandel te Groningen; en bij gelegenheid der vrijwillige leening werd hij met den heer W.J. Meurs Wichers aangesteld tot lid der commissie van eindonderzoek voor het tweede gedeelte der wet van 6 Maart 1844, die gelukkig hare hoogst onaangename taak niet heeft behoeven te vervullen.

[p. 268]

Inmiddels was zijne belangstelling voor alles, wat de nijverheid betrof, niet slechts binnen maar ook buiten de provincie Groningen bekend geworden. In 1836 werd hij benoemd tot corresponderend lid van het Friesch Genootschap van proefondervindelijken landbouw en in 1837 tot Directeur van het Genootschap van nijverheid, gevestigd te Onderdendam. Eenige jaren later, in September 1844, ontving hij een nog aangenamer en meer beteekenend blijk, hoezeer zijne bemoeijingen op prijs werden gesteld. Eenige landbouwers in het Oldambt boden hem toen eene gouden koornschaal aan, volgens de inscriptie en den daarbij ontvangen brief, als een bewijs van erkentelijkheid voor de sedert verscheidene jaren en in vele opzigten aangewende pogingen om de belangen van den landbouw te bevorderen.

Schilthuis was destijds ook reeds als redenaar en schrijver opgetreden. In September 1839 hield hij te Onderdendam, bij gelegenheid eener algemeene vergadering des Genootschaps, eene (onuitgegeven) redevoering over den landbouw van Denemarken en Mecklenburg. In 1840 plaatste hij in den Konst- en Letterbode eene beoordeeling van Diederich's Woordenboek van handel en nijverheid, betrekkelijk het artikel Groningen. Drie jaren later hield hij te Onderdendam andermaal eene voorlezing, die onder den titel: Iets over den oorsprong en het wezen van het Duitsche Tolverbond en deszelfs invloed op de nijverheid, in 1844 te Groningen is uitgegeven. Volgens de voorrede had dit onderwerp hem inzonderheid belang ingeboezemd, omdat het meer en meer waarschijnlijk werd dat Hanover tot dat Verbond zou toetreden, waardoor de provincie Groningen daarmede in onmiddellijke aanraking zou komen. In 1850 verzocht een zijner vrienden in Zuid-Holland hem eene opgave van de liefdadige vereenigingen en inrigtingen, waardoor Groningen zich reeds destijds eervol boven de meeste Nederlandsche steden onderscheidde. Terstond was Schilthuis bereid aan dat verzoek te voldoen, en zijn geschrift, getiteld:

[p. 269]

Vereenigingen tot weldadigheid en inrigtingen ter bevordering van volksopvoeding en algemeen welzijn, bijzonder voor den minvermogenden stand, den 1 September 1850 te Groningen bestaande, nog in hetzelfde jaar uitgegeven, was de vrucht van naauwgezet onderzoek en gaf een voorbeeld, dat nog steeds ter navolging verdient te worden aangeprezen.

Zoo was Schilthuis reeds jaren lang in onderscheidene betrekkingen tot bevordering van het welzijn zijner provincie werkzaam geweest, toen hij in 1850 tot lid der Provinciale Staten en twee jaren later tot lid der Gedeputeerde Staten benoemd werd. Deze nieuwe en belangrijke werkkring was volkomen voor een man van zijne veelzijdige vermogens en zijn rusteloozen ijver berekend; en daar zijne handelszaken, welligt ook ten gevolge zijner belangstelling in allerlei daarmede niet in onmiddellijk verband staande onderwerpen, in den laatsten tijd eene minder voordeelige wending hadden genomen, hield hij zich sedert dien tijd bijna uitsluitend met de vervulling zijner ambtspligten en letterarbeid bezig. In 1852 werd zijne prijsverhandeling over de verhouding van den landbouw tot den bodem en de bevolking, den toestand van de landbouwende klasse in Nederland en de verbeteringen daarin mogelijk en wenschelijk, door de Hollandsche Maatschappij der wetenschappen te Haarlem met de gouden medaille bekroond. Hoezeer dit met zorg behandelde onderwerp den ganschen Nederlandschen landbouw omvat en met name belangrijke bijzonderheden omtrent de verschillende pachtstelsels in onderscheidene streken des vaderlands inhoudt, wordt toch aan den Groningschen landbouw bijzonder opmerkzaamheid geschonken, en blijkt de regtmatige ingenomenheid des schrijvers met den toestand van zijn gewest onder anderen uit de wijze waarop hij de meer algemeene invoering van het beklemregt als een der middelen tot verbetering van den Nederlandschen landbouw aanprijst.

