Bedevaart naar Jerusalem in 1525

[p. 233]

Bijlagen.

Op dit voorgaende werck ..... een naeder Naespeuringh van de waerheydt in sommige deelen.
Scriverius.

A.
Vonnissen tot het doen van bedevaarten,
ontleend aan het banboek der stad Haarlem.
(Inv. v/h Archief der Stad Haarlem I^e Afd. N^o 1073.)

I. Rome.

Anno (.MCCCCC.) XXXIX.
Des manendages na sunte anthonysdach presentibus all tgemene gerecht ende voil vander vroetscap.

Alsoe coman claes janssoen sijnre misdaden ende broke op gratie anden ghemenen gerecht gebleven is, Soe ist dat hem gerecht overseit dat hij den schout tots heren behuef geven sal sulk boeten als hij omme sijnre misdaden wille verbroect heeft, ende der kerken sal hij geven xvj^m steens nae inhout skoerss, ende dit sal hij verborgen off dair weder voir inden stoc gaen sitten. Ende als hij dit gedaen heeft, te weten als hijt verborcht heeft, soe sal hij terstont vter stede van hairlem trecken ende een bedevaert doen tot Romen ende dair sal hij off wt trecken te midvasten naestcomende, ende hij sal goet betoech brengen den gerechte, dat hij die bedevaert gedaen heeft, ende dan soe en sal (hij) nochtant inder stede niet comen, ten sij biden ghemenen gerechte; ende off hij

[p. 234]

hier en boven anders dede dat waer op sijn rechter hant te verboeren.

Anno M^o CCCC^o ende XL.
Des sonnendages opten iij^den dach in aprille.

Alsoe den gerechte bij gebrocht is, ende oic inder wairheit alsoe bevonden hebben naden tuych dien sij dair off ghehoirt hebben, dat pieter odinck ende gerijt ghise vrouwensoen ghecomen sijn tot dirc mairtijnszoen huse, ende sijn aldair vechtende gheworden op pieter mathijszoen, ende hebben voil overdaet ghedaen den luden, die dair saten inden huse ende dronken, dair sij vten huse gheset ende gedronghen Des soe sijn sij te huus ghegaen, ende hebben voir hem ghenomen, pieken ende ander wapene ende hebben malcanderen gheloeft ende toe gheseit, soe wien sij eersten vonden dien souden sij mit pieken doir lopen, ende hier op soe sijn sij heymelic gaen staen onder enen waghen ende sijn dair wt ghelopen ende hebben enen man mit enen pieck doir sijn cleder ghesteken, meynende dat sij hem doirt lijf ghelopen souden hebben, Ende voirt soe hebben sij ander lude ghevreest van hoiren lijve ende hebben oic ter selver tijt een kint der neder ghelopen ende in die goote ghetreden, ende voil ander onbestuer ende quaetheit ghedaen ende om deser groter overdaet willen soe ist dat se (t) gherecht bij goet dunken der vroetscap ende richeit vander stede op huden bannet, bider sonne wter stede wt der balyuscap van kenemerlant ende van Rijnlant, soe men dat doen mach nae inhout der hanvesten, te wesen ende te bliven op hoir lijf, ende dair niet weder in te comen, sij en hebben elcx van (hem) een bedevairt ghedaen tot grote Romen ende dair betoech off te brenghen ende sij hebben elcx van hem .v. roden mueren op vol ghemaect ander stede vesten ter plaetsen dair men hem dat wisen sal.

[p. 235]

Des sonnendages die xij^te dach in Junio anno (.MCCCC.) XL.

Overmids dat garbrant gael jan galensoen Enen gesworen vredemaker, mits dat hij enen vrede maken woude, mit eenre kanne nae sinen hoefde warp ende hem voirt dregede dat hyen steken ende slaen woude ende oic ander, ende overmits dat sij recht op hem spreken dreigelicke woirde gegeven heeft, ende meer andere onstantelicke dingen bedreven heeft, hier omme seegt hem tgerecht over, dat hij terstont een bedevaert tot grote romen gaen (doen) sal ende dair off goet betoech brengen, dat hij die bedevaert gedaen heeft; ende dat gedaen wesende, soe en sal hij nochtant inder stede van hairlem niet weder comen, ten sij bij wille den ghemenen rechte.

Anno (.MCCCC.) XLVIIJ.
Des Woensdages na sinte margrieten dach presentibus aelbrecht van Raephorst scout, pieter Jordenss., claes jansz. van Hillegom, Jan Huysheersz, Willem van van Ruven burghermeysters, Symon van Noirtich, Jan van adrikem, gherijt van der meer, wisse pieterss., luytgen camerouwer, pieter brawe ende gherijt jan. dirc tymanss. scepenen.

Also Jan Walraven vele onstantelike dingen bij nacht ende bij daghe bedreven heeft, dair tgerecht goeden tuuch off gehoirt hebben, hier omme so seit tgerecht hem over een bedevairt totten groten here sinte pieter ende sinte pouwels tot Romen, tavont bider sonne vuter stede van hairlem te wesen op sijn lijff, ende voirt vuter bailiuscip van Kenemerlant ende van Rijnlant, ende niet weder inder stede van Hairlem te comen eer hij die bedevairt ghedaen heeft ende goet betoich voir hem dair off ge-

[p. 236]

bracht heeft, op sijn lijff; ende dat ghedaen wesende so en sel hij nochtant inder stede van hairlem niet comen op sijn lijf, ten sij bijden ghemenen gerecht; ende wairt dat hij die bedevairt niet en dede als voirscr. staet, So bantet gerecht den selven Jan Walraven vuter stede van hairlem ende vuter bailiuscippen voirscr. tyen jaren lang op sijn lijff, also men dat doen mach na inhout der hantvesten, ende tenden den tien jaren niet weder inder stede Noch inder bailiuscippe voirs. te comen op sijn lijff, ten sij bij wil consent ende goetduncken den ghemenen gerecht.

Dit pont voirss. wt gheroepen ende ghecondicht inder kerken des sonnendages op sinte maria magdalenen avont anno xlviij voirs.

Op sinte Symon ende Judas Avont An^o. (.MCCCC.) LV.

