Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1851

[p. 55]

Levensberigt van S.H. van der Noordaa.

Het veroorzaakte mij eene aangename gewaarwording, op de Algemeene Vergadering onzer Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde, in den jare 1835, toen de door mij voorgestelde Candidaat, mijn vriend Simon Hendrik van der Noordaa te Dordrecht, met algemeene stemmen tot lid werd aangenomen.

Het was niet zoo zeer het gevoel van vriendschap voor den waardigen man, dat mij met blijdschap over deze aanneming vervulde, als wel verheugde ik mij dat eene gepaste hulde was gebragt aan de verdiensten van eenen man, wiens hart zoo warm klopte voor zijn Vaderland, en die deszelfs Letterkunde, Geschiedenis en Oudheden, voor zoo veel zijne beroepsbezigheden hem zulks slechts eenigzins toelieten, in alle vrije uren beoefende. Daarvan kunnen zijne adversaria, daarvan kunnen de door hem bewerkte stukken in proza en poëzy getuigen.

Wij zijn hier niet geroepen om van der Noordaa te schetsen in zijnen geheelen levensloop. Wij moeten hem voornamelijk slechts beschouwen als Lid der Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde en mogen, na korte vermelding van de hoofdpunten zijns levens, alleen zijne overige studiën vermelden, voor zoo verre zij met de vakken die onze Maatschappij zich ten hoofddoel stelt in eenig verband staan: als daar zijn

[p. 56]

de afgemeene en vaderlandsche Geschiedenis en Oudheden, en de Geschiedenis der Kunst, der vaderlandsche in het bijzonder.

Wij willen 's mans levensloop kortelijk nagaan.

Hij zag het eerste levenslicht op den 16^den April 1793 te Hekelingen, een dorp van het eiland Voorne, waar zijn vader, Simon van der Noordaa, toen Predikant was. Zijne moeder heette Flora Theodora Verploegh.

Het eerste onderwijs ontving hij te Leiden en te Spaarndam. Later werd hij ter school besteld te Maastricht, waar hij zich niet alleen eene grondige kennis van het Fransch, maar ook eene voldoende der Latijnsche taal eigen maakte. Deze laatste stelde hem later tot vele belangrijke nasporingen in staat.

Jammer inderdaad dat de fortuin zijns Vaders, die, vroeger bemiddeld, door de bankbreuk en de kwade trouw van een kassier al zijne effecten verloren had, dezen niet in staat stelde om zijnen Simon eene Hoogeschool te laten bezoeken. Daar zoude de leergierige jongeling niet in naam, maar met der daad Student geweest zijn. Doch anders was zijne roeping.

Eerst was hij eenigen tijd bij eenen Notaris te Leiden werkzaam en in den jare 1810 begaf hij zich met hetzelfde oogmerk naar Dordrecht, waar hij spoedig warme vriendschap sloot met vele onzer toen levende beroemde kunstenaars of kunstvrienden, als daar waren J.C. Schotel, J.C. Bendorp, J. Schouten, J. Smits Wz., en meer anderen.

Eenigen tijd daarna werd hij aangesteld tot Commies-Griffier der Regtbank en Griffier der beide Vredegeregten, welke ambten hij tot in den jare 1840 waarnam, gelijk daarna die van Commissaris van Politie en Waterschout, tot aan zijnen dood.

In deze verschillende betrekkingen mogt hij zich de onverdeelde liefde en achting van allen, die met hem in aanraking kwamen, verwerven.

Gloeijende van liefde voor zijn dierbaar Vaderland gordde hij twee malen voor hetzelve vrijwillig de wapenen aan, de eerste maal in 1813, toen hij als Luitenant van den Landstorm

[p. 57]

tegen de Franschen optrok, waarvoor hij in 1819 de zilveren medaille ontving, die hij daarna steeds droeg; de tweede maal ia 1815, toen hij zich voegde bij de Vrijwillige Jagers te paard, met welke hij in Frankrijk en tot binnen Parijs trok.

Gedurende vele jaren was hij bijna aanhoudend Medebestuurder van het Departement Dordrecht der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen. Tijdens zijn overlijden was hij daarvan Voorzitter. Geruimen tijd bekleedde hij de betrekking van Orateur bij de Vrijmetselaarsloge la Flamboyante der stad zijner inwoning. Ook was hij Penningmeester van de Maatschappij tot Nut van Handel en Zeevaart en Regent van het Stads Gasthuis aldaar.

Behalve het Lidmaatschap onzer Maatschappij werd hem ook dat opgedragen van het Noord Brabandsch Genootschap, van het Thuringsch-Saksisch Verein te Halle en Berlijn, het Bonnsche Verein van oudheidvrienden en de Société royale des Antiquaires du Nord te Koppenhagen.

