Verzameld werk. Deel 5. Beschouwingen over literatuur

[p. 629]

Edmond van Offel
Naar 't levend model

Van de drie gebroeders Van Offel, Edmond, Horace en Stan, is de eerste de veelzijdigste. Horace van Offel - ik heb er hier herhaald op gewezen - maakt heel aardige Fransche romans, die om hun eigen klank, hunne persoonlijke gratie, te Parijs ingang hebben gevonden en hun schrijver een schoon sukses bezorgd. De veel te jong gestorven Stan was een zeer begaafd schilder en onder onze illustrators één der oolijkste. Beiden bepalen of bepaalden zich bij hun vak: verhalen schrijven en teekenen of schilderijen maken. Hun oudste broer, hij, schrijft verhalen, maakt teekeningen en schilderijen, en is dichter op den koop toe. En juist daarom misschien zijn z'n verhalen niet zoo mooi als die van Horace, zijne teekeningen niet zoo aardig als die van Stan, zijne schilderijen heel gewoon en zijne verzen weinig genietbaar.

Edmond van Offel heeft de eer gehad, de eerste medewerker te zijn geweest van het tijdschrift ‘Van Nu en Straks’, buiten de eigenlijke stichters ervan. Om den zelfden tijd was hij onder de steunpilaren van den Antwerpschen Kunstkring ‘De Scalden’ die jaarboeken uitgaf welke hij in artistiek opzicht hielp verzorgen en waar hij mooie platen in gaf. Maar die eerste gedichten

[p. 630]

van hem hadden geen bepaald-nieuwen, vooral niet persoonlijken klank; terwijl de platen heel sterk onder Engelsch-praeraphaëlitischen invloed stonden. Iedereen in dien tijd dweepte hier met Walter Crane (ik spreek natuurlijk van de toenmalige jongeren): vooral aan Edmond van Offel was dat goed te merken.

Het bleek dan ook weldra dat deze meer door ijver, geestdrift en werklust uitblonk, dan door diepere eigengeaardheid. Edmond van Offel was ongetwijfeld een jongen met veel talent. Het kwam te beter uit, waar de Van Nu en Straksers, zijne vrienden, vooral genie bezaten, - genie opgevat in den etymologischen zin.

Maar toen, in 1904, (nadat zij hem met warme waardeering eene benijdenswaardige plaats hadden toegekend in de tweede rij, onmiddellijk achter de eerste violen) zijne vrienden in ‘De Twintigste Eeuw’ van Lod. van Deyssel en Albert Verwey een stuk lazen, door hem onderteekend, en dat ‘Vastenavond’ heette, toen zett'en zij groote oogen open - de bescheiden Edmond van Offel was zich-zelf te buiten getreden; hij had een salto mortale aangedurfd, waarin hij gelukt was met eene zeldzame gratie en eene meesterlijke bravour; hij, die Van Deyssel veroverd had, hij steeg ineens in aller bewondering; het bleek dat Van Offel toch nog heel wat meer inhield dan men dacht.

Van Offel hield de belofte niet, dan voor een deel. Hij had korten tijd de bezetenheid gekend der waarlijk-begenadigden, der ‘grands inspirés’. Men sprak trouwens van den invloed dien Lodewijk van Deyssel op hem oefende, en die invloed was zeker niet te looche-

[p. 631]

nen; het stond niettemin vast, dat hij op een gegeven oogenblik de vervoering had gekend van de groote kunstenaars.

Trouwens, naarmate zijn werk vorderde, merkte men beter en beter bij Edmond van Offel eene drievoudige zeer waardeerbare hoedanigheid: hij was zeer gevoelig en in zijne gevoeligheid zeer frisch; hij bezat eene zeer fijne intelligentie; en waar hij zijne vermogens van plastisch kunstenaar en van schrijver wist te versmelten in zijne verzen en in zijne prozastukken - zijn plastischen arbeid sluit ik hier uit, - daar vermocht hij tot een hoog punt van voortreffelijkheid te stijgen.

Bij het verschijnen van zijne twee bundels verzen bleek echter afdoend: eene diepere, eene waarlijkovertuigende personaliteit bezat Edmond van Offel niet, met al de handige gratie die hem kenmerkt. En het blijkt nu weer uit zijne verzameling verhalen, die hij onder den titel van ‘Naar 't levend model’ bij Opdebeek heeft uitgegeven.

Al die verhalen en schetsen zijn betrekkelijk oud: zij gaan van 1901 tot 1914. En men merkt het aan den stijl, aan den impressionistischen, Van Deysselschen stijl van vóór 1910. Die stijl doet, bij oppervlakkig lezen, verouderd, en zelfs ouderwetsch aan. Bij aandachtige lectuur blijkt er echter Van Offel's gevoeligheid uit, waar ik van sprak, en die getuigt van de zuivere ontvankelijkheid zijner zintuigen. Thans eischt men iets anders dan die ‘allerindividueelste expressie’. Doch als die expressie nu eens samengaat met eene echte, eene door en door oprechte emotie (al kon ze dan wel wat eenvoudiger en directer), dan beken ik gaarne, dat

[p. 632]

ik er gewichtig-ethische gemeenplaatselijkheid voor prijs geef.

Er is de intelligentie van Edmond van Offel: weinigen zullen blijven stilstaan bij een geval als aangegeven in ‘Vrijen’ (reeds in 1901 uitgegeven) of in ‘Van den, Schoolmeester’ (1907), dat heel wat dieper reikt dan vele, lang-uitgesponnen verhalen over kinderpsychologie.

Over Van Offel's plastisch vermogen had ik het aangaande ‘Vastenavond’. Doch, met al deze kwaliteiten, die ik zeer gelukkig ben te mogen aanstippen, ontsnapt de schrijver niet aan dit gebrek: de onpersoonlijkheid. Ik ken geen boek dat naar den inhoud zoo verscheiden is, als ‘Naar 't levend Model’; verscheidenheid niet alleen naar de behandelde stof, maar naar de behandeling der stof. Wat erger is: achter die verscheidenheid vindt men zoo goed als nooit één en denzelfden schrijver terug - hetgeen alles zou wettigen.

Edmond van Offel houd ik voor een in dit land belangrijk artiest. Maar vraagt men zich af wat hij, meer in het algemeen en als karakteristieke figuur, beteekent, dan gaat hij in onze voorstelling vager en vager worden.

N.R.C. 27 November 1926.