Bedevaart naar Jerusalem in 1525

Van die costelike cyeraetgie des hoghen outaers.

Nota. Nu wil ic verclaren hoe ende in wat manieren den dienst ons heren wert ghedaen in sinte marckus kercke principael prochie van .lxxij. prochy kercken binnen veneetgien. Ten is mijn niet wel mogheliken mer sal haer sceremonyen soe na verclaren als ic kan. Item Seer schoon is dat hoghe outaer deser kercken ende en staet nymmeer op dan alsmen vesper ofte hooftmisse sal ghaen singhen¹⁾ Soe wert dat outaer ontsloten, mits die ijseren raecksen los ghemaeckt Ende alsdan soe syet ghij op enen gouden berch want dat outaer is al luther goudt. Ende wert midtsen opten outaer gheset een schoen groot beelt van sinte marcus seer costelike van goude Ende dit outaer is oock seer costeliken vercyert mit swaren silveren ende

1) In oude gothische kerken is het altaar en priesterchoor afgesloten door het oxaal welks deuren worden opengezet wanneer de H. Mis aan het hoofdaltaar wordt opgedragen of eenige andere kerkelijke dienst wordt verricht. Anders blijft het oxaal gesloten en is dus alles wat zich daarachter bevindt onzichtbaar. Zie afbeeldingen bij Viollet le Duc Dictionnaire de l'architecture française, in voce: Choeur.

[p. 34]

gouden candelaren Ende den dienst goods wert seer ootmoedeliken stateliken ende triumpheliken ghedaen ende was oock seer lustich om syen. Item Inden eersten wil ic nu verclaren van dat heilighe ambacht der missen, soe nae ic kan, twellick ic ghesyen hebbe in deser manieren. Nota. Als den ghenen anghedaen is die die hooftmisse singhen sal, int sacristie, Soe wert hij ghebracht wt dat sacristie ten heiligen outaer, triumpheliken, mit vier subdiakonen, ghecleet ghelijck mit schone alphen mit elcks enen swaren silveren ofte gouden candelaers, naden die feestdach groot ofte cleyn is, in horen handen draghende, mits witte schone waskarsen daer op bernende, wantmen daer anders gheen was en barnt dan wit gruen ende root, alsoe zwaer als sij wel draghen moghen Ende tusschen dese vier Candelaeren is noch een, ghecleet mit een ghelijken alphen, draghende een groot swaer cruus van goude alsoe groot dat hij daer ghenooch an te draghen heeft In dit gouden cruce is in verburghen een groot stuck van den heiligen cruce waerachtelick daer ihesus ghebenedijt an ghesturven is om onse sonde wil opten heiligen berch van Calvarien. Item Dit voerschreven costelike crucifix vercyert mit veel costeliker ghesteenten en coomt nymmermeer wt dat sacristie dan alsmen dat ambacht der heiliger missen doen sal. Ende wert eerwaerdeliken dit gouden crucifix tusschen dese voerscreven vier lichten ghedraghen Ende achter an dese vijff voerscreven, volghen vier edele doom heren, vercyert elcks mit een provideer Cappe, daer na epistolaer daer na ewangeliaer draghende op sijnen handen een costelick missael mit gouden slothen mits dat beelt van sinte marcus daer opten booke seer costeliken ghewracht. Daer na soe volghet den ghenen die dat Ambacht der heiliger missen beghint Ende leest die confiteor mit alle dit lieve gheselschap, een mach lusten die dit sicht. Nota Die epistolaer waneert tijt is

[p. 35]

