Historisch onderzoek naer den oorsprong en den waren naem der openbare plaetsen en andere oudheden van de stad Antwerpen

[p. π4]

[p. iii]

Voorbericht van den Opsteller.

By zoo vele veranderingen en verfraeiïngen als de stad Antwerpen sedert eenige jaren heeft ondergaen, by het verplaetsen en vernieuwen van zoo menige Kaden, Straten en openbare Gebouwen of Inrichtingen, als wy nog dagelyks aldaer zien opryzen, kon het niet wel anders, of vele herinneringen en benamingen van vroegeren tyd moesten verloren gaen, of althans verdonkerd en onbruikbaer worden. Aen sommigen dier plaetsen, welke sedert ruim twintig jaren een franschen naem hadden gekregen, en daer door van hare beteekenis en Antwerpschen oorsprong waren afgeweken en verbasterd, wist men geen duidelyk denkbeeld meer te hechten. Andere, door welke men eertyds indachtig werd gemaekt op de voormalige grootheid van Antwerpen, op de historische namen onzer magistraetspersoonen, op de Happarts, op de Reynders, Hochstetters, Pruynens, Vlemincx, Haecx,

[p. iv]

Bogaerds, Sudermans en Sanders, waren herschapen in een Rue Isolée, Rue de l'Elan, des Oculistes, des Prunes, des Flamands, du Pauvre coin, du Verger, Rue Aigre, en Trou d'Alexandre!

Weldenkende ingezetenen zagen derhalve met voldoening, dat de tegenwoordige Regering der stad Antwerpen de verbetering van dat gebrek tot een punt van hare overweging nam, met dat gevolg, dat er eene Commissie werd benoemd, waervan ik de eer mocht hebben deel te maken, belast om den oorsprong en de ware beduidenis dier plaetselyke erkenningen na te sporen. En van dat onderzoek wordt den Lezer hier een omstandig Verslag aengeboden, opgevolgd door myne byzondere Aenmerkingen en Byvoegselen, omtrent welke ik my verplicht acht vooraf eenige rekenschap te geven.

Daer de openbare uitgave van het Rapport der Commissie, gelyk vroeger de redactie van hetzelve, den myne zorg was overgelaten, en ik my in staet

[p. v]

bevond om de daerin verhandelde zaken nader toe te lichten, door middel van een aental zeer oude Akten, Charters en andere oorspronglyke stukken, welke deels toevalligerwyze, deels door nazoekingen in de archieven der Stad en van het kapittel der O.L.V. Kerk aldaer, my waren ter hand gekomen, zoo scheen het my niet ongepast van dezelve by deze gelegenheid een zoodanig gebruik te maken, als dienen mocht ter opheldering van de oude Topographie van Antwerpen, en tot voorbereiding eener geschiedenis van die, in de nederlandsche jaerboeken zoo beroemde, Stad. Zonder een duidelyk begrip toch van het tooneel der gebeurtenissen, zonder eene grondige kennis van het ubi actum, kan er geen opstel van goede historische gehalte worden geleverd. En vermits de gemelde documenten, het zy door den vorm en de tael⁽¹⁾, het zy door het opnoemen van Antwerpsche familien en gestichten, of uit andere opzichten, belangstelling konden

(1) Ik kan niet voorby zonder den Belgischen lezer opmerkzaem te maken op de spelling der hierachtergevoegde Charters en Schepenbrieven, tot staving van de door my elders aengeprezene en ook in dit werk gevolgde oude spelregels onzer tael.

[p. vj]

opwekken, zoo kwam het my dienstig voor dezelve meest letterlyk, en soms geheel, aen te halen; hebbende ik my vooral bevlytigd om de oudste opgaven der plaetselyke namen mede te deelen. De Charters zyn, by myne wete, nergens elders gedrukt, en verdienen de aendacht van de liefhebbers onzer nationale oudheden.

