Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1780

Vervolg van het schrickeljaer ons heeren Jesu Christi 1780.

Twee jonckdogters voor het landtshuijs van den Vrijen gegeesselt en eene aen eene staecke op het scavot gebonden.

- fol. 1 - Op den vierden maerte wierden binnen dere stadt Brugge voor het landtshuijs van den Vrijen twee jonge dogters op een schavot gegeesselt en eene die nog maer veertien jaer oudt was, wegens haere jonckheijdt, in het midden van hetzelve schavot aen eene staecke gebonden om de straffe van de twee ander t'aenschouwen, sij ontfingen beijde ontrent vijftig slaegen en waeren alle - fol. 2 - drij gecondemneert voor den tijdt van eenige jaeren te moeten gecoloqueert zijn in het algemeijn correctiehuijs binnen Gendt. Dit was ter oorsaecke dat sij gesaementlijck hadden begaen differente merckelijcke dieverijen op en ontrent de parochie van Ligtervelde, zoo op hofsteden, winckels als andersints, want gelijck in 't tweede deel fol. 312 aengewesen is, hadde een van dees drij dogters voor het landthuijs van den Vrijen met al haere gestole goederen ten toone gestaen, nu ook voor de tweede mael - fol. 3 - moetende dees straffe onderstaen omdat de beswaeringen wegens haere dieverijen ook merckelijck vergroot waeren.

Inkomste van d'heer Joseph Suve, voor de tweede mael binnen Brugge.

Op den 5 maerte wiert d'heer Joseph Suv,e, die nu oppermeester van de koninglijcke academie van Parijs geworden was, en waervan in 't eerste deel fol. 307 nog gehandelt is, op het pragtigste binnen dere stadt Brugge ingehaelt. 's Morgens ontrent den twalf uren wiert hij buijten de Catalinepoorte op Steenbrugge met twintig - fol. 4 - carossen, waerin saeten veele primi der academie, de meesters der zelve en veele ander heeren deser stadt, afgewagt en hier gekomen zijnde is hij gegaen in de leste carosse waerin saet den prelaet Van den Eechoute en d'heer Simon Schout deser stadt, rijdende alzoo met vollen treijn langs de Catalinestraete, Steenstraete al over de Mart tot op d'academie alwaer hij verwellekomt wiert en met een gouden keten en eene madalie vereert, die hem van den voornoemden - fol. 5 - prelaet aen zijn hals gedaen wiert, waernaer wederom geheel den treijn al over de Burse en door de St.-Jansstraete tot in het stadthuijs deser stadt reedt, alwaer een kostelijck trectement opgeregt was, alwaer meer als hondertenvijfentwintig persoonen ter taefel waeren, dit alles geschiede onder het spelen der weckers. Ook waeren in d'academie en op het stadthuijs alle de speellieden der militaire vergaedert die aldaer in 't arriveeren der - fol. 6 - voornoemden treijn seer schoon speelden. Ook wierden 's avons voor het stadthuijs seer veel lugtfijseijen afgeschoten.

Grouwsaem fait geschiet op de parochie van Sevecote, seven uren buijten Brugge.

Op den 8 maerte gebuerde op het Brugsche Vrije, seven uren buijten Brugge op de parochie van Sevecote, een grouwsaem fait, want alzoo sekeren man eenen Engelsman vergeselschapte die een merckelijcke somme geldt bij hem hadde, zoo heeft hij hem ontrent dese parochie gekomen zijnde, aengetast en deerlijck vermoort, hem met twalf doodelijcke steken doorstekende, niettegenstaende deren - fol. 7 - Engelsman hem grootelijcks verweerde, hem vermoort hebbende, ontroofde hij hem van al zijn geldt en vlugte daermede weg. Door d'heeren van het Brugsche Vrije overal gesogt ende bescheven wordende, om gevonden zijnde den loon naer wercken t'ontfangen.

Eenen stadtzoldaet kapt een kleen kint zoo goedt als doodt.

Op den 11 maert gebuerde het dat sekeren stadtsoldaet deser stadt een kint van seve maenden dat in zijn wiege lag zoo goedt als doodt kapte, want alzoo desen soldaet seer droncke was en in groote woorden tegen een van zijne gebuervrouwen - fol. 8 - gekregen hadde tot zooverre dat hij naer haer kapte, waerom sij haer agter de wiege van haer kint leijde, hij niet lettende dat er een kint in de wieg lag, kapte, naer de vrouwe kappende, het kint in zijnen buijck en billen. Dat het seer deerlijck gewont was, wordende ook terstont op het fait geapparendeert, zullende grootelijcks zijn geluck zijn indien het kint daeraf het leven zal behouden.

Overgroot ongeluk gebuert binnen de stadt Brugge aen de Cruijspoorte.

Op den 22 maert gebuerde aen de Cruijspoorte deser stadt Brugge een groodt ongeluck - fol. 9 - want eenen ijdelen waegen van de parochie van Moerkercke naer dere stadt Brugge gereden komende om twee stucken wijn voor den pastor, op welcken waegen saeten eene getrouwde vrouwe en de dienstmaegt van den pastor der voornoemde parochie en den peerdeknegt die op de peerden sat, met deren waegen aen de optreckende Brugge van de Cruijspoorte gekomen zijnde, zoo is den zelven daer naer gewoonte overgereden, maer daer nauwelijcks over zijnde, zoo is tot hun overgroodt ongeluck de balke van optreckende Brugge, met al het - fol. 10 - binnewerck der zelve dat al seer vort was op den waegen en ook op de voornoemde vrouwen gevallen, zoodaenig dat de getrouwde vrouwe dobbeltoe teenemal onder te zelve doodt lag, de dienstmaegt van den pastor was niet teenemal doodt maer zoo deerelijck gewont dat sij niet als door een besonder mirakel daer van zal konnen opkomen, want haeren neus en bovenste lippe van haeren mondt beneden haer kinne afhing, haer borstbeen stack al haeren rug uijt, hebbende nog differente ander wonden, den kengt die op de peerden sat, was door - fol. 11 - den slag van dezelve afgevlogen, hebbende van agter een groot gat in zijn hooft waerin men gemackelijck een mans vuijst konde leggen, zijnde ook niet buijten perijkel van sterven, want hij terstont met alle de sacramenten der H. kercke geadministreet wiert. Den waegen lag ook onder het oudt en balke teenemal in stucken, zoodat men waerelijck zeggen mag dit een regt onverwagt ongeluck te zijn en hetwelck ook zoowel aen den bisschop deser stadt die een ure daervoor ook over dezelve brugge gereden hadde naer - fol. 12 - zijn casteel, of aen eenige ander persoonen zoude konnen voorgevallen hebben.

Den portier der Gentpoorte geapparendeert.