Behalve deze verhandeling werden later nog twee geschriften van beknopter omvang door hem uitgegeven, namelijk in

[p. 270]

1857 eene Redevoering over eene algemeene verbetering der scheepvaartkanalen in de provincie Groningen, en in 1859 eene Toelichting van de belangrijkheid en de rigting der noordelijke spoorwegen in Nederland. Bovendien leverde hij voor de Bijdragen tot de kennis van den tegenwoordigen staat der provincie Groningen, uitgegeven door de Commissie voor de statistische beschrijving dier provincie, waarvan hij bij de oprigting in 1854 lid was geworden, eene zeer belangrijke Statistiek van de ambachts- en fabrieksnijverheid in de provincie Groningen, geplaatst in het 1^e deel (1860) bl. 199 tot 288, waarin hij onder anderen naar aanleiding van een beredeneerd statistisch overzigt van den staat der fabrieken en trafieken in 1819, destijds door de Gedeputeerde Staten der onderscheidene provincien ten gevolge eener ministeriële aanschrijving opgemaakt, den toestand van 1819 met dien van 1856 vergeleken heeft.

Dat zijne letterkundige verdiensten ook buiten de provincie werden gewaardeerd, bleek onder anderen uit zijne benoeming in 1854 tot lid van het Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, in 1856 tot lid van de Koninklijke Akademie van landbouw van Zweden te Stockholm, in 1858 tot lid der Vereeniging voor de Statistiek, gevestigd te Amsterdam, en in 1859 tot lid van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden.

Ook op andere wijze trachtte Schilthuis nuttig te zijn. In 1853, 1854 en 1856 hield hij in de vergaderingen van het Groningsche departement der Maatschappij tot bevordering van nijverheid een zestal (onuitgegeven) voorlezingen over de handelsgeschiedenis der provincie Groningen; en in het voorjaar van 1855 en den daarop volgenden winter, deelde hij aan de kweekelingen der Landhuishoudkundige school, waarvan hij mede-oprigter en commissaris was, in eene reeks van voordragten over warenkennis belangrijke vruchten zijner studie en ervaring mede. Zoo trad hij ook in het Genootschap ter bevordering van natuurkundige we-

[p. 271]

tenschappen te Groningen, een en andermaal als redenaar op.

Wanneer men vraagt met welke onderwerpen Schilthuis zich in het belang zijner provincie bij voorkeur bezig hield, dan is het antwoord reeds in het bovenstaande te vinden. Bevordering van den landbouw en daarstelling van goede middelen van gemeenschap: ziedaar hetgeen hem bovenal wenschelijk voorkwam. Doch slechts zelden droegen zijne pogingen reeds bij zijn leven de gewenschte vruchten. Gedurende een dertigtal jaren was hij onafgebroken werkzaam om de regering aan te sporen tot verbetering van de kanalen voor scheepvaart en afwatering, waaraan de provincie zoo groote behoefte heeft; doch alleen de daarstelling van het Noord-Willems-kanaal van Groningen naar Assen, waarvan hij een der vijf concessionarissen en mede-Directeur was, mogt hij genoegzaam verzekerd zien. Zijn ijver voor de spoorwegen stuitte af op de bezwaren, die ons vaderland en bepaaldelijk de noordelijke provinciën reeds jaren lang van een doelmatig spoorwegnet verstoken houden. Voor den landbouw achtte hij de inpoldering van de Lauwerzee en van een gedeelte van den Dollart van groot belang; doch ook de verwezenlijking dezer plannen heeft hij niet beleefd.

Door eene kortstondige maar hevige ziekte aangetast, werd hij den 19 September 1859 aan zijne echtgenoote en kinderen ontrukt. Het vaderland verloor in hem een werkzaam en bekwaam burger, de provincie een verlicht en onvermoeid voorstander van hare belangen, de wetenschap der statistiek een opregt vereerder en ijverig bevorderaar.

Groningen, Mei 1860.

O. van Rees.