Om dat Jan mitten koeten menigerhande onstandelike dinghen ende saken bedreven heeft bij nachte meer dan tot eenre tijt, ende nv onlanges bij avonde den dyeners vanden here van wassenaer mit stenen na geworpen heeft dair sij huescheliken tot hoir heerscip gaen souden, dwelc tgherecht van hem niet gehenghen en wil noch en staet ongecorrigeert te liden, So bant hem tgherecht, terstont vut der stede van Haerlem vter selver stede vriheit vut die bailiuscippen van Kermerlant ende van Rijnlant op huden bij daghe sonneschijn vut te gaen op sijn lijff, Behoudelic dat hij dese bannynghe of doen mach ende dair of quite wesen, dat hij tusschen nu ende sinte bertelmeeus daighe naestcomende een bevert doen sal tot sinte pieters ende sinte pouwels te Rome ende dair goet betoen of brenghen dat hij die bevert gedaen heeft; Ende als hij dese bevert mitten bethoene gedaen ende ghebrocht heeft, so en sal hij nochtant bynnen der stede van hairlem noch der selver stede vriheit niet komen, ten sij bij con-

[p. 237]

sente vanden ghemenen Rechte; ende en doet hij dese bevert niet, so sal hij ten ewigen daighen op sijn lijff gebannen wesen in manieren so voirs. is.

Die voirs. Jan mitten koten heefft zijne bedevairt gedaen inder manieren voirs. ende hier op is him gegunet bijden gerechte inder stede te comen.

Ofgelesen opten lesten dach van Junio
Anno (.MCCCC.) LXIJ.

Om dat gerecht oick wel vernomen ende verstaen heeft, dat Pieter garbrantsz. eelmaker tot veel tijden onstantelijcke saken ende veel onstuers bedreven heeft hier inder stede, ende noch boven dien nv onlanx leden desgelijcx gedaen heeft hier int begijnhof tot Alijt Zusters, Twelc den gerecht niet en staet langer te lijden zonder openbaer correcty ende punicy andren tot exempel, So ist dat gerecht zeicht den voirs. Pieter over tot correcty, dat hij in beteringe vander voirs. misdaet geven ende leveren zal totter stede behoef tusschen dit ende kersavont eerstcomende viertich duysent stiens ende twintich hoet callicx, ende dat verborgen op huyden binnen sdaechs sonneschijn of dair voir gebannen wesen thien jaer vuyter stede ende vrijheit van haerlem ende vuyten bailliuscepen van Kennemerlant ende Rijnlant op sijn lijf, ende dair en theynden niet dair weder in te comen zonder konsent vanden gerecht. Ende alzo Pieter Jacopsz. cock ende een genaemt michiel harmansz mede geweist hebben mitten voirs. pieter garbrantsz. int voirs. begijnhof dair die voirs. pieter ende zij mit him op die duer liepen, zo seicht tgerecht den voirs. Pieter Jacopsz. ende michiel harmansz. over tot correcty, dat zij in beteringe vander voirs. misdaet tusschen dit ende sinte Jacops dage eerstcomende binnen sdaechs sonneschijn trecken sullen vuyter stede ende vrijheit van haerlem vuyten bailliuscepen van Kennemerlant

[p. 238]

ende Rijnlandt, ende dair niet weder in comen ter tijt toe dat sij mit hoers selfs lichaem een bedevaert gedaen sullen hebben tot sinte Pieters ende Pauwels te Romen ende dair of goed betooch gebrocht op hoir lijf. Actum ut supra.

(Ter zijde staat: Michiel Harmansz. Satis fecit.)

II. St. Jacob in Gallicien.

Des manendages die XV^de dach in novembri anno (.MCCCC.) XXXIX, presentibus ijsbrant van schoten, pieter gerijtsz. van bennebroic, Jan van bekensteyne ende gerijt van adrichem burgermeesters, Jan die grebber, Jacop claes arntssoen soen, gerijt van zantvoirt, symon van noortich ende claes van ruven scepenen.

Omme dat Jan Gael Jan Wouter galensoenssoen voil onredeliker dreygeliker ende ontseggelicke woirde sijnen oemen ende sijnen oems kinderen selven mondelicken toegesproken heeft ende oic ontboden ende woudse transieren, Ende oic om dat hij aelbrecht kodden dreygelicke woirde gegeven heeft, ende woude gelt van hem hebben bij fortze, dair van allen desen tgerecht die wairheit wael off ondervonden hebben, Soe ist dattet gerecht omder misdade wille den voirn. Jan gael bannet, op huden den dach voirs. bijder sonne vter stede vter balyuscip van kennemerlant ende van Rijnlant te wesen ende te bliven drie jair lanck op sijn lijff, ende tenden den drie jairen dan een bedewaert sante Jacops in galissien te doen, ende dair der stede betoech off brengen, ende als dat gedaen is nochtant inder stede niet te comen ten sij bij wille des ghemenen gerechts Ende dit wort gewijst mit vonnesse der scepenen: waert dat hij in quame voir sijn tijt het soude wesen op sijn lijff ende LX lb.

[p. 239]

Anno (.MCCCC.) een ende vijfftich.
Des sonnendaghes na sinte Margrieten dach.

Overmits dat coman aernt symonssoen tot luytgen Kamerouwers¹⁾ huse gecomen is ende dair vele onstuers bedreven heeft, ende trat ter stont vuten selven huyse opter straten ende dagede luytgen vuten huse ende ontseyde hem ende alle sinen hulperen, dair tgerecht goeden tuuch off gehoirt hebben, Omme deser misdaet willen So seit tgerecht hem over te beteringe, alsoe hijt anden gerecht gebleven is, dat hij binnen dage sonnenschijne comen sel voir tgerecht van Hairlem, ende verwilkoren hem, dat hij luytgen voirs. tot ghenen dagen misdoen noch vresen en sel, mit woirden noch mit wercken noch messe dair op trecken; Ende waert dat hij luytgen hier en boven vreesde quetste off mysdede in enigherwijs, datmen mit warachtige ende die tgerecht des gelooffde betugen mocht, dat sal wesen op sijn lijff. Noch seit tgerecht hem over te beteringe, dat hij twisken dit ende een donredage naest comende bij dage sonnenschine vuter stede van Hairlem trecken sel, ende sinte Jacops in galissien tot compostel een bedevert doen, ende dair goet betoich off brenghen; ende als hij die bedevert gedaen heeft nyet weder inder stede te comen, ten sij bijden ghemenen gerecht. Ende waert dat hij in enich van desen voirs. pointen ghebreckelic viele, So banten tgerecht vuter stede ende vuter stede vriheit van hairlem ende vuter bailliuscippe van Kenemerlant ende van Rijnlant te wesen twintich Jaer lang op sijn lijff.