Op den 3 april wiert 's morgens den portier van de Gentpoorte deser stadt geapparendeert ende beweegt in egte van vangenisse, ter oorsaeke dat hij (volgens het zeggen) in den nagt de poorte hadde opengedaen en eenig goedt door dezelve hadde laeten inkomen, hetwelck hij volgens dat men hoorde zeggen, nu al differente mael gedaen hadde, zullende zulcks alzoo zijnde hetzelve zonder groote straffe niet ontkomen.

Brandt ontstaen binnen Brugge ten huijse van sr. Nobes, apoteker.

- fol. 13 - In den nagt tusschen den 15 en 16 april ontstont er ten huijse van sr. Nobes, apoteker en cruijdenier in de St.-Jacobsstraete, ontrent den een uren eenen brandt die niet langer als circa een ure geduerde, nogtans merckelijcke schaede veroorsaeckende, want alzoo desen brandt in den winckel 't zij bij negligentie van eene keirse of andersints veroorsackt was, zoo waeren alreede differente boorden van den winckel, waerop stonden cruijdenierswaeren afgebrant, de schaede meer als op tachentig pondt groote gerekent wordende. Zijnde nog een groodt - fol. 14 - geluck dat desen brandt zoo haest door neerstigheijdt der gebueren geblust wiert, want het al meer als een half ure brande eer het de menschen van het huijs waerin het brande gewaer wierden, niettegenstaende groot getier door de gebuerlieden op hunne duere gemackt wiert, zoo haest hunne duere open was, wiert het klocksken van St.-Joorissteeger op de Mart geklipt, waerdoor al de gebuers uijtquaemen, blusschende ook zonder eenige speijten of het klippen van eenige andere klocken den brandt, tot groote vruegt van al die daer ontrent waeren woonende.

Een gebodt uijtgegeven nopende den derden cruijsdag.

- fol. 15 - Op den 23 april wiert door zijne edele doorlugtigste hoogweerdigheijdt Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, erfachtig cancelier van Vlaender, etc., uijtgegeven een gebodt aengaende den aenstaenden derden cruijsdag, want alzoo desen dag dit loopende jaer zoude verschijnen op den derden van meij aenstaende, wanneer het H. bloetdag en kermis deser stadt is, zoo wiert ter oorsaecke deser op den voornoemden derden cruijsdag voor dit jaer alleen toegelaeten 's morgens te ontbijten, niettegenstaende - fol. 16 - den vastendag, moetende nogtans den heelen dag als naer gewoonte vleesch derven en dan den vrijdag daegs naer ons Heere Hemelvaertdag, in plaes van den cruijsdag vasten, zullende alsdan ook de cruijsen in plaes van den derden cruijsdag omgedregen worden.

Eenen boer verhangt zig zelven op de parochie van Olem.

Op den 30 april hoorde men hoedat eenen boer sig op de parochie van Olem buijten Brugge zeer ongeluckiglijck verhangen hadt, want sittende op dezelve parochie naermiddag in eene herberge en als wanhopig zijnde omdat zijn graen, 't welck hij - fol. 17 - nu een ruijmen tijdt gesaeijt hadde door de geduerige regens niet opquaem uijt de aerde, zoo is hij zoo men denken kan door den dranck beschonken zijnde, gegaen in het peerdestal der voornoemde herberge en heeft sig zelven daer met zijnen koussebant aen eenen naegel gehangen eer het iemant gewaer wiert alreede zijn ongeluckigen geest gegeven hebbende, wordende terstont daeraf gesneden zonder dat er nog eenig teecken van leven in hem te bekomen was.

Babtiste Eechout bekomt zijn volkomen remis des doodts.

- fol. 18 - Op den 7 meij hoorde men hoedat Babtiste Eechout, waervan in 't tweede deel fol. 327 en 334 gehandelt is, nu zijn volkomen remis des doodts bekomen hadde, hetwelck hij sekerlijck noijt bekomen en zoude hebben, hadt het niet geweest door de voorspraek van d'abdisse van de Chartrusinnen binnen Brugge, die ter oorsaecke deser op het ootmoedig versoeck van zijne vrienden een brief geschreven hadde aen Maria-Thresia, koninginne van Hungarien, etc., haere nigte, ootmoediglijck pardon voor hem versoeckende naerdat sij eerst tot - fol. 19 - Bruijssel aen Charles Alexander, prins deser Nederlanden, stant voor het regt versogt hadde, want zijne sententie reede uijtgesproken was dat hij levendig moest gerabrackt worden. Waerom op haer ootmoedig versoeck, volkomen remis des doodts door Maria-Thresia, koninginne van Hungarien, etc., aen hem gejont wiert, zijnde gecondemneert voor den tijdt van dertig jaeren te moeten gecolukeert zijn in het algemeijn correctiehuijs der stadt Gent.

Den biddag voor den regen vernieuwt.

Op den 14 meij, zijnde den eersten sinxendag, wiert den biddag voor den - fol. 20 - regen door zijne edele doorlugstigste hoogweerdigheijdt Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, erfagtig cancelier van Vlaender, etc., ingestelt, gelijck fol. 316 in 't tweede aengewesen is, weerderom vernieuwt op dezelve forme gelijck die alsdan gehouden is geweest, want de geduerige regens sedert twee maenden wederom zoodaenig hernomen waeren dat er differente parochien op het Brugsche Vrije onder waeter stonden, zoodaenig dat hetgeen gesaeijt was niet groeijen en konde en dat hetgeen tot nog toe niet gesaeijt was, niet gesaeijt en - fol. 21 - konde worden. Waerom dees algemeijne gebeden wederom vernieuwt wierden, om den almogenden Godt wederom tot het ophouden van desen langduerigen regen en tot het algemeijn welvaeren van het landt ootmoediglijck te smeecken en te bidden.

Groot ongeluck gebuert in de vaert van Gent.

Op den 23 meij gebuerde in de vaert van Gendt een seer groodt ongeluck, want alzoo sekeren man genaemt Mestdag, molenaere deser stadt, die nu over drij ... vier daegen getrouwt was, vergeselschapt met zijnen broeder, met zijne vrouwe en met nog een ander kint naer de stadt Gent op speelvoijage gegaen waeren en zoo zij - fol. 22 - saemen nu meijnden weder te keeren, zoo zijn sij ontrent een half ure buijten Gent zijnde gegaen op de schuijte om naer gewoonte in de bargie te komen en alzoo de schuijte niet wel aen de bargie gehackt wiert, zoo is dezelve omgeslegen, vallende sij alle vier in 't waeter, de twee gebroeders ook terstont onder dezelve in het waeter hun leven laetende, sekerlijck zoo men presumeren kan van de schuijte in het omslaen gerackt zijnde, de vrouwe en het kint wierden ook meer doodt als levendig uijt het waeter gehaelt, behoudende dees jonge weduwe met het kint naer meer als een half ure gelegen te hebben zonder eenig teecken van leven daeraen - fol. 23 - te sien nog haer leven, zijnde dees twee gebroeders beijde seer ongeluckiglijck verdroncken.

