Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 5

[p. 103]

Wapendichten op sommige ridders,
gevallen in den slag by Staveren, in Vriesland, ten jare 1345.

In een codex der Bourgondische boekery te Brussel, hetzelfde waeruit ik het gedicht van den derden Eduwaert heb medegedeeld¹, bevindt zich eene vertaling en uitbreiding der latynsche kronyk van Johannes De Beka, geschreven in den aenvang der XV^e eeuw, en weleer het eigendom van Edmond De Dinter. De tekst verschilt op vele plaetsen merkelyk van dien, welke door Matthaeus, in het derde deel zyner Veteris aevi Analecta in-quarto, is uitgegeven. Onder andere treft men daerin aen eenige korte versjes, door my als wapendichten beschouwd, op de voornaemste hollandsche en henegouwsche ridders, gesneuveld in het gevecht van Willem IV, graef van Holland, tegen de Vriezen, den 26 of 27 september 1345, en by 't welk de graef zelf zyn leven inschoot. Men weet hoe overheerlyk deze vriessche krygstogt in de Roos van Dekama van Van Lennep geschilderd is.

Misschien behoorden eertyds deze versjes tot een grooter dichtwerk. Dat op den heer van Hoorne vond ik afgeschreven op het achterste blad van een HS. der Rymkronyk van Jan Van Heelu, uit de XVI^e eeuw, en is aldaer vermeld als getrokken uit een zeker oud kronykje². Men vindt het daerenboven gedrukt met een paer andere in den Neder-

1 Zie Belgisch Museum, IV, bl. 298.

2 Zie mynen Heelu, bl. 313.

[p. 104]

landschen herauld van T. De Rouck¹. Vier andere regels komen er ook nog voor in de Batavia Illustrata van S. Van Leeuwen, bladzyde 1007: zy worden daer aengehaeld als overgenomen uit een out schrift van den jare 1409. Voor zoo verre ik echter wete zyn deze stukken nergens geheel door den druk gemeen gemaekt². Zy worden, in het handschrift, voorafgegaen door de volgende woorden (slechts gedeeltelyk te vinden by Matthaeus, III, bl. 232):

‘Ende in dezen stride bleven doet V^c gewapent³, daer dees vij die vormaerste af waren, die hier verwapent sullen staen, ende .vij. dier vermaerste riddren, ende veel ander riddren. Item ons seit Catoen⁴ dat huegeliken⁵ is dat een sterve voer zijns zelfs properlic goet, als dees edel prince dede. Ende oic vinden wijt in den Spieghel historiael dat Vrieslant zoude wezen des graven rike toter Lauwairts toe; want die Spiegel entie Cronike sullens wy volgen.’

Nu sal ic u overslaen
In corten rime, ende doen verstaen
Die vij baenroetsen, wie sy waren.
God ontferme der leyder maren⁶!

Den besten here set ic voren:
Hy droech gout, van keel⁷ iij horen:

1 Zie de lyst der konstwoorden, bl. 7, 8 en 52.

2 Ik neem deze gelegenheid te baet om hier nog een paer aenmerkingen neder te stellen op het uittreksel der Kronyk van Beyeren, in het vierde deel bl. 193-217 van het Belgisch Museum voorkomende. In de eerste aenteekening op dat stuk heb ik gezegd, dat hetzelve diende vergeleken te worden met het Kronykje van den Klerk uit de lage landen. Lees: met het Kronykje door Scriverius uitgegeven achter dat van den Klerk der lage landen, bl. 211-235, als bevattende op zeer vele plaetsen letterlyk dezelfde woorden. Het Mancop in cool van bl. 210 leest men by Scriverius aldus: ManCCoep In CooL, en is dus het jaer 1351.

3 By Matthaeus Wapentuers.

4 Catoen, een oud nederlandsch gedicht, waer over Belgisch Museum, III, bl. 203, 208.

5 Heugeliken, heugelyk, gedenkenswaerdig.

6 Der leyder maren, wegens deze leeddoende maer, of tyding.

7 Keel, rood.

[p. 105]

 

Van silver waren si gebonden¹.

 

Manlijk sach men² tallen stonden,

 

Als hem last op quam oft nood.

10

Dees is ten vriesen bleven doot.

 

Die here van Hoerne.

 

Dander³ droech den scilt van keel;

 

Een leeu daerin, tot menigen speel:

 

Van silver was hy noch min no mee.

 

Sijn doot doet noch den menigen wee.

 

Die here van Antongen⁴.

15

Den derden here ic niet en hele⁵,

 

Hy droech gout, een bende⁶ van kele;

1 Van silver gebonden, fr. virollés d'argent. Zie De Rouck, l.c. p. 52.

2 Sach men, voor sach menne, zag men hem.

3 Dander, de tweede.

4 Antongen, Antoing uit Henegouwen, qui porte de gueulles au lyon d'argent. Vinchant, Annales de la Province et Comté d'Haynau, p. 221. Zie het wapen by Hemricourt, Miroir des Nobles de Hasbaye, p. 144.