Opten selven dach: Also coman Voppe symonssoen gheseit heeft, wairt dat coman aernt sijn broeder vanden gerecht ghecorrigeert worde omme luytgen camerouwers wille, dat hij dat op luytgen bedencken ende verhalen

1) Schepen der Stad, bij afwisseling tusschen 1448-1474. Zie blz. 235.

[p. 240]

soude, dairt gerecht goeden tuuch off gehoirt hebben, So seit tgerecht hem over omme dier misdaet wil te beteringe, alse dat hij twisken dit ende onser vrouwen daghe assumpcio naestcomende voir der stathuys leveren sel op sinen cost iiij^m stiens ende ij hoet calcx, ende dair en boven sel hij op sinte Jacops dach naestcomende onder den homis een was kaersse van twe pont was brenghen, ende setten voir dat waerde heylige sacrament inder prochykerc tot Hairlem; ende van als sel hij borge setten twisken dit ende een donredaghe naestcomende, off dair voer gebannen te wesen vijff Jaeren lang op sijn lijff.

III. Rome en St. Jacob in Gallicien.

Offgelesen opten Nyen Avont (.MCCCC.) LXJ.

Alzo een genaemt Gheerijt Jacopsz. die mit recht ende vonnisse der scepenen van Hairlem ballinc der graeflicheit van hollant ende elleyndich der stede voirs. tot eewigen dagen gheclaecht ende geleit is geweest, Opten xxij^en dach van deser tegewoirdiger maent van December gegaen is van sint Jans Kerchof binnen derselver stede, dair hij lach om tbeschut van zinen live, ende alzo ghecomen mit opset binnen der prochikercke ende aldair ombedocht zijnre zinnen ende der salicheit van sijnre zielen zeer rudelic gequetst ende gewondt heeft Symon Jan, tot groter scande lachter ende blame van gode van hemelrijc, ende groten verdriete der stede voirs., want die voirs. prochikercke dair om beslagen is ende den dienst gods ende ander godlijcke wercken, diemen aldair placht te hantieren, na den rechten ende gewoonten van onser moeder der heiligher kercken verboden ende aftergelaten zijn als elc weten mach, Ende dat tgerecht willende corrigieren die voirs. misdaet, die zeer leelic scandelic ende quaet is, ende dair om vuytgeseynt hadde die dienres vanden heer

[p. 241]

om den voirs. Geerijt te vangen ende voirt te corrigieren als dat behoirde, verstaen ende mitter goeder waerheit vernomen heeft, dat Joirden Jacopsz. des voirs. gheerijts broeder him gepijnt ende vervoirdert heeft, die voirs. dienres, comende ten huyse van Aelbert pietersz., dair zij bemoeden dat die voirs. geerijt in was, te wederstaen ende te beletten taftervolgen tgoent dat hunluyden bevolen was, die duer vanden huyse vanden voirs. Aelbert toesluytende ende een vanden voirs. dienres als Goossin steyn dair in ende al dander dair buyten, gaende ende doende dairmede tegens tgebot vanden heer ende vanden gerechte, ende willende dairmede beschutten den voirs. gheerijt zinen broeder vander correcty ende punicy, die hij sculdich geweist hadde te lijden om der misdaet wille voirs., in alle schijn oft hij selve medestaender ende hulper geweist hadde inder selver misdaet. Ende want dese saken zijn saken van zeer quaden exempel, streckende tot groter versmaetheit ende vermindertheit vanden gherecht ende vander justicie ende dairom niet en behoiren te lijden zonder openbaer correcty ende punicy, so ist dat tgerecht, willende corrigieren die voirs. misdaet andren tot exempel, zeicht den voirs. Joirden over tot correcty, dat hij in beteringe vander voirs. misdaet terstont binnen sdaechs sonneschijn trecken zal vuyter stede ende vrijheit van haerlem ende vuyten bailliuscepen van Kennemerlandt ende Rijnlandt, ende dair buyten bliven op zijn lijf, ter tijt toe dat hij mit zijns selfs lichaem gedaen zal hebben een bedevaert tot sinte pieters ende sinte pauwels te Romen ende een ander tot sinte Jacops in galissien ende dair off gebracht goedt betooch als dair toebehoirt, ende dair theynden noch dair niet weder in comen zonder consent vanden gemeenen gerecht. Actum ut supra.

[p. 242]

IV. Wilsenack.¹⁾

1) Provinciestad in Brandenburg niet ver van Potsdam.

Anno (.MCCCC.) XLVIJ.
Des sonnendages xiiij daghe in Augusto presentibus die schout pieter Jordenss., gherijt steffenssoen, Jan Willem claess. burghermeysters ende omnibus scabinis.

Also andries pieterssoen die boghemaker opten gerecht vele onredelike ende onbetamelike woirde ghesproken heeft, die hem noch nyemant en bethamen noch behoren te spreken, Hieromme ist dattet gerecht hem overseit ter correxcie, dat hij een bedevaert doen ende gaen sal totten heyligen bloede tot wilsnack, dair hij op wtgaen sal op huyden bijder sonnen vuter stede op sijn lijff, ende vander bedevairt goet betoich brenghen dat hij die ghedaen heeft, ende dair en tenden nochtant niet weder inder stede te comen ten sij bij wil ghemoede ende concent des ghemenen gerechts.

V. Wilsenack en Rome.

Opten sonnendach die XXV^sten dach in novembri anno (.MCCCC.) XXXVJ.

