Verzameld journalistiek werk. Deel 8. Nieuwe Rotterdamsche Courant februari 1915 - maart 1916

[p. 363]

Opnieuw: wederopbouw
IV

Brussel, 12 October.

In welke bouworde, ik bedoel: in welken stijl, onder welke gedaante wordt nieuw België opgetrokken? Aldus luidde de vraag, die ik aan het slot van mijn jongsten brief uitte namens den onbevoegden maar belangstellenden Leek (dien ik, dewijl symbool geworden, hier gaarne met een hoofdletter noem). Met andere woorden: hoe worden de, eenmaal door ieder aangenomen, princiepen van wegenis en hygiëne materiëel ingekleed, en wat zal, naast mijne gezondheid, mijn schoonheidszin er aan hebben?

Hier opent zich als van zelf eene parenthesis, die zich al lang opdringt, en die ik vooralsnog telkens heb toegeklapt, omdat ik aan de dingen, die ze aldus ontbloot, maar liefst niet denk. Het gaat hier namelijk om het bekende ‘koken moet kosten’. Het is niet moeilijk, beginselen voor te staan of aan te nemen, maar het is moeilijk ze te verwezenlijken, als men er geen geld toe heeft. En in België is er geen geld meer: de gemeenten hebben er geen, en de provincies hebben er geen. Wat de staat betreft: deze is wel naar eigen bekentenis vergoeding schuldig voor wat door de oorlog vernield werd, maar niets in de hieromtrent-bestaande wet stelt den datum der uitbetaling van zulke vergoeding vast, en niemand trouwens in België die eventueel in deze aan de Belgische regeering krediet zou weigeren. Er is van Duitsche zijde gewezen op de mogelijkheid van geldelijken Duitschen steun, zelfs waar die steun door toekomstige omstandigheden niet zou zijn

[p. 364]

gewettigd zijn; dus ook nu reeds, en nog onder den oorlogstoestand. Maar gij zult mij toelaten hier waardigheidshalve niet op in te gaan, waar baron von Bissing zelf zulks vooralsnog ongewenscht acht. Niet meer trouwens, dan dat ik elders en op andere wijze naar de noodige fondsen zal gaan zoeken, - iets waar ik nooit eenige opdracht voor kreeg, en waar ik zelfs geen opdracht toe aanvaarden zou, dit liefst aan andere speurders overlatende.

Gesteld dus dat wij in het noodige goud zouden zwemmen: naar welken aard bouwen wij weder op?

En hier word ik genoopt eene nieuwe parenthesis te openen. En ik open ze ditmaal wagenwijd, omdat ik niet van verdachtmaking wil worden... verdacht. In den tweeden brief dien ik onder den titel van ‘Opnieuw Wederopbouw’ op 30 September schreef, stond te lezen als een denkbeeld van Karl Rehorst (Referent für Städtebau in der Zivilverwaltung) dat Belgische architecten naar Duitschland zouden worden medegenomen om er te zien en te leeren, hoe men naar modernen eisch en smaak huizen bouwt. Zoo'n reis achtte ik onnoodig, in hoofdzaak omdat de Belgische architecten over het algemeen toch nogal goed op de hoogte zijn van de jongere Duitsche bouwkunst (ik ken er die er letterlijk mee dweepen), en tevens omdat wat in Duitschland goed is, daarom nog geenszins deugt in België. Het plan van den heer Rehorst bevreemdde mij te meer, dat hij als een der postulaten van den heropbouw in België stelt, het optrekken van nieuwe gebouwen zooveel mogelijk naar ‘örtliche Bauweise’ te doen geschieden, desnoods daartoe gewapend met nieuwe administratieve middelen. Toen ik dat schreef moest ik mij als informatiebron behelpen met rechts en links verspreidde nieuwsjes en bericht-

[p. 365]

jes uit Duitsche bladen. Nu echter ben ik in het bezit van de ‘Erste Beilage zum Deutschen Reichsanzeiger und Königlich Preuszischen Staatsanzeiger’ van 15 September, waar een officiëel verslag in voorkomt over de ‘Kriegstagung für Denkmalpflege in Brüssel’, op dewelke ik meende dat referent Rehorst dit denkbeeld van een studiereisje had uiteengezet. In dat verslag nu zie ik, dat op bedoelde ‘Tagung’ niet Rehorst, maar wel baron von Bissing in dezen zin had gesproken.

In hoeverre dit met de bedoelingen van Karl Rehorst zelf, die nationale architectuur voorstaat, overeen komt, wil ik liever onbesproken laten, omdat ik niet goed weet op welke wijze het in overeenstemming te brengen is.

