Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

[p. 447]

XXIII
15 Juni.

Er is bijna iets gebeurd, dat...

- Ja: bijna.

Want wij leven, nietwaar, onder het regiem van: bijna. Bijna: het is de schildwacht aan de deur van het Brusselsche leven; een schildwacht met de strengste bevelen, die hij met waakzame stiptheid uitvoert, en die niets binnenlaat dat niet mag, zelfs als niet met beslistheid is bedongen, dát het niet mag.

Neen; het is geen sluw-zorgelijk oog, geen werende hand, geen dienaar vol oplettendheid van een onverbiddelijken meester: het is iets blinds en doofs, als eene opstapeling van zware en logge zakken cement, die elken horizon beperken, die allen uittocht belemmeren, alle invasie beletten, zelfs alle mogelijke exode-idee verlammen en verstikken: zouden zij niet op u neervallen, de logge balen, met al hunne onveerende plompheid, zoodra gij er de basis van aanraken zoudt met den voet die er een bres in openen wou?... Bijna: het is de omsluitende, de binnen-sluitende macht die haar-zelf niet kent, voor alles ongevoelig is, en zelfs geen verweer beseft, waar alles onmachtig wordt dat er maar aan denkt, het aan te tasten. Bijna: het is eenvoudig, dat wij sedert weldra tien volle maanden een bezette stad bewonen, waar ons zelfs, bij tijd en wijle, verboden wordt te gelooven aan hetgeen wij zelf zien en hooren, en zedelijke vrijheid een kleinood is dat men niet zorgvuldig genoeg voor de buitenwereld verbergen kan...

Maar ik heb ongelijk, kregelig te worden, of zelfs maar den schijn aan te nemen, dat ik het te worden

[p. 448]

sta. En, trouwens, is mijn onderwerpje-van-heden het waard? Zal ik mij opwinden om iets dat mij au fond onverschillig laat, - onverschillig althans in feite, zoo niet in princiep? En dat princiep: plaats ik het niet wat àl te hoog, als ik bij toepassing of herroeping van bloot een politiereglement ga denken aan krenking eener vrijheid?

Want nu weet gij het: het gaat hier om eene politieverordening, waar, naar men verzekert, het Duitsche bestuur zelfs voor niets tusschen is. Het Duitsche bestuur heeft zich, heet het, zelfs alles-behalve maar het minste te verwijten. Integendeel, ben ik genoopt toe te geven, vermits het als het ware het lokaas kan genoemd, dat...

Maar laat ik duidelijk zijn. - Gij zult dan komen te vernemen dat ik, van 6 tot 12 Juni jl. (ik preciseer), vele welgedane Brusselaars in hunne roode vleeschhanden heb zien wrijven, zooals zij plegen te doen als zij van goed humeur zijn. Voor deze goede luim bestond eene reden; want deze Brusselaars zijn geene kinderen en geene dichters, die zelf niet weten waarom zij uitgelaten of bedroefd zijn. Zij kennen de drijfveer van hunne handelingen: ditmaal was de drijfveer een eenvoudig stuk papier, met stijfsel op vele muren geplakt. Tusschen haakjes: hebt gij er al aan gedacht, dat zulke uitplakkers-stijfsel gemaakt wordt met bloem; dat er thans orgieën-van-uitplaksel worden gepleegd; dat anderdeels de bloem schaarscher en schaarscher heet te zijn; dat bewuste orgieën dus op zijn minst onbezonnen moeten heeten, met het oog op die schaarschte, die zelfs ons dagelijksch brood bedreigt? - Maar daar komt het voor het oogenblik niet op aan: het komt aan op wat op het uitgeplakt

[p. 449]

papier in kwestie gedrukt stond. En, drietalig, luidde daarin, dat wij voortaan tot middernacht, Duitsche tijd, opblijven mochten, bij genadige beschikking van den Brusselsch-Duitschen gouverneur.