Alsoe boudijn voigel nu laetstwarf inden brant, die was in die grote houtstrate an dirc boudijns soens husinge, verboeden heeft den brant mitten water niet toe vten noch die border vanden huze te nemen dair den brant an was, ende is opten ghenen vechtende worden die den brant vten wouden, dair hij inder waerheit of bevonden is voir der vroetschip ende rijchede vander stede, soe hij ter antwoirt voir hem dair of geset was van wilker saeken ende broeken die hij dair an mysdaen mochte hebben alinge ende al gebleven is in tgegenwoerdicheit der vroitscap ende Rijcdom voerseit op condicien ende goedertierenheit anden gemenen gerechte, hoer seggen dair of te

[p. 243]

houden ende te voldoen, ende heeft dair borge voir geset als mit namen dirc thonisz. dirc janszoen die smit ende willem boudijnszoen, Soe ist tgerecht seggende eendrachtelic, boven alsulke gracien ende goederthierenheit als sij him bij goetduncken der vroitschip ende rijcdom hier inne bewijst ende gedaen hebben, dat boudijn voigel voir alsulke mysdaet als hij inden voirs. saeken misdaen heeft ter beteringe sal doen ende doen maeken op sijnen cost twe roede mueren ander stede vest tot sulcken stede ende plaetzen dair hem tgerecht dat bewijsen sal, ende die sal hij bestaen te doen maken twisken mey ende sinte jansdach naestcomende ende dat voleynden sonder enich middel dair in te soeken. Ende voirt soe sal hij een bedevaert doen ten heyligen bloede te wilsenach, daer hij of wt gaen sal tot mey nu naestcomende, ende die bedevaart sal hij selven volbrengen ende goet betoech of brengen dat hij die gedaen heeft, mer hij en sal dan inder stede niet weder comen ten sij bij wille vanden gemenen gerecht die nu sijn of naemaels wesen sullen. Voirt alsoe tgerecht een soen vanden huze of geseit hebben twisschen dirc hennenzoen ende boudijn voigel, welke soene boudijn terstont smadelic wederseide ende en woude die niet houden ende liep opt kerchof, ende alsoe hij nae dier saeke ende misdaet die hij dair an mysdaen had anden gerecht gebleven is, hoer seggen dair of te houden ende te voldoen ende heeft dair borge geset, soe ist sgerechts seggen, boven alsulcke gracie als sij hem oec dair inne bewijst ende gedaen hebben, dat hij ter beteringe dair of doen sal ende een bedevaert gaen tot groote romen ende dair goet betoech of brengen; ende dair of sal hij wtgaen tot sulker tijt als hem tgerecht des vermaent. Ende van allen desen heeft boudijn voirnoemt sijn borge gelooft tontheffen scadeloes te houden ende wel te quyten.

Item tis toe weten dat boudijn voigel de stede van

[p. 244]

hairlem vernoigt ende betaelt heeft an gelde die twe rode mueren, dair hij opgeset was ende hier voir gescreven, ende heeft sijn borge voirn. dair off gelossent. Presentibus die schout gerijt van zantvoirt, Jan van huessen burgermeesters, Jan die grebber, doene van riedwijc, ocker van der crimpe, Jan van bekensteyne scepenen.

VI. St. Anthonys in Vyenous¹⁾.

1) Vienne in Dauphiné (Frankrijk).

A^o 1439. Des manendages na sunte anthonysdach, presentibus all tgemeene gerecht ende voil vander vroetscap.

Item alsoe claes Jan Matthijssoen sijnre misdaden ende broeken op gracie anden ghemenen gerechte gebleven is, Soe ist dat hem tgerecht overseit dat hij den schout toten heren behueff geven sal sulke boeten als hij om sijnre misdaden wille verbruect heeft nae inhout skoers, ende dat sal hij verborgen. Ende als hij (dit) gedaen heeft, soe sal hij vter stede van hairlem trecken ende een bedevaert doen tot sinte anthonys in vyenoes, ende dair betoech of brengen, ende inder stede niet weder comen ten sij biden gemenen recht, op sijn rechter hand te verboeren.

VII. Einsiedeln.

Anno (.MCCCC.) XLVJ. Opten sonnendach Judica Domine.

Alsoe tgerecht opter stede huys geseten hebben om te hoeren enige pertijen, die in twygescille ende ongunste stonden, omdat sij gerne benemen souden, dat nyemant om enigen ongunsten sijns heiligen sacraments derven soude, ende alsoe sij een zoene gemaect ende wtgesproken hebben tusschen claes eeffssoen ende sijnen kinder ende gijsbert broeder poirtier tot sunte Jans, dair claes eeffssoen onredelicke ende onbetaemlike woirde opten ge-

[p. 245]

rechte off gesproken heeft, om dier onredelicheit wille soe seitet tgerecht over dat hij comen sal voir der stede huys ende bidden gerecht: off yet tgegen hun misseit mach hebben dat sij hem dat vergeven willen om goodswillen. Ende voirt soe sal hij een bedevaert doen tot onser liever vrouwen ten eesentel, ende dair off wtgaen tusschen dit ende meyedage naestcomende, ende dair off betoech brengen dat hij die bedevaert gedaen heeft, ende dair en tenden nochtant binnen der stede niet te comen tensij bijden gerechte; ende waert dat hij dit niet en dede, hij sal gebannen wesen iij jair lanck vter stede.

Ofghelesen in crastino Jacobi A^o (.MCCCC.) LVJ.

Want florens gherijt symonsoenssoen ende dirck symon smytsoen bij nacht ende overmans slaep mit zwaerden ende pansers langes der straten ghelopen ende gegaen hebben, dair sij nochtant gheen wakers en waren, bedrivende zeer vele onsturicheden, ende hebben een partilike gheruft opter straten gheropen, dair wel veel quaets vuyt gecomen mochte hebben, dwelc saken sijn van quaden exemple ende diewelke tgherecht van hem noch van nyemande anders, wie die sijn, ongecorrigiert gehengen noch liden en willen, Zo zeitet tgherecht den voirs. dirck symon smytsoen over ter correxie, dat hij der stede ter beteringe gheven sal viij^m steens ende iiij hoet calcx, die te verborgen op huden bij dage sonneschijn ende dyen steen ende calc te leveren op zijnen cost dair hem die tymermeesters dat wijsen sullen tusschen dit ende sinte bartelmeusdage naestcomende. Ende wairt dat hijs niet en dede so sal hij dair voir gebannen wesen vijff jair lanc vter stede van hairlem, vut die bailiuscippen van Kermerlant ende Rijnlant op sijn lijff. Ende want hier en boven florijs gherijt symonsoenssoen spitige ende dreygelike woorden gesproken heeft opten wakers, so sal hij

[p. 246]

dairomme tot sijnre correxie gaen een bevert tot onser liever vrouwen ten eenzeel, vuyt te gaen op hude bij dage sonneschijn ende niet weder bynnen der stede van hairlem te komen, hij en hebbe goet bethoen den gerechte van hairlem ghezonden dat hij dese bevert volcomentlik gedaen heeft; ende dan en sal hij nochtant niet weder in hairlem comen tensij bij wille ende goetduncken vanden Rechte op sijn lijff.