Even belangryk zyn, in de tweede plaets, de by dit werk gevoegde Platen, welke, volgens naeuwkeurige afteekeningen van oudere stukken, door de minzame tusschenkomst en de voorbeeldige deelneming van den Heer Burgemeester Van Ertborn zyn bezorgd geworden. Ik heb, ter plaetsen, waer die zyn ingevoegd, voldoende opgegeven wat daerby viel aen te merken; doch moet hier nog met een woord gewagen van de andere, welke vóór het boek geplaetst zyn, namelyk de Titelplaet, de oude Kaert der Schelde, en de twee Gezichten op Antwerpen van het jaer 1500 en van in de achttiende eeuw. De eerstgenoemde vertoont het Sigillum Monarchiae Antverpiensis, naer een afdruk der dertiende eeuw (op omtrent de helft

[p. vij]

verkleind), welk zegel in de volgende eeuw door een ander, slechter gesneden, is vervangen geworden, dat nog ter archieven berust. Van de vooraengeplaetste Kaert der Schelde, die de haven van Antwerpen verbeeldt, zoo als die er uitzag in de viertiende en vyftiende eeuw, bezit de Stad eene perkamenten kopy in kleur, negenmael grooter dan deze Lithographie, en vervaerdigd in den jare 1505 naer eene oudere, welke gediend had, onder Philips den goede, in een proces over de tollen op de Schelde, tusschen die van Bergen-op-Zoom en die van Antwerpen. Wy zullen elders de waerde van dat stuk, ten aenzien der oude geographie van ons land, trachten aen te toonen: hier kwam zulks minder te pas; doch wy konden ons niet onthouden die Kaert in haer geheel mede te deelen. Intusschen doet het my spyt, dat de Lithograef de met zoo veel zorg nagemaekte afteekening van dat stuk niet even getrouw gevolgd heeft in het oude schriftkarakter; waerdoor gebeurd is, dat de onduidelyk geschrevene en voor verschillende lezing vatbare namen een geheel ander aenzien hebben gekregen.

[p. viij]

De Gezichten op Antwerpen, welke men achter dit Voorbericht vindt geplaetst, zyn gegraveerd naer den afdruk eener koperen plaet van omtrent den jare 1700, waervan misschien nog twee of drie andere exemplaren kunnen bestaen. Wat moeite ik my ook gegeven heb om de voormalige bestemming dier gravure te kennen, niemand heeft my daeromtrent eenige berichten kunnen mededeelen. Indien ik my echter niet bedrieg, schynt dezelve voor den druk der Annales Antverpienses van den geleerden Papenbrochius te hebben moeten dienen, die in folio-formaet aengevangen, door byzondere omstandigheden onderbleven is⁽¹⁾. My is ook niet te weten gekomen naer welke oude modellen men toen gewerkt heeft, ofschoon het afgebeelde, naer alle waerschynlykheid, op geene bloote gissingen berust.

De Lezer ontvangt hier alzoo, met de aen het einde geplaetste groote kaert van Virgilius Bononiensis,

(1) De Heer Van Hulthem bezit de afgedrukte eerste vellen. Het originele Handschrift, dat eertyds tot het Musaeum der Jesuieten van Antwerpen, en later aen de Bibliotheek der Abtdy van Tongerloo behoorde, schynt thans voor de letteren verloren. Het was een allerbelangrykst werk van verscheiden deelen in-folio.

[p. ix]

naer den druk van 1565, vier gezichten op Antwerpen, zoo als deze Stad zich voor den aenschouwer opdeed in de vroegste en merkwaerdigste, en eindelyk in onze tyden (vóór de komst der franschen). Indien hy dit Boek eene plaets waerdig acht nevens de beschryvingen van Antwerpen, welke men aentreft in het Stedenboek van Blaeu, en in de ten dezen aengevoerde werken van Guicciardyn, Scribanus, Le Roy, Grammaye, Van Haecht Goidtsenhoven, Diercxsens, Van Langren, en anderen, dan zullen hem, naer ik vertrouw, de stoffen niet ontbreken, tot een volkomen samenstel der oude Topographie van Antwerpen.

Antwerpen 1 Mei 1828.

J.F. Willems.