Groote diefte begaen op de parochie van Wardamme.

Op den 28 meij gebuerde op de parochie van Wardamme buijten Brugge eene merckelijcke diefte ten huijse van den pastor, terwijl hij 's morgens tusschen tien en elf uren besig was met de hoogmisse te singen, uijt zijn huijs ontrooft wordende in gelde circa veertienhondert guldens, een heele zilver servitie en nog differente ander goederen, zijnde zulcks sekerlijck volgens presumatie begaen van - fol. 24 - die de situatie van het huijs wisten, want anders zulcks niet wel mogelijck en hadde konnen wesen, van zoo just alle de plaetsen, waer het geldt en zilverwerck lag, te weten.

De prijsen op de koninglijcke academie binnen dese stadt uijtgegeven.

Op den 5 junij wierden naer tweejaerelijcksche gewoonte op de koninglijcke academie deser stadt Brugge uijtgegeven de prijsen aen dees academie alle twee jaeren gejont wordende door onse genaedige souveraine Maria-Thresia, koninginne van Hungarien, etc., etc., onder de bestiering van zijne edele hoogheijdt prins Carel Alexander, gouvernuer deser Nederlanden ende bestierder der Brugsche academie - fol. 25 - onder het spelen der weckers en het schieten der canons, uijtgegeven wordende door zijne edele doorlugstigste hoogweerdigheijdt Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, erfachtig cancelier van Vlaender, etc., door den prelaet Van den Eechoute en door d'heer Simon Schout deser stadt en ander gecomiteerde heeren der academie, wordende de goude madalie van den eersten prijs naer het leven geschonken aen den soon van sr. Pepers, steenhouwer deser stadt, woonende aen St.-Salvatorskercke. Dezelve hem van den bisschop aengedaen - fol. 26 - wordende, den zelven Pepers hadt ook bekomen den eersten prijs van het gedagt, zijnde hetzelve, Christus die van Joannes in de Jordaene gedoopt wiert. Den eersten prijs der archidicture hadt bekomen den soon van sr. Cools, timmerman deser stadt. Van de tweede classe der archidicture hadt den eersten prijs den broeder van den voornoemden Cools, zoodat er twee primi in een huijs waeren. Van de derde classe der archidicture hadt den eersten prijs bekomen den soon van sr. Fevere, herbergier, woonende op de Mart. Van het gedagt der archidicture hadt den eersten prijs - fol. 27 - bekomen den soon van de weduwe Gillis, van Beernem van het Brugsche Vrije, benevens ook die van de antwoordt. Den eersten prijs van het plaester hadt bekomen den soon van sr. Duvivier, cherurchin deser stadt. Den eersten prijs der groote koppen hadt bekomen den soon van d'heer Stockhove ende den eersten prijs der kleene koppen den soon van sr. Hannens, woonende aen het Boterhuijs. De prijsen met gewoonelijcke pligtigheijdt uijtgegeven zijnde wierden de primi met groote eere naer huijs beweegt, vooropgaende een - fol. 28 - cavelcaede van twintig jongelingen te peerde al gelijck gekleet, dan volgden sestien carossen waerin saeten de primi en d'heeren en meesters der academie, wordende alzoo ider op zijnen rang met groote eere thuijs beweegt. 's Avons wiert er binnen dese stadt op alle de gewesten waer de primi waeren woonende schoon geviert, veele waschligten, torsen en lanteerenen ontsteken wordende, ook op veele plaetsen veel lugtfijseijen afgeschoten wordende.

Generaele gebeden ingestelt tot hersteltenisse van zijne hoogheijdt prins Carel Alexander.

Op den 17 junij wiert in alle de kercken deser stadt gedaen een solemnele - fol. 29 - misse en in alle ander missen en loven algemeijne gebeden aengestelt ter oorsaeck dat alhier de maeren gekomen waeren dat zijne edele hoogheijdt prins Carel Alexander, gouvernuer deser Nederlanden, etc., etc., doodelijck sieck was en dat hij alreede alle de geregten van onse moeder de H. kercke ontfangen hadde, wordende dees gebeden aengestelt om den Almogenden Godt te bidden dat hij desen prins nog langer in het leven zoude gelieven te behouden.

Boever op het Brugsche Vrije geapparendert.

Op den 18 junij wiert sekeren man - fol. 30 - genaemt Boever, waervan in 't tweede deel fol. 310 en 320 nog gehandelt is, op het Brugsche Vrije ontrent de parochie van Gistel door de souverijns van het Vrije geapparendeert en ten zelven daege binnen dese stadt beweegt in egte van vangenisse ter oorsaeck dat hij op of ontrent de voornoemde parochie een diefte begaen hadde, maer alzoo hij gelijck in 't tweede deel aengewesen is, op een argelistige maniere van de militaire gedeserteert was, zoo wiert hij nog den zelven avont door d'heeren van - fol. 31 - van het Vrije overgelevert aen de militaire, wordende in het prison van het quartier aen de St.-Annereije, hetwelck vanonder in den kelder is gesteken, zullende volgens zijn vonnis den loon naer wercken ontfangen.

Jubil, van eene nonne in 't clooster der Peniten.

Op den 26 junij gaf in het clooster van de Penitenten in de Carmesstraete binnen Brugge, eene nonne haeren jubil, van vijftig jaer aldaer te zijn geprofest. 's Morgens ten tien uren onder het singen van eene schoone misse in 't musick, waernaer den te deum laudamus gesongen wiert. Hierover - fol. 32 - wiert er in de Carmesstraete en ander omliggende straeten in de dag schoon gepareert, de huijsen en straeten met sieraeten, wimpels en vlaggen behangen zijnde, 's avons geen minder vruegt betoont wordende, want er op de voornoemde plaetsen veel wasligten, pecktonnen en vruegdevieren ontsteken wierden.

Al het goedt van sr. Bassin aen d'agterpoorte van het konings comtoir verkogt.