dat hij die epistel singhen sal Soe neemt bij vanden hoghen outaer dat costelick boock ende wert ghebracht mit schone ordonantie, voer hem procederende dese vier candelers mittet costelike crucifix voerscreven, beneden den hoghen choere op enen hoghen stuel schoen vercyert ende becleet mit fluweel ende gouwe lakenen Ende als hij die epistel ghesonghen heeft soe wert hij wederom ghebracht mit dit lieve gheselschap opten hoghen outaer. Nota. Soe waneert tijts is omt ewangelium te singhen Soe wert den ewangeliaer ghebracht vanden hoghen outaer in manieren als voer, mer op enen anderen hoghen stuel, staende int hooch choor, vercyert behanghen becleet mit ghulden fluweelde lakenen Ende dat ewangelium ghesonghen wesende brenghen sij wederom opt hoghe outaer ende die dat Ambacht der missen duet kusset dat heilige ewangelium. Nota. Die canonyken des dooms van sinte marcus kercke houden enen schonen sanck Jaer wt Jaer in. Nota. Buyten an dat hoogh choor, staet enen schonen ronden groten hoghen stuel, vercyert behanghen mit rooden fluwelen ghulden lakenen, daer staen die discanters op en singhen Ende die psalmoderen, sitten an beyden sijden van den chore, andie een sijde simpelsanck, andie ander sijde contrapunt ofte fabridon, hoe ghijt best verstaet, dese drie wachten elcks hoeren tijt van singhen totten eynde der missen toe Ende alsdan soe wert dat outaer van stonden an ghesloten mit veel veteren Ende die kerrick mede, alsoe dat alle dinck seer sorrichvoudeliken ende scherpeliken bewaert wert tot des achternoens toe waneermen die vesper sal ghaen singhen Soe wert die kerck wederom ontsloten Ende dat hoghe preciose outaer werden in alre manieren ontsloten ende toe bereyt als smerghens Ende singhen die vesper seer heerliken in manieren naghescreven. Item Inden eersten soe comen twee ghecleet mit alphens wt dat sacristie, elcks mit

[p. 36]

een costelick wyeroocks vadt in horen handen. Daer na volghen de vier ghecleet mit witten alphen mit een kandaelaer elcks in horen handen mit barnende waskarsen als voer Ende daeran volghende vier costelike provideer cappen Ende ten laetsten achtervolghet den gheen die die vesper singhen sal mit een costelike boven al mu(n)tende cappe, mer dat crucifix daer ic in die hooftmisse of ghescreven hebbe en coomt niet voort dan alsmen misse sal doen als ic voer ghescreven hebbe Ende dit gheselschap om singhelen den ghenen die die principael vesper singhen sal voert pulpitum Ende singhet alsoe Deus in adjutorium meum intende Ende een yghelick blijft overeynde staen ende dat duert solanghe dat die eerste psalme ten eynde ghesonghen is ende ter wijlen turyfyceertmen in alre manieren als men bij ons duet waneermen magnificat singht. Te weten die die vesper singhet die turyficeert dat hoghe outaer eerst selver ende daer na soe nemen twee provideer cappen elcks een wyeroocks vadt ende kyesen elcks een sijde Ende als sij nv al gheturyfyceert hebben Soe ghaen dese alle te samen mit Candelaren mit provideercappen ende brenghen den principael op sijn stuel bij die ander doom heren ende nemen hem die cap off ende ghaen hanghen dese self(de) cap overt pulpitum ende alsdan soo sit een yghelick op sijn plaets. Nota. Daer is een banc costelick toe bereyt die staet dwers mitsen overt choor daer sitten die vier provideer cappen op ende verposen malkanderen, intoneerende twee ghelijck per vices die psalmen, seer lusteliken ende triumphelike Ende werden ghesonghen heerliken, partim simpel van die eenre sijde ende van die ander sijde partim fabridoen, dit is altesamen seer costelick ende triumphelick om horen ende om syen. Item Als dese psalmen ten eynde sijn Ende den tijt ghenaeckt dattet Capiteel ghesonghen moet werden Soe ghaen dese voerschreven heren mit hoer provideer

[p. 37]

cappen ende alphenen brenghende die costelike cap vanden pulpitum ter plaetsen daer die principael sit, hem omslaende dese cappe ende leyden hem eendrachteliken cum solemnitate ter plaetsen voer dat pulpitum aldaer hij dat capiteel sinckt In deser manieren festiveren die doom heren tot veneetgien. Ik raecket alsoe na als ic kan. Mer het is lustigher om syen mitten oghen dan dit te lesen Ende om dat ic nv van goods dienste ende godtelike sacrificie ende daer toe Sceremonye sij scrivende twellick voerscreven ic ghesyen hebbe opten heilghen pinxter dach Soe wil ic ons nv voorts verclaren ende vertrecken hoe ende in wat manieren dat heilighe ambacht der missen ghecelebreert is gheweest bij den patriarch personaliter opten heiligen sacraments dach achter volghende Ende dit sal een yghelyck devoet cristen mensch ghenoecheliken sijn om horen, watten eere watten reverentie watten heiligen sacrificie den almoghende godt an ghedaen wert desen dach. dese triumphe is ongheloefeliken alst schijnet voer den ghenen die dit selver niet ghesyen en hebben mer het is inder waerheyt waer. Ic hebbet met mijnen oghen selver gesyen ende is onghelijck costeliker dan ic wt scriven mach.