5 Hele, verzwyge.

6 Bende, band.

[p. 106]

 

Hy was bekint wel mitten heren,

 

Ende leefder al sijn tijt in eeren.

 

Die here van Linge¹.

 

Den vierden baenroots sult ghy horen,

20

Van conincx Willams slecht² geboren.

 

Hy droech den scilt van goude,

 

Een leeu van keel, die ridder boude³,

 

Ende in die borst een silveren rat.

 

Men vantten niet in Vlaenderen mat.

 

Die here van Aemsteden⁴.

1 Linge, De Ligne. Zie het wapen in het Recueil Heraldique par le baron de Reiffenberg, pl. VIII.

2 Slecht, geslacht. Guy van Haemstede was namelyk de zoon van Witte van Haemstede, natuerlyk kind van graef Floris den V.

3 Boude, stout.

4 Aemsteden, Haemstede. Zie over dit huis J. Kok, Vaderlandsch Woordenboek, d. XIX, bl. 12 en Van Leeuwen, Batavia Illustrata, bl. 974. ‘Het regte wapen der heeren van Haamstede (zegt Kok) 't welk met den dood van Arend van Haamstede, in het jaer 1604, als den laatsten mannelijken afstammeling van zijn geslacht, werd in stukken geslagen, en op de kist in 't graf geworpen, was het wapen van Holland, namelyk, een roode klemmende leeuw op een goud veld, met tong en klaauwen van azuur, staende een rad, wegens het bloed van Heusden, op de borst van den leeuw.’

[p. 107]

25

Den vijfsten suldi dus verstaen:

 

Hy droech van keel doergaen

 

Een faes¹ van silver gebisanteert².

 

Van goude so wast geblaseneert³.

 

Die here van Marwede⁴.

 

Die seeste ridder drouch den scilt

30

Van silver, doe hy voer hilt,

 

Van keel twee baren getinneert⁵,

 

In dien dat ghijt te weten geert⁶;

 

Een maerle int hooft van den scilde,

 

Van sabel⁷ droech die ridder milde.

 

Die here van Asperen.

1 Faes, fasce, balk.

2 Gebisanteert, voorzien met bésans, zekere ronde stukjes, oorspronkelyk muntstukken.

3 Geblaseneert, fr. blasonné.

4 Marwede, Merwede (qui portait de gueules à la fasce d'argent et quinze bésans d'or). Zie over dit geslacht en zyn wapen M. Balen, Beschrijving der stad Dordrecht, bl. 33 en volgende.

5 Baren getinneert. Kok (Vaderl. Woordenb., IV, bl. 1373), beschryft het wapen van Asperen aldus: ‘Twee roode aen wederzyde getande baaren [fr. barres], boven vier ende onder drie, liggende overdwars op een zilver schild, hebbende een zwarte marle zonder pooten boven in den rechter hoek, zynde dat van Arkel met de zwarte marle gebroken.’ Dus waerschynlyk te lezen baren getandeert. Wy zullen lager zien wat getinneert beduidt.

6 Geert, begeert.

7 Sabel, zwart.

[p. 108]

35

Die sevende baenroots, wet voer waer,

 

Droech den scilt van silver claer,

 

Een leeu van kele ramphand¹,

 

Van lasuer getandeert een rant.

 

Die here van Waluicort².

 

Den eersten³, suldi dus verstaen,

40

Die dede den roc van sabel aen,

 

Thooft van silver, ij staken van kele;

 

Men vint nu sijns gelike niet vele.

 

Op elke stake een sterre van goude

 

Van vijf tacken, alst wesen soude.

 

Her Geraerd mitten Bairde⁴.

1 Ramphand, fr. rampant.

2 Walvicourt, my onbekend. Beka (édit. Buchelii, p. 118), noemt twee heeren van Walcourt onder de gesneuvelden, Dominus de Walcourt en Theodoricus de Walcourt (die straks volgt); doch hoe dit overeen gebracht met het wapen?

3 Den eersten, van de mindere ridders.

4 Gerard mitten Bairde, Geeraerd met den Baerd, by Beka Gerardus Barbatus. Volgens Ub. Emmii Rerum Frisicarum historia, p. 202, schynt hy Gerardus Balderius geheeten te hebben.

[p. 109]

45

Nu seldy den anderen hoeren.

 

Sint hy spien vergulden sporen¹

 

Wart hy in wapene niet versaecht:

 

Hy heeft mit sinen live² bejaegt

 

Dat men hem na der doot sal geven.

50

Hy droech van silver in sijn leven,

 

Een leeu van keel daer op gemaelt:

 

Hy heeftet mitten live betaelt.