Op den 21 junij en de twee ander volgende daegen wiert binnen dese stadt aen d'agterpoorte van Haere Majesteijts comtoir in de Spangjaertstraete, door eenen stadtsstockhouder verkogt al het muebel en - fol. 33 - kleergoedt van sr. Bassin, die nu circa twee jaeren op het voornoemde comtoir als onderontfanger van d'heer Fiocco geweest hadde, den welcken zoo men van eenider hoorde in de voornoemde twee jaeren, desen ontfanger en het comtoir meer als van tienduijsent guldens ontrooft hadde, zoo in het nemen van geldt als andersints, waerom hij eenige daegen hiervooren dees onregtveerdigheijdt ontdeckt zijnde door orders van den fiscal van Bruijssel 's morgens met zijne vrouwe ten vier uren par fouture uijt dese stadt vertrocken zijn zonder - fol. 34 - eenig geldt en met geen ander kleeren als die sij daegelijckx waeren draegende en hoe sij van hier vertrocken zijnde, gevaeren zijn en hoorde men van niemant de regte waerheijdt, want eenider hier seer verschillig was van sprekende, want sommige zeijden dat sij reets door d'handen de justitie gepasseert waeren en ander zeijden wederom dat sij op hunne liber voeten waeren. Men hadde in langen tijdt binnen dese stadt dusdaenige venditie niet gesien, want er behalven een uijtnemende getal van ander mans- en vrouwekleeren verkogt wierden, sestig roben, jacken en rocken, zoo kostelijck - fol. 35 - gemackt zijnde dat er differente der zelve tot twintig pondt groote verkogt wierden. Alle de muebels waeren naer advenante niet minder kostelijck, want er ten minsten voor veertienhondert gulden zilver verkogt wiert en meer ander kostelijcke goederen. Ook hoorde men als de onregtveerdigheijdt van den voornoemden Bassin nog voorder gegaen hadde ende dat hij reede duijsent Fransche kroonen in Vranckerijck op rente gegeven hadde, hetwelck ook door de Majesteijt gelost wiert.

Ordonantie uijtgegeven wegens de vrije schoolmeesters.

- fol. 36 - Op den 25 junij wiert door bevel van d'heeren van het collegie deser stadt Brugge bij allegebode en plakaete aengekondigt als op de klagten gedaen door de vrije schoolmeesters deser stadt als dat ter deser tijdt sig veele persoonen waeren bemoeijende met het leeren der kinderen, zonder eenige de minste vrijdom te besitten en zonder zelfs bijnaer geene wetenschap te hebben, tot groodt en merckelijck naedeel der voornoemde schoolmeesters en -meestressen, waerom op de requeste der geseijde schoolmeesters deser stadt vertoont, door de gemelde heeren verboden wiert van in 't toekomende, wie - fol. 37 - het zoude mogen wesen, niemant geen kinderen meer te mogen leeren, tensij eerst en alvooren vrij te zijn onder de geseijde schoolmeesters en naer hun behoorlijck examen gedaen te hebben, nog ook dat in geene publicke plaetsen deser stadt niemant meer en vermogt eenige scholen op te regten tenzij vrij zijnde als vooren, voorts dat in de Backerscapelle de broeders van liefde zoo genaemt niemant anders meer en vermogten te leeren als de kinderen die van den disch waeren treckende, dit alles wiert verboden - fol. 38 - op de boete van vijftig pondt parasijse die dies contrarie zouden doen⁽¹⁾.

(1) Niet teruggevonden in de Hallegeboden.

Eenen man van Wardamme sterft seer ongeluckiglijck in de vangenisse.

Op den 26 junij hoorde men hoedat eenen man van Wardamme buijten Brugge seer ongeluckiglijck in de vangenisse deser stadt gestorven was, want alzoo desen man grootelijckx verdagt was van op den 28 meij deses jaers, gelijck fol. 23 aengeteeckent is dees diefte begaen te hebben, zoo wiert hij geapparendeert zijnde ende het fait niet willende kennen tot drijmael gestelt op de torture waerop hij door de overgroote pijnen het fait bekende, maer - fol. 39 - daeraf zijnde wederom alles ontkende, als hij nu de derde mael daerop gestelt was, is hij naer circa een half ure daerop geseten te hebben magteloos van zijn zelven gevallen, wordende terstont beweegt naer de gevangenisse, alwaer hij terstont met alle de geregten der H. kercke geadministreert wiert en naer ontrent nog vierentwintig uren geleeft te hebben zijnen geest met groote pijne en smerte gegeven heeft, alzoo stervende zonder oijt zijn fait van de torture zijnde te bekennen, wordende ook - fol. 40 - des anderdaegs naer gewoonte in de kercke van St.-Donaes 's avons begraeven.

Veele aengeslegen goederen op het comtoir van Haere Majesteijt verkogt.

Op den 3 julij wierden op het comtoir van Haere Majesteijt verkogt veel aengeslegen en afgenomen goederen, bestaende meest in paene en fioselle linten, gleijerswerck en agt heele stucken sijdegaese en verscheijde ander goederen en alzoo altijdt de gewoonte geweest hadde dat dusdaenige goederen boven op het comtoir door eenen heer van hetzelve verkogt wierden met contant geldt, zoo wiert dees gewoonte dese reijse verandert en de goederen - fol. 41 - wierden door eenen ordinairen stockhouder deser stadt op de gewoonelijcke stocksconditien aen d'agterpoorte van het voornoemde comtoir verkogt, zullende dit nu volgens het zeggen altijdt zoo blijven continueren.

Eenen man voor het landthuijs van den Vrijen gegeesselt.

Op den 8 julij wiert binnen dese stadt Brugge eenen man van ontrent 60 jaeren voor het landthuijs van den Vrijen door den scherpregter met roeden gegeesselt ter oorsaecke dat hij nu eenigen tijdt geleden met dezelve complicen die ook op den vierden maerte deses jaers, - fol. 42 - gelijck fol. primo aengeteeckent is, geregt zijn veele dieverien en onregtveerdigheijden begaen hadde, zoo op als ontrent de parochie van Ligtervelde, waerom hij ontfing 160 slaegen en gecondemneert was voor den tijdt van twalf naereenvolgende jaeren te moeten gecolqueert zijn in het algemeijn correctiehuijs binnen de stadt Gent.

Een placaet uijtgegeven nopende den ambagte der vrije vischvercoopers.

Op den 13 julij wiert bij allegebode, placaete en trommelinge door bevel van d'heeren van het collegie deser stadt aengekondigt ende vernieuwt - fol. 43 - een placaet hetgeen over eenige jaeren wederom aenkondigt was, verbiedende door hetzelve eenider wie het zoude mogen wesen niet vrij zijnde onder den ambagte van de vischverkopers, van eenige visch op de mart of langs de straeten te verkoopen op de boete van twintig pondt parasijse en verbuerte van den visch, ook dat niemant gelijck het tot nog toe geweest hadde, meer vrij en zoude wesen van de boete met te gaen in een borgershuijs, maer daeraf prueven zijnde, jubject aen de - fol. 44 - boete zoude wesen, ook dat er op geen ander plaetsen tenzij op de Mart meer en vermogt eenigen visch verkogt te worden en dat alle den visch die van Blanckenberge zoude komen of van ander plaetsen moest door de regte straete gevoert worden tot op de Mart, alles op boete als vooren⁽²⁾.