Dat vernamen de Brusselaars, sommige Brusselaars, met in-de-handen-wrijvende vreugde. En dat is vanwege deze lieden zeer goed te begrijpen. Een groote helft van de Brusselsche burgerij behoort tot den gezegenden winkelstand. Ik zeg: gezegende, en wel om twee redenen: zoo deze winkeliers in den begin van den oorlog als iedereen materieel geleden hebben, dan verminderde dat leed aanmerkelijk zoodra de hoofdstad door de Duitschers bezet werd. De Duitschers houden van juweelen en van kant: groote Brusselsche specialiteiten, het laatste vooral, als men het zonder hoofdletter leest. De Brusselsche winkelier zag dan ook zijne zaak weer opfleuren, en die bloei werd ruimer, naarmate het aantal Duitsche officieren grooter werd. Slechts éen schaduw nog kwam de volle ontluiking beletten: de winkels zouden om zeven uur 's avonds al sluiten. Maar ook die schaduw werd verdreven: men verkoopt thans zelfs bij kunstlicht, al genieten wij al lange dagen. Zoodat den Brusselschen winkelier alle reden tot klagen zou zijn ontnomen (niettegenstaande de regeering van het bijna), indien...

Bedoelde winkelier heeft een gewoonte, waar ik geen graten in vind: na volbrachte dagtaak, na de absorbeerende in-beslag-neming der zaken, gaat hij 's avonds na souper, een kaartje leggen met zijne vrienden, onder een pijpje en een glas Münchener, dat men tegenwoordig ‘de la foncée’ noemt. Vroeger leidde dat tot de kleine

[p. 450]

uurtjes: men kon, zonder belachelijk te worden, zijn café niet verlaten vóór middernacht. En waarom zou men het ook hebben gedaan? De vrouw was met de dochter onder zorgvuldig kapsel, naar den Muntschouwburg of naar de ‘Galeries’, en had dus meneer niets te verwijten. - Helaas, ook dáár kwam de oorlog verandering in brengen. De dames bleven thuis: zij eischten dat het gezinshoofd het ook zou doen. Deze, trouwens, kende zijn plicht. En het is maar als het algemeene leven in schijn zijn normalen gang ernam, dat ook hij daartoe besloot. En het café zag hem 's avonds terug - het café dat echter om tien uur reeds, Belgische tijd, moest gesloten worden. Wat had men aan zulke korte avonden, nu vooral de zomer in het land was? En zoo is het meer dan eens gebeurd, dat meneer al mopperend naar huis is gegaan, en naar het bed waar hij niet inslapen kon...

En zie: nu kwam majoor von Kraewel, met het aanplakbriefje waarover het hier gaat, in het euvel voorzien; men mocht een gansch uur langer opblijven, kaart spelen, de oorlogskansen bespreken. En het zou de volledige felicitas zijn geweest, indien...

Maar neen, geen ‘indien’ meer: ditmaal zouden de omstandigheden het geheel op het heerschende ‘bijna’ winnen. Het eenige wat de winkelier, na de stikkende winkeldagen, nog wenschen kon: de lekkere avondterras waar men eindelijk wat adem aan scheppen kan, - ja, zelfs het koffiehuis-terras op het breede trottoir zou hem worden teruggeschonken. In het nummer van elfde Juni (ik preciseer verder) der ‘Belgique’ kon men lezen: ‘Joie! voici que la fin de ce supplice est officiellement décrétée.’ - Mijne pen is onmachtig

[p. 451]

al de uitingen van oprechte vreugde en rein geluk, ja van wolkelooze dankbaarheid weêr te geven, die deze afkondiging in boven-beschreven wereld verwekte. Ik zal dan ook niet pogen te vertellen, met welke stralende gezichten de gewone-bezoekers op klokslag-middernacht (Midden-Europeesche tijd) tusschen 11 en 12 Juni (ik was opzettelijk uitgegaan om het te constateeren) van elkander afscheid namen: morgen zou het aan het terras zijn dat men over de strategische waarde van Monfalcone en de juiste ligging van Kulaczkowce zou debateeren...

Helaas, es wär zu schön gewesen! - Toen, den ochtend van 12 Juni, de winkelier nog altijd in zijne vergenoegde handen wrijvend, aan de ontbijttafel deze gymnastiek staakte om ‘La Belgique’ te ontplooien, zou hij onder het stadsnieuws de desillusie van een tegenbericht ondergaan. Het stond er zwart op wit (neen: op heel licht blauw): de toelating was al ingetrokken. En wie ze ingetrokken had (het stadsbestuur-zelf, heet het, zonder dat ik het trouwens gecontroleerd hebbe) heeft niet ingezien hoe gevaarlijk zoo iets is, bij de heerschende hitte, met het oog op eventuëele beroerten...

- Gij ziet het, er is bijna iets gebeurd, iets dat...

Maar blijven wij niet beheerscht, meêdoogenloos, door het ‘bijna’?