Hetgeen van der Noordaa van wetenschappelijke zaken het meest ter harte nam, was het bijeenbrengen (reeds sedert het 12^e jaar zijns levens) eener verzameling van Gedenkpenningen en Munten. Daarin bepaalde hij zich

1^e tot de Grieksche en Romeinsche.

2^e tot de Nederlandsche (onder welke laatste vooral die der Middeleeuwen zijne aandacht trokken).

3^e tot die van het vaste land van Indië (naar aanleiding van eene bijzonder fraaije bezending, die hij eenmaal door tusschenkomst van een verdienstelijk zee-officier, uit Calcutta ontving).

Wat hem van de Munt- en Gedenkpenningen van andere volken dikwerf in handen kwam, gebruikte hij of tot het doen van geschenken of wel van ruilingen.

Onze waardige overledene bezigde de Munten en Gedenkpenningen tot een echt wetenschappelijk doel. Zij gaven hem aanleiding tot allerbelangrijkste historische en artistische nasporingen.

[p. 58]

Geleid door zijnen goeden smaak, keurde hij het in 1831 af, toen men in 's Rijks-Munt de penningen, die men door middel van zeer oude, nog voorhandene, stempels aldaar vervaardigde, liet bronzen, terwijl men toch in de tijden van Filips II, van de Ruyter en Tromp en Balthazar Bekker dit kunstmiddel, om den koperen afslagen van penningen luister bij te zetten, niet gekend had. - Hij was de eenige in Nederland die zijne stem tegen deze onhistorische handelwijs verhief.

In zijne verzameling heerschte eene netheid en keurigheid die allen lof verdient. Geen slecht bewaard stuk werd daarin opgenomen.

Hij bezat, door gelukkige omstandigheden, vooral onder de antieke munten, stukken van groote zeldzaamheid, en had een groote tact om het valsche van het echte te onderkennen.

Als Schrijver gaf hij eenige belangrijke boekbeoordeelingen in het gedurende veertien jaren door den ondergeteeken de bezorgde Maandschrift de Vriend des Vaderlands: onder anderen van het werk la Belgique et l'Europe.

In de Bijdragen tot Boeken- en Menschenkennis van wijlen de H.H. Schull en van der Hoop leverde hij ten jare 1831 een geestig en keurig verslag nopens de toen door geheel het numismatisch Europa zoo veel gerucht makende revolutiemedailles der Belgen.

Toen in 1833 door des ondergeteekenden zorgen het Tijdschrift voor Algemeene Munt- en Penningkunde het licht zag, welks ondernemen hij van ganscher harte toejuichte, liet hij het niet bij deze toejuiching en de inteekening, maar sloeg zelf dadelijk handen aan het werk tot medewerking en ondersteuning.

Van zijne hand zagen in dat Tijdschrift achtereenvolgens het licht, in:

stuk III (1833) Iets over de vroegere provinciale koperen munt, duiten genaamd.

Bij deze gelegenheid beschreef hij de verschillende provinciale munten in even zoo vele afzonderlijke coupletten van een

[p. 59]

geestig dichtstukje. Ook bij andere gelegenheden bragt v.d. N. offers op het altaar der Vaderlandsche poëzy, welke geenszins van verdienste ontbloot zijn.

In stuk VI (1834) Over eenen Frieschen verlovings- of pandpenning uit de 17^e Eeuw.

Hierbij gaf hij eene goede afbeelding van den penning en van het zilveren, met basreliefs versierde, kistje waarin die bewaard werd; want ook de teekenkunst werd door hem met gelukkigen uitslag beoefend.

In hetzelfde stuk:

Gouden Bruilofts- en tevens begrafenispenning.

Doch voornamelijk verdienen hier vermelding zijne:

Geschied- en Penningkundige aanmerkingen, naar aanleiding van eenige hier te lande gevondene munten.

En wel in n.^o VII van het Tijdschrift (1836), van bl. 657-679, naar aanleiding van eenen Frankischen tiers de sol d'or;

En verder in n.^o VIII (1837) van bl. 763-858, gaf hij naar aanleiding van eenen Frankischen denarius te Dorestadus of Wijk bij Duurstede geslagen een regt kritisch onderzoek naar de ligging, den naamsoorsprong en de lotgevallen van dat beroemde Nederlandsche emporium der middeleeuwen, terwijl hij in eene afzonderlijke afdeeling zijner Verhandeling (want aldus mogen wij dit stak wel noemen) Dorestadus als muntplaats beschouwde.

Door de HH. M^r. H.M.A.J. van Asch van Wijck, M^r. L. Ph. C. van den Bergh en Mr. J. Dirks is v.d. Noordaa's Verhandeling later, bij hunne oudheidkundige nasporingen, met vrucht gebruikt geworden.