(Hierbij ligt een briefje van den volgenden inhoud:)
Ego Rudolfus Culler de Rynow permissarius monasterii et cappelle divinitus consecrate beate Marie virgini loci hen-(zel?) Constanciensis diocesis Notifico virum discretum Florencium de Herlem presencium latorem limina gloriose virginis et genitricis dei Marie dicti loci visitasse ex parte et ordinacione cuiusdem civitatis Hollandrie nomine Herlem quae peregrinacio sua fideliter peregit. In cuius testimonium presentes literas sibi tradidi sigillatas et manu propria scriptas. Datum anno Domini M^o cccc^o Lvj^o feria quarta post festum beati Bartholomei apostoli.

Anno (.MCCCC.) LVJ, des dinxdaechs den XXIJ^en dach in maerte.

Omdat claestgen kint den burgermeesters ende poirters, die sinte Janspoirte bewaren, vele snode woorden mit onredelicheit gesproken heeft ende gegeven, om dat hij woude wt gelaten wesen vuyt sinte Janspoort tot sijnre ghelieften, dwelc him luden bevolen is vanden gherechte dat sij nyemant vuyt laten en sullen dan den molenairs ende den zanthalers, So segghen him tgherecht over ter correxie dat hij gaen sal een bedevert tot onser liever vrouwen ten eenzedel, vuyt te gaen op huden bij daghe sonneschijn vter stede van Haerlem ende vter selver stede vriheit ende op morghen wt Kennemerlant ende

[p. 247]

Rijnlant op sijn lijff, ende weder inder vriheit van Haerlem niet te komen ten sij dat hij eerst die bedevert gedaen hebben sal ende gebrocht heeft goet bethoen, dattet gherecht dunct goet betoon te wesen, op sijn lijff. Ende wairt dat hij teen noch tander en dede, so bant hem tgherecht .x. jair lanck op sijn lijf vter stede van Haerlem ende voirt vuyt Kermerlant ende Rijnlant.

Offghelesen vij Octobris Anno (.MCCCC.) LVIJ.

Alzo Willem Jansz. die droochscherer veel onstuers in zijne buyerte bedreven heefft bij nachte ende bij ontijden ende heefft cuert mitten maelierye veel overlasten gedaen zijnen buyerman, dair tgerecht goede getuychnisse off gehoirt ende die wairheit wel ondervonden hebben, twelc tgerecht niet ongecorrigiert en deynct te laten lijden, Zo zeit him tgerecht dair voir over ter correctie ende ter beteringe, dat hij gaen sal enen bedevairt tot onzer liever vrouwen ten eenzedel tot sgerechts vermanynge.

Offgelezen opten Kerssavonde A^o (.MCCCC.)LIX.

Omdat gijsbrecht dircxzoen ende marcelis dircxzoen gebroederen nv onlancxleden willichlicken opter stede huys gecomen zijn ende hebben aldair eendrachtelic gestaeffds eedts mit opgerechten vingheren lijfflicken ten heyligen gezworen ene zake, die die stede mit hoeren openen brieve over hun beyden bezegelt heefft, ende zijn dair na die zelve personen te samen sanderen daechs gecomen voir Jan vander meer ende hebben him gebeden over hun beyden te bezegelen enen anderen openen brieff, inhoudende die contrary van tgeent dat die stede over hun gescreven hadde, twelke een grote lelicke zake ende boeverije is, die tgerecht niet en staet te lijden ongecorrigiert, Zo zeit tgerecht hun beyden dair voir over ter

[p. 248]

correctie voir die misdaet voirscr, alze dat zij beyde tusschen dit ende sinte valentijnsdage naestcommende reysen zullen beyde wt der stede van Haerlem ende hoeren bedevairt doen elcx tot onzer liever vrouwe ten eenzedel, Ende dan dair na niet weder inder stede van Haerlem commen, ten zij dat zij elcx die bedevairt gedaen ende goet bethooch dair off gebracht zullen hebben ende ten zij bij goeduncken vanden gerechte, elcx op hoir lijff.

(Ter zijde staat: Satis fecerunt.)

Ofgelesen opten lesten dach in Junio
Anno (.MCCCC.) LXIJ.

Omdat tgerecht ten vollen geinformeert is dat Clais Winnocxz, Winnic Winnocxz., Jan mostaert, Pieter Rijtandt, Jan philipsz. ende Jan geerijtsz. in voirleden tijden zeker ontsegge brieven hebben doen scriven inder stede van Brugge an Pieter vander eycke poirter aldair, willende den selven pieter dairmede bedwingen, hunluyden over te geven zeker erffenisse, die him aldair anbestorven was, zonder dair om rechte te willen plegen als dat behoirt, in groter versmaetheit van justicien; ende dat meester symon an sint Janspoort die voirs. brieven gescreven ende pieter godevaertsz. gedicht hebben zonder dat te kennen te geven, Ende dat sulke ende gelijcke saken niet en behoiren te lijden of in een goede stede gehenct te wezen zonder openbaer correcty ende punicy, gemerct sonderlinge dat die voirs. principale personen die ontseggebrieven, tot andere tijden, voir den gerecht dairom ontboden wesende, geloochent hebben, So ist dat tgerecht willende corrigieren die voirs. misdaet andren tot exempel zeicht den voirs. personen ende elken sonderlinge over tot correcty, dat zij ende elc van hunluyden, in beteringe vander voirs. misdaet, tusschen dit ende sint Jacop eerstcomende trecken sullen vuyter stede ende vrijheit van

[p. 249]

Haerlem ende vuyten bailliuscepen van Kennemerlant ende Rijnlant, ende niet dair weder in comen ter tijt toe dat sij mit hoirs selfs lichaem een bedevert gedaen zullen hebben tot onser vrouwen te Nyseele ende dairof goedt betooch gebracht, alzoot behoirt, op hoir een handt. Actum ut supra.

(Ter zijde staat: Satisfecerunt omnes.)

Ofgelesen des dynsedaechs na paesschen
Anno (.MCCCC.) LXVIIJ.

