Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1857

[p. 157]

Levensbericht van Tonnis van Duinen.

Tonnis van Duinen, de zoon van Sicco Jacobus (Commies voor de militaire zaken en schutterijen der provinciale griffie) en van Trijntje van Duinen, werd te Groningen den 21 February 1817 geboren. Gaf de vlugge en levendige knaap reeds vroeg zijn verlangen te kennen om tot het herder- en leeraarampt in de Ned. Hervormde kerk te worden opgeleid: zijne betrekkingen konden zich verblijden dat zy dien wensch hadden voldaan. Toen in October 1837 de Godgeleerde faculteit in zijne geboortestad haar oordeel uitsprak over de ingekomen andwoorden, op de door haar uitgeschrevene Prijsvraag: Concilium quod, Luca, Act. Ap. c. XV. narrante, habuerunt Apostoli et presbyteri Hierosolymitani et praecipua Christianorum per priora ecclesiae Christianae secula quatuor concilia reliqua inter se comparentur; ut quatenus haec illi fuerint similia, quatenus dissimilia, luculenter appareat, werd aan van Duinen, die by 't uitschrijven der vraag pas een jaar de godgeleerde lessen had bygewoond, een loffelijk getuigschrift uitgereikt. En toen het Provinciaal Kerkbestuur van Friesland hem tot de H. Dienst toeliet, mochten zijne leermeesters en vrienden verwachten dat hy der kerke tot rijken zegen zou worden. Zijn hart brandde van vurig verlangen om hetgeen hy als de hoogste waarheid had leeren kennen en liefhebben aan anderen mede te deelen. Met een blijmoe-

[p. 158]

dig vertrouwen nam hy dan ook een jaar later de beroeping naar Surhuisterveen aan. En toen hy met zijne jeugdige gade Grietje Keiser de pastorie binnen trad en op den 14 November 1841 zijne intrede deed by de gemeente, verdiepte hy zich in den zoeten droom, dat hem hier een hoogst aangename werkkring was ontsloten. Die droom werd niet terstond vervuld. Nadat hy eenige malen was opgetreden voor de gemeente, wekte zijn ernstig aandringen op een heilig leven als de vrucht des geloofs, het wantrouwen van velen, die op hunne rechtzinnigheid zich verheffende, als bevoegde rechters door zeer velen in zijne gemeente werden beschouwd. Uit Ypeij en Dermout's Geschiedenis der Ned. Herv. Kerk blijkt het dat Surhuisterveen als de standplaats van den bekenden predikant Jan de Jong voor dertig jaren de zetel was van de ergste dweepery, van waar de afkeer van eene redelijke godsdienst zich in den geheelen omtrek verspreidde. Liet het zich wel verwachten, dat het onkruid geheel kon zijn uitgeroeid? De jeugdige predikant zocht met voorzichtigheid en gematigdheid in zijne gemoedelijke prediking en minzamen omgang eene betere zienswijze ingang te doen vinden. En ook waar zijne prediking aanstoot verwekte, werd hem toch de lof niet onthouden dat hy een beminnelijk, nederig en welmeenend man was, tot wien men zich in andere opzichten getrokken voelde. Van de wijze, waarop hy de verkeerde begrippen bestreed, getuigt een klein, echt populair geschrift in den tweeden winter van zijn verblijf aldaar vervaardigd, en onder den titel: Letter en geest, Eenvoudige verklaring en ontwikkeling van eenige Bijbelplaatsen, die dikwijls, vooral in dezen tijd worden misbruikt. Gron. 1843, in het licht gegeven. Terwijl hy aan de verlichting van dit gedeelte zijner gemeente zijne krachten wijdde, rustte zijn oog op den treurigen toestand, waarin een ander deel der bewoners van Surhuisterveen was verzonken. Tot dit dorp behoort eene uitgestrekte heide, waar een tachtigtal huisgezinnen in de ellendigste holen, zonder God, zonder hope hunne dagen doorbrachten. Hoe verbaasde en ontroerde hem

[p. 159]

de ondervinding, hier by zijn huisbezoek opgedaan. Van eene verdierlijking als hy hier aantrof, had hy zich nimmer eene voorstelling kunnen maken. Hier vond hy de diepste onkunde, de verstgaande zedeloosheid. Te vergeefs riep hy ze tot de openbare godsdienstoefeningen, vruchteloos bad hy de ouden hunne kinderen ter schole te zenden. Geen huwelijksband vereenigde de ouders, geen doop bond die kleinen aan de gemeente. Diep getroffen door het zien eener lichamelijke en geestelijke ellende, waarvan zeer weinigen in ons vaderland zich eenig denkbeeld kunnen maken, was hy dag en nacht bedacht op middelen om die arme hutbewoners in den zegen des Euangelies te doen deelen. Hy ging aan den arbeid. En werd hem van de andere zijde somtijds teleurstelling bereid, hy achtte zich hier geroepen op een zendelingspost onder de heidenen en werkte met blijdschap en hope. Zijn werken zou niet ijdel zijn. Door de vele en moeilijke opofferingen, die hy zich in het belang der ongelukkigen getroostte, gelukte het hem de harten te openen voor het Euangelie, dat hy na de gewone godsdienstoefeningen, in een der hutten op de heide verkondigde. Toen hy na vijf jaren arbeids geroepen werd tot de gemeente Wynjeterp, Duurswoude en Bakkeveen, viel het hem zwaar eene gemeente te verlaten, die hem eene uitstekende leerschool was geweest en waar hy zoo rijken zegen smaken mocht. Gelukkig dat hy de gemeente achterliet aan opvolgers, die in zijnen geest bleven arbeiden. Op de heide is thands eene kerk gesticht, waarin de predikant op Zondag voor eene groote schare het Euangelie der verzoening aan de verwaarloosden predikt, terwijl een wakkere onderwijzer in dat gebouw op de overige dagen der week aan de opvoeding der kinderen zijne krachten wijdt. Hoe hy zich met innige belangstelling in dien heilrijken omkeer verheugde, hoe hy tot aan zijn dood zich met dank aan God hierin verlustigde, bleek nog wel uit het in de Friesche Volksalmanak dezes jaars geplaatste, met stervende hand geschreven verhaal: ‘Welke vrucht een klein zaadkorreltje dragen kan.’ Hy was nog steeds vervuld met het voornemen