(2) Zie Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 120, Hallegeboden, 1775-1786, f. 119v.; Stadsarchief, Brugge, Oud Archief, reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 27, nr. 107.

Prins Carel Alexander overleden.

Op den 16 julij wiert op alle de predicstoelen deser stadt afgelesen als dat zijne edele hoogheijdt Carolus Alexander, hertog van Lorreijnen, gouvernuer generael van de Oostenrijcksche Nederlanden, - fol. 45 - grootmeester van het Duijts order, broeder van den overleden keijser, die geboren was op den 12 december 1712, het tijdelijck verwisselt hadde met het eeuwig in het agtensestigste jaer zijns ouderdom, binnen Weenen in het paleijs van onse genaedige zouvereijne Maria-Thresia, koninginne van Hungarien, etc., in welcke hoogstadt hij ook begraeven is. Wordende eenider aensogt om de ziele van desen doorlugtigen prince in hunne gebeden aendagtig te wesen.

Vier zoldaeten loopen door de wissen en eenen die moet door den kop geschoten worden verkrijgt zijn remis.

Op den 17 julij waeren vier soldaeten der militaire die over eenige daegen - fol. 46 - met een complot hadden willen deserteren, veroordeelt om door de wissen te loopen, moetende twee van dezelve vier mael ende twee ander ses mael door drijhondert loopen, welcke straffe ook ten zelven daege langs de veste tusschen de Cruijspoorte en Poermolen geexecuteert wiert.

(18 julij 1780)

Des anderendaegs, zijnde den 18 julij, was den complotmaecker veroordeelt om door den kop doodt geschoten te worden, waerom hij 's morgens tusschen seven en agt uren, tusschen de heele wagt met den veltpater nevens hem naer de Vrijdagmert om zijne straffe t'ontfangen - fol. 47 - geleijt wiert, alwaer gekomen zijnde, de gewoonelijcke krijgspligten eer men iemant ter doodt brengt gepleegt wierden, hetwelck gedaen zijnde, hij van den veltpater de generaele absolutie ontfing, wordende nedergeknielt, zijnde verblint om doodt geschoten te worden, tot zooverre dat men alreede met de geweeren voor zijn aensigt stont om te schieten, wanneer buijten verwagtinge van eenider pardon geropen wiert waerover desen zoldaet zoodaenig verschrickt en verblijt was dat hij wel twee voeten hoog van d'aerde opsprong, zelfs den doeck van zijn aensigt afwerpende, wordende ook - fol. 48 - terstont op de Vrijdagmert door de cherurgins van de militaire bloedt gelaeten en daernaer tusschen eenige soldaeten met zijnen eijgen oom die terstont bij hem was, weggeleijt. De menigte van volck die om zulcks te sien op de Vrijdagmert vergaedert was, is bijnaer niet zeggelijck en alzoo de Vrijdagmert totdat hij geschoten zoude geweest hebben, door zoldaeten afgeset was, zoo wiert eenider zoo haest er pardon geropen wiert daerop gelaeten, zijnde eenider zoo verblijt al of het hunnen eijgen broeder zoude geweest hebben, welcke toejeuginge en bijeentroppelinge van volck zoo groot was, dat - fol. 49 - den patient door de regte straeten niet naer huijs en konde geleijt worden, want sij de menschen geen meester en waeren, maer al de kleijne straetjens langs de Meers naer de poormolen geleijt wiert. Desen zoldaet was circa tweeentwintig jaeren oudt ende geboortig van Dixmude, zoo men zeijde van rijcke ouders, zijne moeder nog in 't leven zijnde, die hier ook ter deser oorsaeck binnen dese stadt gekomen was en seer veel met zijnen oom zoo door geldt als schoon spreken voor hem gedaen hadde, want men zeijde - fol. 50 - dat hij niet alleen vrij van de doodt gekogt was, maer zelfs vrij gekogt was om hiernaer niet meer de Majesteijt te moeten dienen.

Rouwklagt over de doodt van den prins hertog Carel Alexander.

Rouwklagt over de doodt van zijne koninglijcke hoogheijdt den hertog Carel Alexander van Lorreijnen en Baar, grootmeester van het Duijts order, generael veltmarechal der legers van het H.-Rooms Rijck ende van degene van Haere Majesteijt de Keijserinne-Koninginne, colonel van twee regimenten voetvolck, lutinant-gouvernuer en capiteijn-generael der Oostenrijcksche Nederlanden, etc., etc., overleden den 4 julij 1780 in het 68ste jaer zijns ouderdoms. Op den 20 julij zijnde desen digt binnen dese stadt Brugge te bekomen:

- fol. 51 - Pallida mors cequo pulsat pede pauperum fabernas, begamque turres ... horat.