Omdat willem Jacob dircxzoonsz. die wisseleer tot veel tijden veel onstuers ende gewels bedreven heeft binnen der stede bij nachte ende bij daghe, ende bijsonder op een vrouwe persoen genaemt hilleken, Twelke den gerecht niet en staet te lijden sonder openbair correctie ende punity, Soe zeicht gerecht den selven willem over, dat hij in beteringhe vander voors misdaet geven ende leveren zal totter stede behoef xx^m steens ende x hoedt kalcx tusschen dit ende sint Jansmisse eerstcommende, ende dat verborghen tusschen dit ende sonnedage oic eerstcommende, of dat hij dair voir gebannen zal wesen drie jair vuyter stede ende vrijheit van haerlem, vuyten bailliuscepen van Kennemerlant ende Rijnlant op zijn lijf, ende dat hij boven dien trecken ende scheyden zal vuyter stede ende vrijheit van hairlem ende vuyten bailliuscepen voors. tusschen dit ende pinxteren eerstcommende, ende dair niet weder in comen voir ende eer die tijt, dat hij een bedevaert gedaen zal hebben mit zijns zelfs lichaem tot onser liever vrouwen te nynzeele, ende dairaf gebracht goedt betooch als dat behoirt, ende dair theynden niet weder in te comen voir ende eer die tijt dat hij betaalt ende voldaen zal hebben van dies voors is, ende sonder consent vanden gerecht, behoudelijc in al desen den heer ende partien huers rechts.

[p. 250]

Ofgelesen den XXVIIJ^en dach in Junio
Anno (.MCCCC.) LXVIIJ.

Alsoe Roedinc Jansz. him vervoirdert heeft te comen int huys van boudin van schoten binnen deser stede, ende dair veel gewelts ende onstuers bedreven heeft, Twelke den gerecht niet en staet te lijden zonder openbair correctie of punicy, Soe zeicht tgerecht him over dat hij in beteringhe vander voirs. misdaet der stede ende gerecht bidden zal om vergiffenisse, den heer geven .x. £, ende der stede .x.^m steens ende .v. hoedt kalcx, tusschen dit ende sint Jacob nv eerstcomende, ende ter eere van boudin voirs. gaen een bedevaert tot onser liever vrouwen ten Inseele binnen viij dagen na dat hijs vermaent zal wesen, ende dat hij dit al tsamen verborgen zal binnen viij dagen eerstcomende of dat hij dair voir gebannen zal wesen .x. jair vuyter stede ende vrijheit van haerlem ende vuyten bailliuscepen van Kennemerlant ende Rijnlant op zijn lijf, ende dair en theynden niet dair weder in te comen voir ende eer die tijt dat hij voldaen zal hebben tguent dat voirs staet (Ter zijde staat: Al betaelt.)

VIII. Keulen.

Op sinte pieters ende pouwels avonde A^o (.MCCCC.) LIIIJ, presentibus die scout IJsbrant van schoten, Jan van bekesteyn ende claes van ypren, Raide, ocker claesz., gerijt berwoutsz, Reynier taeye, Allijn claesz ende pieter Jansz. scepenen

Alzo cuyner claes martijnsz. die vleyschouwer veel ontstuerlicke ende spityge woirden gezeit ende gesproken heefft in tegenwoirdicheit van ermgairt claes berwoutszs. wijff op claes hoeren man voirscr., om dieswille dat die zelve claes tot ombieden vanden gerechte opten huyse

[p. 251]

gecomen is ende aldair zijne stemme ende goeduncke gezeit heefft na zijne beste wetenheit van des him aldair gevraecht wordt, zeggende dat hij zijne ende zijnre vrunden goedt wech gegeven ende verloofft heefft off desgelijcx, dair tgerecht goede getuychnisse ende wairheit off gehoirt heefft ende twelc tgerecht niet en staet te lijden, Soe zeit him tgerecht dair omme over voir sijne misdaet voirscr. te geven vijff duysent steens ende ij 1/2 hoet calcx, den steen ende calc voirs. te leveren ander stedehuys op zijnen cost tusschen dit ende sinte Jacops dage naestcomende, ende dat te verborgen op huyden bynnen sdaechs zonneschijn. Ende voirt zeit hem tgerecht over voir zijne voirs. misdaet een bedevairt te doen in zijns zelffs persone totten heyligen iij conyngen bynnen Colen ende dair off te brengen goed behoirlic bethooch die zelve bedevairt gedaen te hebben; ende dese bedevairt zal hij beghinnen te doen bynnen achte dagen na des gerechts vermanynge. Ende wairt dat hij dit aldus niet en dede als voirscr. staet, zo bannet op huyden tgerecht den zelven Cuyner te wesen ende te blijven wt der stede ende wt der stede vrijheit voirs. ende wt den baeliusscepen van Kennemerlant ende van Rijnlant vijff jaeren lanck op zijn lijff Ende teynden den vijff jaeren voirs niet weder inder voirs. stede noch inder stede vrijheit van haerlem noch inden baeliuscippe voirs. te comen op zijn lijff, hij en heefft eerst die stede voldaen ende vernuecht van des voirs. es ende dair toe tgerechts gemoede.

Actum xiij in Junio Anno (.MCCCC.) LXVIIJ.

Jan Dircxz. is overgeseyt dat hij in beteringhe vander misdaet, die hij tegens tgerecht misdaen heeft, den gerecht bidden zal om vergiffenisse, ende dat hij him voortan wachten zal te comen inder vierschaer om enighe woirden te houden in wat manieren dattet zij, ende dair en boven

[p. 252]

gaen een bedevaert mit zijns zelfs lichaem ten heiligen drie coningen tot colen, ende dairof bringen goed betooch, tusschen dit ende sinte lauris daghe eerstcomende, optie correctie vander stede. Ende alsoe dese correctie volle cleyn is na gelegentheyt der misdaet, zoe houdt tgerecht dat an him, om dat voirder te corrigieren in tijden ende wijlen, op hope dat Jan voirs. him voirtan van gelijcken zaken wachten zal; ende wairt zoe dat hij weder op een ander tijt him ontginghe in gelijken oft andren saken, zo zal tgerecht dan teen mitten andren corrigieren als dat behoirt.

IX. Mechelen en Keulen.

Anno (.MCCCC.) een ende vijftich. Opten derden dach in Junio.

Also Jan Vlaminc bij nacht onstantelike dingen anden huyse dair een man in sijn sacrament lach, bedreven heeft, dair tgerecht goeden tuuch off gehadt hebben, So seyt gerecht hem dair voer over ter correxcie, also dat hij twisken dit ende sinte Jans dach naestcomende te midzomer vuter stede van Hairlem trecken sel, ende vandaen voert tot coelen totten heyligen drie coningen, ende dair goet betoich off brengen; ende wairt dat hij des niet en dede so soude hij dair voir gebannen wesen ende bliven vijf jaer lang vuter stede van Hairlem op sijn lijff.