[p. 160]

om de aandacht van de vaderlandsche gemeenten meer te vestigen op den nood dien hy van naby had leeren kennen, en die ook in andere streken van Friesland heerschende is. Dat het hem moeite kostte om geloof te vinden, bleek onder anderen uit meer dan eene recensie, waarin zijn stukjen Moederzegen in de Aurora (1856), als al te onnatuurlijk, te overdreven romantisch werd voorgesteld, in weerwil van zijne uitdrukkelijke verzekering, die ik nog bereid ben te staven, dat hier niets anders dan de letterlijke waarheid werd medegedeeld. Uit zijne gesprekken en brieven bleek het telkens, dat hy te nederig en te bescheiden dacht van zijn talent, dan dat hy naar den letterkundigen lauwer zou willen dingen. Hy wendde zijne gave van opmerken en schilderen niet aan dan om de groote zaak des christendoms, waarvoor hy geheel leefde, daarmede te bevorderen. Wie dat doel uit het oog verliest, zal misschien zijne schilderingen hier en daar wat al te natuurlijk vinden, - hy meende daartoe verplicht te zijn, om des te beter de aandacht op de gebreken en de behoeften van maatschappelijk en huisselijk leven te vestigen. En mocht hy misschien somtijds al te ongevoelig schijnen voor den lof, dien hy voor zijnen letterkundigen arbeid in ruime mate inoogstte, hy kon dan alleen er zich toe laten opwekken, wanneer hy de overtuiging verkreeg, dat hy met het hem verleende talent winste kon doen voor het rijk van den Heer, dien hy innig lief had. De verschillende gemeenten, die hy diende, weten het met welk eene onvermoeide inspanning en werkzaamheid hy aan zijne roeping zocht te voldoen. Wijnjeterp, c.a., bezat hem sedert 25 April 1847. Van daar vertrok hy naar Oudeschoot c.a., 24 Dec. 1848, terwijl hy na een ruim derdehalfjarig verblijf aldaar, zich Vledder tot arbeidsveld zag aangewezen.

Alle deze uitgebreide gemeenten hebben zijne nu en dan naauw geloofelijke opofferingen leeren kennen en op hoogen prijs gesteld. Toen werd het hem sedert den 12 February 1854 gegund in de kleine, in zeer vele opzichten wenschelijke, gemeente Mantgum en Schillaard, een rustiger werkkring te

[p. 161]

vinden. Daar sleet hy met zijne gade en tweetal kinderen de laatste dagen van zijn nuttig leven, tot dat in het najaar van 1856 eene hevige borstkwaal hem aantastte, aan wier gevolgen hy den 9 May dezes jaars bezweek.

Ik, die sedert zijn studententijd hem kende en lief had, zou al te zeer in strijd handelen met zijnen nederigen geest, wanneer ik my hier niet van lofspraken onthield, waartoe de stof my voorzeker niet ontbreken zou. Van de blijdschap waarmede hy den dood te gemoed ging, getuigen zijne gesprekken, zijne laatste opstellen, brieven en korte dichtregelen, onder de hevigste benaauwdheden geschreven en als een kostelijke erfenis voor de zijnen achtergelaten. Hy heeft een hoogeren lof dan die uit menschen is, gezocht.

Van Duinen werd lid onzer Maatschappy in 1855. Zijne uitgegeven schriften zijn, behalve het hierboven reeds gemelde, eenige gelegenheidsleerredenen en verscheidene opstellen in onze godsdienstige tijdschriften:

De Bijbelgids, uitlegkundig Handboek voor Christenen. Gron. 1849.

Hy schreef voorts onder den griekschen naam Thineus, waarin hy in zijn studententijd zijnen naam vertaalde, zijne werken:

Ons Dorp, Schetsen en Teekeningen. Gron. 1846. Tweede druk 1848.

Reunie en Academiefeest, schetsen en mededeelingen. Gron. 1851.

De Kiezer en nog drie andere verhalen. Gron. 1856.

's Gravenhage, July 1857.

R. Bennink Janssonius.