In deel II, stuk I (1839) leverde hij eene bijdrage naar aanleiding van eenige Bisschoppelijk-Utrechtsche muntjes en twee Grafelijk-Hollandsche dito.

Eindelijk in stuk III van dat deel (1843) over eenen Gedenkpenning op het overlijden van den kunstschilder Govert Flink.

Wanneer alle Numismatici in den lande zoo ijverig als van

[p. 60]

der Noordaa dit Tijdschrift hadden ondersteund, dat het eerste van dien aard in Europa was, en later gevolgd is door de Revue de la Numismatique Française, door de Numismatische Zeitung van Leitzmann; door de Blätter für Münzkunde van D^r. Grote; door het Numismatic Journal, later Chronicle van Akerman of eigenlijk van de Numismatic Society; door de Revue de la Numismatique Belge, door het Zeitschrift für Münz-, Siegel- und Wappenkunde van D^r. Koehne, later te Petersburg vervolgd onder den titel van Mémoires de la Société d'Archéologie et de Numismatique de St. Petersbourg; - wanneer, zeggen wij, alle Nederlandsche Numismatici hadden gehandeld als van der Noordaa, dan zoude voorwaar de taak der Redactie niet zóó zwaar op onze schouders gedrukt hebben, dat het ons later niet mogelijk was om, - bij de bezorging der belangen van het Munt- en Penningkabinet der Leidsche Hoogeschool, en bij de bewerking van de Numismatische monographiën onzer Nederlandsche Provinciën, (waarvan het eerste quartodeel, 470 munten van Braband en Limburg van vóór 1576, met eenen zeer uitvoerigen tekst bevattende, weldra het licht zal zien) - de uitgaaf van het Tijdschrift op dezelfde wijze te blijven voortzetten.

Van de hand van onzen van der Noordaa is een verslag omtrent Romeinsche oudheden te Kuik in 1823-1825 gevonden, opgenomen in de door Dr. Janssen bezorgde Oudheidk. Mededeelingen St. IV bl. 365, en omtrent oudheden te Oud-Alblas, t.a.p. bl. 390.

In het vorige jaar zond mijn vriend mij ter bezorging in druk een uitvoerig door hem bewerkt levensberigt van wijlen den hoogst bekwamen Dordrechtschen Graveur Jan Christiaan Bendorp, eenen man wiens werk op prijs zal gesteld worden, zoolang men in Nederland achting koesteren zal voor goede gravures van landgenooten.

Weinig had ik in dit keurig stuk, dat den kunstenaar van zoo vele en zoo aangename zijden te beschouwen gaf, te veranderen of er bij te voegen. Het is achtereenvolgens, naar

[p. 61]

aanleiding van de mij door van der Noordaa te kennen gegevene begeerte, in verschillende Nummers van den Algemeenen Konst- en Letterbode van 1850 geplaatst geworden.

Op verzoek onzer Maatschappij vervaardigde hij in dat zelfde jaar het levensberigt van ons overleden medelid, zijnen stadgenoot, M^r. P.F. Timmers Verhoeven, geplaatst in de Handelingen der jaarlijksche Vergadering van 1850.

O! hoe weinig zal toen de krachtvolle man gedacht hebben dat een Leidsche vriend, reeds na weinige maanden, de pen in de hand zoude nemen om voor die zelfde Maatschappij hulde aan zijne onmiskenbare verdiensten en aan zijn edel, onafhankelijk, karakter toe te brengen!

Hij overleed aan de gevolgen eener beroerte op den 3^den Januarij 1851, diep betreurd door zijne dierbare betrekkingen en niet minder door allen die het voorregt hadden hem te kennen.

Nog zouden wij uit eene veeljarige briefwisseling hier het een en ander kunnen bijvoegen, doch het bovenstaande zij genoeg.

Eéne zaak mogen wij echter niet met stilzwijgen voorbijgaan.

Voor eenige jaren was van der Noordaa voornemens om eene Geschiedenis der Tempelieren uit te geven; daartoe had hij reeds eene menigte aanteekeningen gemaakt en alle mogelijke bronnen heinde en verre opgespoord, waardoor het werk spoedigen voortgang zoude kunnen gehad hebben. Zijne vermeerderde bezigheden, vooral na 1840, zijne nederigheid en volstrekt gemis aan eerzucht zijn echter oorzaak geweest dat hij de weinige voor hem beschikbare uren niet aan dit werk, maar liever aan zijn talrijk, hem zoo dierbaar, huisgezin schonk.

Het ware zeer te wenschen dat zijne verzamelde bouwstoffen en aanteekeningen niet ongebezigd bleven liggen.

Leiden,

22 Mei 1851.

P.O. van der Chijs.