X. Halle.

Des sonnendages post lucie Anno (M.CCCC.) LIIIJ.

Overmits dat willem claessoen, claes willemssoenssoen inder stede keller Jan dirc eggesoens knecht sonder misdaet bij nachte gequetst heeft, So zeit hem tgherecht over dat hij mijnen genadigen here ter beteringe geven sal tyen pont ende der stede xij^m steens ende zess hoet

[p. 253]

calcx, ende sal dair toe een bedevairt gaen tot onser liever vrouwen te halle offerende aldair enen zilveren pennynck ende dair goet bethoen of brengen, wt te gaen tusschen dit ende paesschen naestcomende, behoudelic dat hij den knecht sijn smarte beteren sal ende den meyster van sijnre curen bij vrienden off bij den gerechte, Ende al dit sal hij verborgen tusschen dit ende morgen avont bij dage sonneschijn. Te betalen dese gelden vanden heer, der stede van hoeren steen ende calc te mitvasten naestcomende off hij sal dair voir gebannen wesen op sijn lijff zess jair lanc vter stede van haerlem, vter selver stede vriheit, vut die bailiuscippen van Kenemerlant ende van Rijnlant, ende dairen tenden niet weder dair in te comen, ten zij bij goetduncken vanden rechte. Ende wairt dat sijn borghen dese voirs. gelden steen ende calc ende ander voirs. voirwairden niet en voldeden optie dagen voirs., so sullen zij oick zess jair lanc gebannen wesen op hoir rechterhant ende niet weder in haerlem te comen dan bijts gerechts wille en goetduncken.

XI. Amersfoort.

Anno (M.CCCC.) XLVIIJ. Des sonnendages opten neghenden dach in Mairte, presentibus die schout ende thele gerecht.

Also Jacop mairtijnssoen die bontwerker onlancx geleden bij nacht ghecomen is tot matheus gelijssoens huyse die wijntapper mit een ghetogen lange messe ende heeft in den selven huyse openbairliken pertyelike geroepen ende gesproken, dair vele goeder mannen inden selven huyse zaten ende droncken, dair tgerecht goeden tuuch off gehoirt hebben, ende om dier misdaet willen, So seit tgerecht Jacop mairtijnssoen over viij^m stiens ende vier hoet calcx, ende die sel hij op huden bij daghe sonneschijn

[p. 254]

verborgen ende op sinen cost doen overleggen totter stede dair hem dat gewijst sal worden twisken dit ende vutganc meye naestcomende. Ende dair en boven sel hij noch een bedevairt doen tot onser liever vrouwen tot Amersfoirde binnen der selver tijt voirs., ende dair goet betoich off brengen, ende wairt dat hij teen noch tander en dede als voirs. staet, So bant gerecht den selven Jacop mairtijnssoen tavont bijder sonne vter stede van hairlem te wesen op sijn lijff een jaer lang, ende dair en tenden niet weder inder stede van Hairlem te comen ten sij bijden ghemenen gerecht, dan inder tijt wesende.

Hier voir is borge geworden gelijc voirs. staet Mairtijn mairtijnssoen sijn vader, presentibus luytgen camerouwer ende wisse pieterssoen scepenen.

Allet ghuent dat voirsc. is, is wel voldaen ende betaelt bij des tresoriers handen.

XII. 's Gravesande.

Des sonnendages post lucie Anno (M.CCCC.) LIIIJ.

Omdat meyster Jan walichsoen schoelkinderen ter scholen gehouden heeft knechts wesende boven tverbot dat hem tgherecht eenwerff anderwerff ende derdewerf duechdeliken verboden heeft of te laten, dwelc hij alst schijnt in smadenisse vanden gerechte niet en heeft willen of laten noch alsnoch of en laet, dattet gherecht van hem in geenre wijs gehengen en wille, So zeitet gerecht hem dair om over, dat hij een manendach naestcomende op morgen komen sal voir der stede huyss, tgherecht boven opten huyse versament wesende, ende bidden tgerecht van sijnre misdaet verghiffenisse in onderdanichliker manieren; ende voirt so sal hij een bedevairt doen tsgravensande tot onser liever vrouwen tusschen dit ende kerssavonde naestcomende, ende offeren aldair enen zilveren pennynck ende

[p. 255]

een kaersse van een pont wasse, ende sal hier van goet bethoen bringen eer hij weder in hairlem comen sal dat hij desen bevairt aldus gedaen heeft. Voirt so verbiet hem gherecht terstont dat hij voirtan gheen knechtgens ter schole en houde. Ende wairt dat hij des ter contrarien dede, so wil tgherecht hem so strengeliken corrigeren sonder verdrach, dat hij anderen wesen sal een exempel.

(Inventaris Arch. Haarlem. I^e afd. N^r 2152.)

Ic Jan Jansz., coster tsgravenzande, doe kond ende kenlic veel gueder luden, dat ter bevert quam Jan Waelicz tonser vrouwen tsgravenzande met een kaers van een pont was ende met een sulveren penninc. Omdat dit waer is so heb ic desen brief bezeghelt met minen zeghel Int jaer ons heren M^occcc^o ende Liiij^o op Jaers avont.

Ipso die odulphi Anno (.MCCCC.) LVJ.

Omdat Jan vander meer Andriessoen vele onstandicheyt bedreven ende ghehantiert heeft mit woorden ende mit werken an lijsbet aerntsdochter ende an hoir huysse, dair goeden tuych of ghehoirt is, dwelc tgerecht van hem noch van nyemant ongecorrigeert ghehengen en wille, So zeit hem tgherecht over ter correxie, dat hij gaen sal een bedevert tot onser liever vrouwen tsgravensande, vuyt te gaen tusschen dit ende sinte Jansmisse naestcomende, ende brengen dair of goet betoen dat hij desen bevert voldaen heeft. Ende sal des sonnendages voir sinte Jansdach naestcomende onder der hoochmissen selven zetten voir den heiligen sacramente een barnende kaersse van een pont was. Ende wairt dat hij dit niet en dede, so sal hij dair voir gebannen wesen een jair lanc vuyter stede van hairlem, vter stede vriheit, vuyt de bailiuscippe van Kermerlant ende van Rijnlant, op sijn rechterhant.