Weent Nederlanders, weent, zwaer zijn Uw ongelucken, de vreetheijt doet den hals aen d'ongenaede bukken;
de daegen van verdriet die domp'len op ons uijt,
ik sie dat de spelonck, 't afgrijz'lijk spook ontsluijt,
daer is geen Daniël geworpen in de kuijlen,
waerin de leeuwen zijn, die van den honger huijlen,
die hunnen tant gescherpt in 't schuijm van rasernij,
nog spaeren desen tijdt en laeten 't leven vrij.
Is Samson dan vandaeg zijn kragten al ontnomen
en zonder hoop dat hij zal uijt de boeijen komen?
Of is het Salamon, die van zijn wijsheijdstroon
moet in de nagtspelonck gaen nemen zijne woon?
- fol. 52 -
Neen, 't is de schrickgoddin, die vol van grouwsaemheden
den dierbaer levensdraet, des prins heeft afgesneden;
sij dreijgt den ondergang van als men is gebaert;
z'is onverbiddelijck; sij prins nog koning spaert.
Ziet, sij heeft ons gerooft den prins der Nederlanden,
en hem gevangen hout, onbrekelijck zijn de banden.
Komt, Israël, uijt Uw graf, beweent geen Samuel,
stort hier U klagten uijt, daer is veel meer gequel.
Ik voele van 't t'aensien, de koude zidderingen
die mij in schroom en vrees door al de leden dringen.
Den tempel is in rouw, het volck in traenenklagt,
de zon in overwolckt, 't is eenen droeven dag.
Oudt, jong en kinderen, het is al in bewegen,
het sandt wordt nu bevogt door eenen traenenregen.
Jae het teer suijgelinck, met zijne moeder schreijt,
schoon het geen kennis heeft, het voelt dog dat men leijd.
- fol. 53 -
O, wijdberoemde stadt! Befaemde Bruijsselingen,
laet nu den bitteren vloet uijt Uw fonteijnen springen.
Legt nu het toijsch af, 't blijlaechende gewaet
betaemt vandage niet, zoo droef bekreten staet.
Trect van Uw bergen af, gaet sugten in de daelen,
den echo van U klagt, zal ons U pijn verhaelen;
den gulden tijdt is uijt, U vruegt is neergeruckt,
het bloemgewas dat is U bergen afgepluckt.
Dat nu den herder leijt, daerop zijn teere lamm'ren
en dat sij rondt de stadt, ons ongeluck bejammeren,
schoon daer geen gras meer is, nogmals bedonde kruijt,
want door het ziltgetraen, 't soet vogt dat is er uijt.
U prins is neergeruckt, beweent hem onderdaenen,
't is geenen dag van vruegt, maer eenen dag van traenen.
Daer kan geen blij gedagt, meer in de ziel ontstaen,
ag waeren wij met hem ook in het graf gegaen!
- fol. 54 -
Vaert wel nu al ons vruegt, 't geluck van onse daegen,
laet nu de hoven al, ons bitterheijt beklaegen;
't schijnt dat den hemel is vergramt, op ons gestoort
dat men niet als gesugt en bitterheijdt en hoort.
Geen hoop en streelt er meer, het herte nog de sinnen;
't is nu een schauduwe, wat kan men anders minnen?
O, Godt! U staele wet, wie kan se overtreen?
Maer hoe en zijn bij U zijn daegen niet verbeen?
Hoe zijt gij niet beweegt, als vloeijde van ons lippen
spaert hem, genaedig heer, behout hem van de klippen;
ontwaepent dog de doodt en neemt haer schigten af;
spaert hem, of kan 't niet zijn, legt ons dan in het graf.
Bedaert ... waer vaer ik heen? Het is op wanhoops stroomen;
ik maetige de reen, ik sprong daeruijt de toomen.
De strenge wet van Godt, wie kan se tegenstaen,
al wat hij heeft beschickt dat heeft zijn reden aen.
- fol. 55 -
Dog ik en kan mijn leet, niet in het hert opkroppen
't verdriet doorbreeckt het al, om troost nog op te kloppen.
Den hemel laet mij toe, uijt insigt van de reen,
dat ik mijn klagten stort, mijn traenen en gebeen.
O vreede libittin is dit ons hert aenraeken!
Hout op of wilt den kuijl van 't graf nog ruijmer maeken,
door droefheijt moort gij ons, gij maekt ons ook den buijt,
't schijnt dat gij onse ziel, al drijft het lichaem uijt.
Komt leijt ons naer de zee, begraeft ons in de baeren,
wilt gij 't doorlugtig huijs van Oostenrijck niet spaeren
waer boven dat den heer, den arend vliegen doet,
tot teecken dat dit huijs altijdt moet zijn behoet.
Hoe hebt gij dan benijt zijn beste levensdaegen,
dat gij hem naer het graf tot Uwen roof wilt draegen
en kond gij niet meer sien zijn weldaen, deugt en lof,
zijn sorg voor 't Nederlandt, het welvaert van het hof?
- fol. 56 -
Hoe kont gij niet meer sien, den leijsman onser steden,
het nut bestier des rijcks, het voorbeelt van de seden?
Hoe kont gij niet meer sien, de reijn eendragtigheijdt
die aen den waeren Godt is suijver toegewijdt?
En kont gij niet meer sien den troost der arme lieden,
den raedtsman voor het regt, het nuttig hofsgebieden?
En kont gij niet meer sien, dat men in vruegde leeft
dat ons den hemel zelfs, zoo vast gebonden heeft?
Maer vreede libittin, waerom zoo haest aenranden,
dien prins zoo wijs en goet, zoo nuttig aen ons landen?
Waerom hebt gij geruckt de liefde van elckeen?
Waerom brengt gij ons al in jammer en geween?
En was er dan geen aes, nog buijt genoeg te vinden
dat gij al onsse vruegt wilt tot U kuijl verslinden?
Waerom door ons gebeen den dag niet uijtgestelt?
Leet Uwen honger dan sch(e)rpraesende gewelt?
- fol. 57 -
Vondt gij geen volck genoeg gedompelt in de sonden,
onnuttig aen het landt? Waerom die niet verslonden?
Vondt gij geen doorenen genoeg en distelkruijt?
Waerom ruckt gij het hof de kostbaer vrugten uijt?
Waerom moest gij aldaer gaen Uwe pijlen schieten,
waerom moest gij den prins den eersten gaen vernieten?
Hadt gij geen roof genoeg dan onder het gemeijn?
Moest den genaedigen de proeij van vreetheijdt zijn?
Wanneer hij in den strijt was tegen U gekomen,
waerom hem desen tijdt, het leven niet genomen?
Als hij voor 't vaderlandt sig stelde in gevaer,
waert gij misschien in slaep of was zijn kragt te swaer?
Het is te laet beklaegt, het is te laet verweten,
maer waerom dees tijdt mijn vlees niet afgeëten?
Dan hadt ik niet beklaegt den dag van mijn gebort,
hadt hij mij dog voor hem maer in het graf gestort!
- fol. 58 -
Ziet de verganklijkheijdt van onse levensdaegen
besiet daer wij den roem zomwijl zoo hoog opdraegen.
Wat is prins Carel nu? Men zegt hij is geweest.
Misschien men desen dag nog 't zelve van U leest.
Gij wijse van de aerd, die alles wilt beschicken,
wat baet U wijsheijdtskragt op dese oogenblicken?
Gij die gebieden wilt aen sterre, zon en maen,
wanneer de doodt U roept, gij moet zijn onderdaen.
Gij die bestrijden wilt des waerheijdts suijver wetten,
hier kont gij geenen berg nog dijken tegen setten.
Spot, haet en tegenwil, 't is al verloren strijt,
de sonde vreest de straf, de deugt haer hoop verblijt.
Den prins die al den tijdt besteet heeft van zijn leven,
om 't voorbeelt van de deugt met herte en mond te geven.
Brengt 't laeste voorbeelt aen O princen, edeldom,
draegt op geen wapens meer, maer hier op Uwen rom.
- fol. 59 -
Hij vroeg verlost van schult op 't laeste van zijn daegen,
van al dat aen de deugt zou konnen oijt mishaegen.
Hij doet zijn huijsgesin vergaederen bij hem,
en spreeckt hun aldus aen met een bedrofde stem:
‘heb ik U iet misdaen ten tijde van mijn leven,
wilt mij ellendigen het misdaedt dog vergeven,
heb ik U iet misdaen, vergeeft het desen tijdt,
eer mij den regter stoel draegt tot de eeuwigheijdt’.
Komt hier, hoogmoedigen, aensiet de nedrigheden,
dit voorbeelt van de deugt verwondert alle steden,
die tegen Godt en wet leeft naer Uw zinlijkheen,
hoort en vernedert U door dees bezielde reen.
Rijck hoogen edeldom, beroemde van de steden,
die haest gedompelt wordt en roemt op ijdelheden.
Hoe hooger is U staet, hoe schromelijcker nagt,
wanneer dat gij misbruickt de U gegeven magt.
- fol. 60 -
Hij heeft voordat de doodt zijn oogen hadt gebroken,
in diepe nedrigheijt dees woorden uijtgesproken,
