Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

[p. 250]

16 December.

Ik zit achter mijn kachel te dubben over den dood van Prof. van Gehuchten. Buiten huilt de wind. Ik denk aan dien grooten schoonen man met den fluweelen blik en den innigen handdruk. Niemand liet als hij de impressie achter van eerlijkheid en eenvoud, grondslagen van een harmonisch leven, naar geest en lichaam gezond. En wie éen enkel maal met hem een lang gesprek mocht hebben, wist schroomvol dat hij voor een geniaal man stond, met wonder-klare en -diepen, en toch kinderlijk-reinen blik, niet alleen op zijn vak, maar ook op elk levens-verschijnsel; iemand met Goethiaanschen aanleg, die ook buiten de eigen studie intuïtieve kennis en wijsheid bezat in kunst en wetenschap; eene zeldzame intelligentie die, aldoor besproeid door een milde ziel, nimmer verdorren kon, eeuwig jong zou blijven, en die ten minste evenveel liefde als eerbied afdwong.

Ik zit te dubben: nog een van de beminden, die ik niet terug zou zien...

Als ineens, onder mijn venster, drie kinderstemmen, schril en rinsch, met onaangenaam keelgeluid aan het zingen gaan. Het stemt eerst wrevelig: ik word niet gaarne in mijmeringen gestoord. Maar wekt, zoo om de zeer eenvoudige kortademige melodie - eene litanievormige sequens -, als om de woorden - een kerstlied - mijne aandacht. En mijn hart gaat blijde open, waar ik onderscheid:

‘o Ster, o ster, waar zullen wij gaan?
Wij zullen tezamen naar Bethlehem gaan,
Van Bethlehem naar de schoone stad

[p. 251]

 

Waar dat Maria met 't Kindeke zat.

 

Wie zal dat Kindeken offeren?

 

De dochter van Jochim.

 

En als wij uit de Kerk kwamen,

 

Wie zagen wij daar staan?

 

Jesu met zijn kruisken aan,

 

Zijn kruisjen aangedaan.

 

Dan trokken wij Jesus de nagelkens uit,

 

Dan schonk er Maria den wijn,

 

Dan schonk er Maria den wijn.

 

Dan speelden wij op ons viooltje,

 

Op zijn viooltje:

 

Laat ons samen vroolijk zijn,

 

Laat ons samen vroolijk zijn.’

De zang staakt. Zacht gemompel van stemmen. - Ik doe de voordeur open: zij zitten op de knieën vóor het verlichte keldergat, achterste omhoog, en in den gloed van het gas zie ik hunne roode, blozende gezichten. Als zij mij zien, schrikken zij op, reiken al gauw de verkleumd-blauwe hand: ‘Krijgen wij een cent?’

Ik wenk ze binnen. Zij staan bedremmeld in de warme kamer, zien langs de muren op, en naar de groote schrijftafel. Maar hunne brutale jongenskoppen, blakend van gezondheid, lijken allesbehalve beschaamd. -‘Waarom komen jullie nu al met de Kerstliedekens?’ vraag ik. - ‘Ah, omdat het koud is!’ antwoordde de grootste, en de twee anderen stemmen in.

Zij krijgen elk een koek, waar ze gulzig in bijten. Als hij opgegeten is, vraag ik of zij nog liedjes kennen. Zij bezien elkaar, en dan, zonder verdere afspraak:

[p. 252]

 

‘Op eenen nieuwejaar,

 

Dan sliep ik met mijn vaêr;

 

Mijn vaêr wou dat niet hebben:

 

Dan slaap ik in mijn bedde.

 

Mijn bedde was te maken:

 

Dan slaap ik in het laken.

 

Het laken was te wasschen:

 

Dan slaap ik in de plassen.

 

De plassen waren te diep:

 

Dan slaap ik in het riet.

 

Het riet dat was te rot:

 

Dan slaap ik in den hond z'n hondekot.

 

De hond begint te grollen:

 

Dan trek ik bij zijn krollen.

 

Zijn krollen waren te nat:

 

Dan trek ik in 't verken zijn g...’

't Laatste woord komt er niet uit: zij moeten te veel lachen, rood tot achter de ooren. Ik lach meê, geef hun elk een blinkenden nickel. En de kleinste dan, die een wijs gezichtje heeft, zegt uit eigen beweging: ‘Wil ik er nóg eentje zingen?’ Zijne makkers zien hem verbaasd aan. Maar hij is al aan den gang met een valsch en pijnlijk stemmetje en heel veel oplettenden ijver:

‘Nieuwjaarken, ik staan hier buiten,
Al met mijn mandjen al in mijn hand;
'k Zal 't nemen, 'k zal 't geven,
Ik heb zoo geerne 'nen koekebak.
Ja, dat is waar; ja, dat is waar;
'k heb zoo geerne 'nen zaligen nieuwejaar.’...

[p. 253]

Stilte valt in. Zij gevoelen dat zij mogen vertrekken, maar weten niet goed hoe te doen. Ik sta op, zeg hun: ‘Op Kerstavond moogt ge nog 'nen keer komen.’ Hunne blauwe oogen zien vertrouwend en blijde naar mij op.

‘Dag, meneer!’

Twee minuten later hoor ik ze wat verder staan zingen...

En ik zit weer alleen. En ik denk weer aan de heerlijklevende krachten die ons in dezen oorlog ontvielen. Maar ik denk ook aan de eeuwige ziel, aan de eeuwige levenskracht van mijn volk, die daareven in mijne kamer heeft staan zingen.

Ik ben wel weemoedig: ik ben niet treurig.