(Ter zijde staat: Dit is volcomen.)

[p. 256]

Offgelezen op sinte barbarendach
A^o (M.CCCC.) LVIIJ.

Omdat Jacob Willem Woutersz een wijl tijts geleden bij avondt ende sonder enige behoirlicke redene te hebben angevochten heefft heren bertelmeeus priester, die optie tijt der stede cappellaen was, ende heefft him buyten sijnen sculden jammerlicken ende onredelicken ter doot toe gewont, dair off hij oick bynnen langen tijt zoene noch vrede an him en zochte Item ende omdat hij mede geweest heeft inden voir nacht voir Robbetgen des scouten clercx huyse ende heefft aldair mitten anderen mede mit stenen anden huyse ende inden glazen geworpen, vele spitige woirden aldair gesproken ende ombehoirlicke zaken gehantiert. Item ende om dat die zelve Jacob ende thomaes heynricx willemszoenszoen te samen geweest hebben tot thetrode, ende hebben aldair mit gewelde opgehouwen zekere poten ende wilgen toebehoerende den zusteren van sinte margrieten clooster bynnen hairlem, dair off tgerecht van als die wairheit wel off vernomen heefft. Ende want tgerecht dese ontstantelicke zaken ende oick zekere stugge woirden, die zij ende bijzonder die voirs. thomaes in tegenwoirdicheit vanden gerechte gesproken hebben, van himluyden noch van nyemende anders en staen te lijden ongecorrigiert, zo zeyt dair omme tgerecht eerst den voirs. Jacob ende thomaes over ter correctye ende beteringe, dat zij den zusteren voirs vernuegen ende voldoen zullen vanden schade voirscr., zo dat zij dies te vreden zijn, Ende zullen voirt geven ter beteringe voir die misdaden voirscr., te weten die voirsc. Jacob twintich ponden hollants payment ende die voirn. thomaes thien ponden hollants payment totter stede behoeff, dat te verborgen op huyden bynnen sdaechs zonnenschijn, die voirscr. gelden te betalen ende te leveren in handen der stede tresoriers

[p. 257]

van Hairlem tusschen dit ende groten vastelavonde naestcommende. Ende zo wye van him beyden voirs. sijne voirs. correctie niet en verborchde gelijc voirscr. staet, die zal dan terstond dairvoir gebannen wesen wt der stede van Hairlem, wt der baeliuscepen van Kennemerlant ende van Rijnlant thien jaeren lanck ende teynden den thien jaeren voirs. dair niet weder in te comen, ten zij dat zij hoer voirs. correcty elcx voldaen hebben ende voirt bij goeduncken ende consente vanden gerechte, elcx op sijn lijff; ende desgelijcx zullen die borghen staen indie zelve bannynge voirscr., indien zij niet en voldoen ten dage voirscr. Item ende hier en boven zal die voirscr. Jacob ene bedevairt doen tot onzer liever vrouwe t sGravenzande ende dair goet betooch off brengen, dat hij die zelve bedevairt gedaen heefft tusschen dit ende Kerssavonde naestcommende, oick op zijn lijff. Ende dit zal altemael wesen behouden den Heer zijns rechts.

XIII. Bergen.

Offgelezen op sinte Barbarendach
A^o (M.CCCC.) LVIIJ.

Omdat Dammaes Gillis Harincxz., Jan Luytgensz. die verwer ende Symon Jansz. die scheriaer bij avonde ende bij ontijde opter strate gemoet hebben zekere goede mannen die een licht bij him hadden, die zij dwingen wouden hoir licht wt te doen off dat zijt him wouden doen wt doen, strijckende hoer messen opter strate, ende hebben voirt geweest in een zekere herberge op Crayenhorst, dair zij stoelen ende ander houtwerc int vuer worpen ende hebbent den goeden mannen, die dair zaten ende him dese ondaet laeckten, ter kuer gezet, nemende hoer messen in die hant, zeggende: let u yet, hier moichdijt halen! Ende hebben voirt geweest tot meer anderen plaetzen,

[p. 258]

dair zij der luyde heynyngen, wijngairden ende anders mit foirtze gebroken ende verderfft hebben ende meer ander ontstuers bedreven hebben, dair off tgerecht die wairheyt van als wel vernomen heefft. Ende want dit zaken zijn van quaden exemple, die den gerechte niet en staen te lijden ongecorrigeert, ende die voirs. Dammaes die principale anleyder hier off geweest heefft, die oick stuggelicken den gerechte antwoirde, zo zeyt tgerecht dair voir over ter correctye ende ter beteringe voir die misdaet voirs., eerst den voirn. Dammaes dat hij geven zal zes ponden hollants payments ende die ander twe zullen elcx geven vier ponden hollants payments totter stede behoeff, dat te verborgen op huyden bynnen sdaechs zonnenschijn, die voirscr. gelden te betalen den thresoriers van Hairlem tusschen dit ende groten vastelavonde naestcomende. Ende zullen voirt alle drie een bedevairt doen ten heyligen bloede te Berghen ende dair off elc goet betooch brengen dat zij dair geweest ende die bedevairt gedaen zullen hebben, tusschen dit ende kerssavonde naestcomende. Ende zo wye van him drien voirs. zijne voirs. correcty niet en verborchde gelijc voirscr. staet off die zijne bedevairt niet en dede, die zal dan terstond dair voir gebannen wesen wt der stede van Hairlem wt den baeliuscepen van Kennemerlant ende van Rijnlant vijff jaren lanck ende teynden den vijff jaren voirs. dair niet weder in te comen, die voirs. correcty en zij voldaen ende voirt bij goeduncken vanden gerechte, elcx optie verbeurnisse van zijn een hant. Behoudelic den Heer zijns rechts.

A^o 1488.
(Inventaris Arch. Haarlem I^e. afd. N^r. 2158.)

Kendelic ende openbaer si alle die deesen bryeff sullen syen off horen leesen, dat Jan Willemss. tot Bergen in

[p. 259]

Keermerlant heeft ghewest ende daer sijn bedewaert ghedaen voer dat heylighe bloet als dat ghewonelike is. Want dat dit waer is, soe heb ic Heer Jan Dircx vycecureit tot Bergen voerscr. deesen bryeff ghescreven bezeghelt met mijn zeghel Int jaer ons heeren Mcccc . Lxxxviij op sinte Margareten avont.