die ik met groote smert en droefheijdt U ontsluijt,
als ik nog overweeg hoedat hij die bragt uijt.
Hij zegt: ‘ik zal mijn bedt, paleijs en alles derven,
laet mij als aerdeling op de bloote aerde sterven,
een koning, prins of slaef van als men is een lijk,
daer is geen onderscheijt, wij zijn dan even rijck’.
Sij leggen hem van 't bedt op d'harde nackte gronden
en sien in veel getraen dees bang genepen stonden.
Zijn aderslag verloopt, de doodt hem naerder drijft,
hij vraegt die voelt zijn pols ofdat die agter blijft.
Hij zegt: ‘vermaent mij dog (terwijl hij is in 't strijden),
vermaent mij d'oogenblick, 'k voel ik moet haest scheijden,
den medecijn houd hem oplettend bij de handt,
terwijl op hem de doodt haer scherpe kragt uijtspant.
- fol. 61 -
Gelijck hij voelt den tijdt, heeft hij tot hem gesproken
en seffens zijnen mondt en oogen zijn gebroken.
‘Zijn hoogheijdt’, zegt hij hem, ‘ik voel U pols niet meer’,
hij seffens hem beveelt in d'handen van den Heer.
Men zegt: ‘hij is geweest’, want weent nu onderdaenen,
de sugten opgekropt, die breken uijt in traenen.
Elck heeft de doodtverf aen, het herte dat versmelt,
O doodt, O vreede doodt, hoe scherp is U gewelt.
Als David Saul spaert, die uijt was op zijn leven,
waerom geen oogenblick aen hem vertoef gegeven.
Gij weet wij hebben meer als Ezechi geschreijt,
waerom dan niet verlangt, ook zijnen levensteijt?
Was Carel niet een prins, den roem van zijne staeten,
O vreede schrickgoddin, waerom dien heldt verlaeten?
Dien vrient van 't vaderlandt vol van menschlieventheijd,
is reets in 't duijster graf voor eeuwig neergeleijt.
- fol. 62 -
Hij die tevooren was als van de aerdsche goden,
vervlogen is zijn kragt, zijn wetten en geboden.
O doodt, o vreede doodt! Het is een droeve reijs,
als gij verhuijsen doet naer 't graf uijt een paleijs.
O vreeselijcken kuijl, o schromelijcke nagten,
gij doet mij grijselen en sidderen in gedagten.
Geen kragt van Hercules, nog geenen Annibal
van als wij zijn gebaert, wij naederen den val.
Ons oogen die zijn al van traenen opgeswollen
die door den overvloet op onse wangen rollen.
Den bloos is afgeteert, hij nu niet meer en speelt,
besiet hoe Libittin de frissche schoonheijdt steelt.
Verstorven is zijn mondt, zijn oogen toegevrongen,
nu is hij magteloos, 't gewelt heeft hem besprongen.
Hier baet geen stal of loot, nog geenen wapenknegt,
wanneer doodt ons nackt, verloren is 't gevegt.
- fol. 63 -
Hier baet geen tegenstrijt, de kragten moeten breken,
zoo haest die 't al gebiedt, 't vonnis uijt zal spreken.
Hoe sterken wint het zij, hij ruckt den wortel uijt,
wanneer de noortsche poort haer fel orkaen ontsluijt.
Ag, als men 't wel bepeijst, den schroom wordt ingedreven,
de vrees het hert beroert tot sidderen en beven.
Hij die tevooren was, gesogt in het genugt,
wordt nu in zijn ellend' verlaeten en gevlugt.
Men is wel eer in vruegt en min bij hem gekomen,
maer nu is het in druck, in angst, in vrees en schromen.
Men siddert als men siet het uijtgestrekte romp,
dat haest verkeeren zal in eenen aerde klomp.
Nu is den waeren prins in de spelonck geloken,
in een langduer'gen nagt, waer niet wordt uijtgebroken.
Tenzij den regter doet de graeven opengaen
en in het algemeijn de doode op doet staen.
- fol. 64 -
Wat is ons standigheijdt? Wat is de bloem van 't leven,
die 's morgens staet in bloeij en 's avons zal begeven?
De doodt wanneer sij komt met de gesontheijd lacht,
sij komt somwijl in vruegt, als men haer minst verwagt.
Zoo slijt ons levenstijdt, in hoop en vrees daerneven,
zomwijl ons d'hoop bedriegt, wij scheijden uijt het leven.
Hij die tevooren was zoo edel en zoo rijck,
is tot ons ongeluck een neergeslaegen lijck.
Ziet hier ligt nu den heldt, hier is zijn magt geweken,
besproeijt zijn dorre romp, laet Uwe traenen leken.
Ziet die U vaderlandt zoo lang heeft voorgestaen,
gij zult niet als den bok, ondanckbaer henengaen.
Aenschouwt den duijsteren kuijl en wilt zijn rouw beklaegen,
aensiet het voorbeelt hier van Uwe levensdaegen.
Ziet met wie gij tevoor in vruegt en liefde waert,
nu blijckt U dat de doodt nog eer nog rijckdom spaert.
- fol. 65 -
Zijn oogen die gij hebt, seer vriendelijck genoten,
die zijn nu bleeck en stijf, voor altijdt toegesloten.
Den mondt en tong is droog, veranderlijcken tijdt,
hier ligt hij van wie gij zoo hoog verheven zijt.
Hier ligt hij die gij zogt ten tijde van Uw leven,
is U nog een gepeijs voor hem in 't hooft gebleven?
En draegt gij niet den rouw, uijtwendig zonder pijn,
om d'oogen te voldoen, die ligt bedrogen zijn?
Gij die zijn weldaen hebt, tot heden afgemeten
en hebt gij met zijn doodt die alle niet vergeten?
En zal het nu niet zijn, uijt d'oogen, uijt den sin,
uijt 't leven, uijt het hert, ondanckbaerheijdt voor min?
Ik weet gij hebt nog staen seer hoog beloofde bergen,
maer U vergetentheijdt zal haest den hemel tergen.
Want hij was eenen prins die met zijn edel bloet,
de dapperheijdt in 't veldt en godtvrugt heeft gevoet.
- fol. 66 -
Hij was die in verdriet, in lasten moeijlijckheden,
sig niet te soecken liet in de vermaeclijckheden.
Die onder grooten naem, maer wercken flouwe daèn,
siet men meer naer 't vermaeck als naer de sorge staen.
Gemeensaem, vriendelijck, teerhertig, vol medogen,
weldoende, wijs in raedt, voorsigtig door zijn oogen,
troostgevig, mildig, goet, opregt, val van gena,
in liefde voor het landt vint men nog zijn weerga?
Behendig voor den staet, en wacker alle tijden,
hij wilde geenen last voor kleijne lien vermijden.
Daer was een voorsigt bij een kennis van natuer,
gemaetigt en geschickt aen niemant was hij stuer.
Hij was niet onbedagt, onaerdig in vermogen,
want hij hadt van zijn jeugt de wijsheijdt ingesogen.
Hij was voor elck besorgt in qulling en in pijn,
den naem van ons geluck mogt hem gegeven zijn.
- fol. 67 -
Geen vleijing nog bedrog, nog dertelheijdt van sinnen
en kon hem tot onregt of ijdel liefde winnen.
Gij die zijn deugden hebt lofwaerdig opgetelt
dat dit hem geenen mensch, maer 't eeuwig al vergelt.
Hij laet zijn waepens hier bebloet van heldendaeden
voor die manaftig komt in 't spoor van sijne paeden.
Gelijck zijn waepentuijg Achilles overliet,
Ulisses, die daernaer in zijne plaes gebiedt.
Mars bouwt een tempel op met Uwe staele knegten
om daer onsterfelijck zijn beelt tot lof te regten,
en schrijft: ‘die onvermoeijt geweest heeft in den strijt,
de liefde van het volck is in het graf geleijt’.
Ik droog mijn traenen af, Godt leert mij dese tijden,
geluckig die in deugt en loonverdiensten scheijden,
den boosen maer alleen in schroom voor 't oordeel leeft,
maer niet die aen de wet zijn levensdaegen geeft.
- fol. 68 -
Dus laet ons al de sorg voor 't Nederlandt vergelden,
als weerdig allen lof en wonderheijdt der helden.
Valt neder voor den throon van de regtveerdigheijdt,
indien dat eenig schult nog op zijn wegen leijt.
Den mensch van swacken aerdt heeft somwijl broose stonden,
en wie kan 't ingewant als Godt alleen doorgronden?
Dus tusschen hoop en vrees, mits streng den regter is,
ontlast U van U pligt en U bekommernis.
Roept uijt: ‘bejegent hem, aenschouwer aller wercken,
hij die het voorbeelt was van godtvrugt in Uw kercken,
hij die d'eendragtigheijdt bewaert heeft van het volck,
als hij U oog niet siet, ontsluijt hem dog de wolck,
hij die voor Uwen naem manaftig heeft gestreden,
hij die heeft onderstaen zoo lang ons swaerigheden,
hij die nog dag nog nagt voor 't regt gespaert en heeft,
regtveerdigen 't is vast dat hij d'hemel leeft’.
Finis.