Wat Rehorst-zelf op bewuste ‘Kriestagung für Denkmalpflege’ voor eigen rekening wèl heeft gezegd, en voorgesteld als strijdig met zijne eigen heropbouwinzichten, en dus ook met ‘örtliche Bauweise’, is, eenerzijds de ‘auf französische Schulung zurückführende Formensprache des Barock oder Louis Seize’, anderdeels ‘die tollste Kapriolen des ausklingenden Jugendstils’.

Ik ben het gaarne met hem eens, die Kapriolen, - uitingen van een overgangstijd zonder houvast, - te verwerpen, al zouden zij nu ook voor een goed deel hunne Belgische rechten, als hier in den lande gewonnen en geboren, en dus degelijk ‘örtlich’, kunnen doen gelden.

Wat de Louis XVI-stijl betreft, die, zij het zeer gemoderniseerd en naar alle moderne technische en hygiënische eischen verwerkt, bij opbouw van heerenhuizen inderdaad nog dikwijls wordt toegepast: de heer Rehorst moge niet vergeten dat hij in alle werkelijkheid tot onze nationale traditie behoort, en geenszins hoeft te wijzen op ‘fran-

[p. 366]

zösische Schulung’. Onder regentschap van Karel van Lorreinen heeft België, na lange tijden van beroering, een tijdperk van hoogen bloei beleefd, die zich heeft geuit in eene architectuur die niet louter Fransch, maar Europeesch is te noemen. Van die gebouwen zijn er in ons land, en meer bepaald in Brabant, vele overgebleven. Zeer zuiver in stijl, naar archeologisch-architectonische opvattingen, zijn ze nooit geweest, als men ze met de beste Fransche voorbeelden vergelijkt: reeds in de 18e eeuw kan men van assimilatie van verwerking spreken. Worden zij thans en - ik herhaal het - zeer van verre nog nagevolgd, inzonderheid te Brussel, dat is omdat zij er zoowaar nationaal burgerrecht bezitten, en trouwens zeer goed samengaan met het algemeen uitzicht, met het ‘kader’ der stad, - veel meer dan opgetrokken in een stijl, die bedoelen zou meer oorspronkelijk ‘örtlich’ te zijn.

Met dat uitgesproken ‘örtliche’ nu, dat als een eisch voor de toekomst-schoonheid van ons land wordt gesteld, zijn zoo goed als alle Belgische architecten het met Karel Rehorst eens, al hebben zij, wat van-zelf spreekt, in deze een dieper en ruimer inzicht dan dezen Beigeordnete van de stad Keulen. Dat deze de ‘Altertümelei’ van vele, openbare en particuliere, gebouwen in België en meer bepaald in het Vlaamsche deel van het land, is opgevallen, verwondert ons alles behalve. Stations als Gothische kerken of Romaansche vestingen, laboratoria en klinieken die er zoowaar 16e-eeuwsch en zelfs Moorsch uitzien: zij zijn bij ons even talrijk.... als elders. Dat zij van jongeren datum zijn dan, b.v., in Duitschland: het bewijst veel minder conservatisme of liefde voor in- of uitheemsch verleden, dan overdreven begunstiging van vrien-

[p. 367]

den en kennissen, zoo op particulier als in openbaar gebied, en waar tot voor den oorlog de politiek de hoofdrol in speelde.

Het ligt echter voor de hand, dat waar de politiek tot gedwongen verruiming komt, en het arbeidsveld te uitgestrekt wordt voor enkel-nepotische werkzaamheid, ook de archaïstische als Leopoldistisch-grootsprakerige neigingen van officiëel-onaantastelijke bouwmeesters, zooniet vervallen, dan toch plaats gaan laten voor andere idealen: deze van jongeren, die - het blijkt genoeg in de Brusselsche voorsteden - geestdriftig de plaatselijke bouwwijze, zooals de heer Rehorst ze voorstaat, met toepassing van plaatselijke materialen, en in de plaatselijke kleur, voorstaan, en die van de eischen der hygiëne en der rooiing genoeg afweten, om niet naar Duitschland hoeven te gaan.... waar zij trouwens al lang met een mooien voorraad wijsheid van terug zijn....

Hoe nu onze nieuwe steden er zullen uitzien? Stelt u gerust, o mijne landgenooten; zij zullen er uitzien, in de hoofdlijnen, zooals zij vroeger waren, en gij zult ze onmiddellijk kunnen beminnen, omdat gij er geest en aard van vroeger in terug vinden zult. Alleen: er zal veel leelijks, van tusschen de jaren dertig en tachtig, en ook wel van veel vroeger, en ook wel van veel later, uit verdwenen zijn. Maar zult gij er u om beklagen?....

N.R.C., 22 October 1915.