 

Willam van Naeldwijc³.

 

Den derden soudic noode vergeten:

 

Hy droech van goude, doe ic u weten,

55

Van sabel mit drien keperijn⁴.

 

Aldus weet ghy die wapen sijn.

 

Her Wouter van Manni⁵.

1 Sint hy spien vergulden sporen, sedert hy vergulden sporen aenspiedde (aendeed), sedert hy ridder werd.

2 Live, leven.

3 Willem van Naeldwijc. Zie Kok, l.c. XXIII, bl. 135, en Van Leeuwen, bl. 1023. De laetste beschryft het wapen: ‘een roode klemmende leeuw, geharnasseert van lasuur op een velt van silver.’

4 Keperyn, keperen.

5 Wouter van Manni. By Froissart wordt hy altyd Mauny genoemd. Zyn wapen is afgebeeld by Hemricourt, p. 274; doch komt met de beschryving niet overeen.

[p. 110]

 

Nu willic u den vierden noemen,

 

Den huesschen¹, trouwen, enten vromen:

 

Hy droech van goude, daer in geset

60

Een arn² van keel, ic wil ghijt wet.

 

Hy hadde besocht menich aventuer.

 

Een baren steel³ van lasuer,

 

Gevoet, ghebec⁴ was die arn

 

Van lasuer, ic noempt u gharen.

 

Her Diederic van Waelcort⁵.

65

Die vijfste wapende hem van goude,

 

Een leeu van keel alst wesen soude;

 

Van silver een baren steel:

 

Dit waren sijn wapen al gheheel.

 

Her Symon van Teylinghe⁶.

1 Huesschen, heusschen.

2 Arn, arend.

3 Barensteel, fr. lambel.

4 Ghebec, gebekt.

5 Diederic van Waelcort. Dirk van Walcourt, maerschalk van Henegouwen, opgenoemd by Butkens, Trophées, II, bl. 110. Zyn wapen ib. I, p. 340, n^o 32.

6 Teylinghe. Over dit geslacht Kok, Vaderl. Woordenb., XXVIII. Het wapen komt, onder andere, voor in de Jurisprudentia Heroica, p. 193.

[p. 111]

 

Hoirt den zesden ridder coen:

70

Hy droech den schilt beneden groen,

 

Een faes van gouden, die ridder milde;

 

Toverste van sinen scilde

 

Dat hy drooch, des benic wijs,

 

Dat was een hooft van Gomegijs¹.

 

Her Jan Lusserelis².

75

Hoirt den sevenden, oft ghy moocht:

 

Het was een ridder van grooter doocht,

 

Hy drooch van silver, aldaer binnen

 

Van keel twee baren al van tinnen³,

 

En van lasuer eenen rant,

80

Getandeert, die hy aen hem bant.

 

 

 

Daer en bleven geen baetselere⁴

 

Effen menich⁵ in al den heere,

 

Dair men meer scaden aen coos

 

Dan doe men dees seven verloos.

1 Gomegys. Deze naem kan ik voor het oogenblik nergens vinden; doch ik herinner my zoo half en half hem als den naem van een reus aengetroffen te hebben.

2 Lusserelis, my onbekend. Waerschynlyk is deze naem verminkt door den afschryver.

3 Van tinnen, d.i. getinneerd of gecastelleerd, fransch bretessé, engelsch embattled; van tin, trans van een gebouw.

4 Baetselere, fr. bacheliers.

5 Effen menich, evenveel.

[p. 112]

 

Vint mense beter, ende kan mense prisen,

 

Ende machment mitter waerheit wisen,

 

Op dat¹ riddren ende knecht

88

Volgen², so houdict over recht.

 

Her Claus Oom³.

J.F. WILLEMS.

1 Op dat, indien dat.

2 Volgen, een oude regtsterm. Wanneer een der regters zyn gevoelen had geuit zei de tweede, indien hy eenstemmig dacht: ik volge, d.i. ik ben van 't zelfde gevoelen. De dichter wil dus zeggen: indien ridderen en knapen het waerlyk beter oordeelen.

3 Claus Oom. Uit het geslacht van Oem is dat van Wyngaerden gesproten. Zie daerover Balen, Beschryving van Dortrecht, bl. 1335 en vgg., alwaer men de beschryving van het wapen der Oems aentreft in de volgende woorden: ‘Voert tot zijn wapen een silvere schild, met vyftien groene zooden, negen in 't bovenste deel, en zes onder, elke ry een verminderende, hebbende den schild in 't midden een rooden balk, belast met een gouden leeuw tot de schamelheyd, de staart na het hoofd omgekruld, de tong en klauwen blaau en uytgestrekt met dit devise:

Den leeuw is bevryd door groene zooden.

Ik twyfel of deze twee beschryvingen van het wapen overeen te brengen zyn.