Nieuwen hoogman van d'handtboge gekosen.

- fol. 69 - Op den 21 julij hadt mijnheer Baucoute die nu seer langen tijdt hoogman van het handtbogenhof geweest hetzelve officie wegens zijne hooge jaeren afgestept, hetwelcken met gemeene voijsen gegeven was aen d'heer Vleijs Ten Dole, woonende ontrent Trabalie, in hetwelck hij ook ten desen daege gestelt wiert. Hierover was de heele Carmesstraete en ander omliggende straetjens in den dag met wimpels en vlaggen behangen en verscheijde huijsen der zelve schoon verciert. 's Avons wierden ook veele vruegdevieren en pecktonnen ontsteken en aen verscheijde huijsen veel waschligten en lanteeren. Ook vermogt eenider 's avons in de gildekamer die ook schoon verciert was, - fol. 70 - te gaen, alwaer alle de schotters van hetzelve handtbogenhof saemenvergaedert waeren.

Batalie voor Oostende tusschen een Engels en Frans coopvaerdijeschip.

Op den 22 julij hoorde men hoe over eenige daegen voor Oostende tusschen een Frans coopvaerdijeschip en een Engelsche caeper een groote batalie voorgevallen hadde, want dit Frans coopvaerdijeschip uijt Oostende met veel coopmanschappen uijtgevaert zijnde, wiert hetzelve door den voornoemden caepvaerder nauwelijcks een ure van Oostende afgevaert zijnde, aengetast welcke sig beijde zoodaenig ter weer stelden dat er zonder een groodt getal gequeste twintig Engelschen doodt bleeven en den capiteijn van het schip. Nogtans - fol. 71 - en bleeven der niet meer als vijf Franschen den ondercapijteijn van het schip en ook een groodt getal gequeste zijnde den oppercapijteijn eenen bal door zijn kaeke geschoten. 't Geluck was dat de Franschen agter de windt en laegen en d'Engelschen tegen, waerdoor sij zoodaenig van den rook overlommert waeren dat sij nouwelijcks het Fransche schip konden sien, ook dat de Franschen hun zooverre beweegt hadden, dat sij reede onder het geschot van Oostende laegen, wordende zoodaenig het Engels schip door het geschot van Oostende doorschoten dat het reede op differente - fol. 72 - plaetsen doorboort was, want hadde het door dees twee oorsaecken niet geweest, het hadde grootelijckx te vreesen geweest dat er niet eenen Fransman en zoude het leven behouden hebben, want het Engels schip met 50 stucken canon lag en met meer als nog zooveel volck als het Frans schip dat maer met 26 stucken canon konde schieten, als dit gevegt van 's morgens ten elf uren tot naermiddag ten vijf uren geduert hadde, is den Engelschen caepvaerder, siende dat er niet voorder aen te doen was, afgeweken en het Frans coopvaerdijeschip is nog dien zelven avont binnen Oostende aengekomen, teenemal - fol. 73 - geschonden zijnde, want het niet een mast of touwe meer aen en hadde, zijnde ook op veel plaetsen teenemael doorboort. Des anderendaegs wierden de ses doode seer pragtig binnen Oostende begraeven, in welcke begraevinge zooveel menschen waeren, dat er bijnaer geen menschen van Oostende in hun huijs bleeven, doordien zoo den capijteijn als de gequeste en ongequeste groote kloeckmoedigheijdt betoont hadden, gesaementlijck met hun schip in Oostende komende, roepende ‘vivat Maria-Thresia’. Zeggende den capijteijn in Oostende gekomen zijnde, dat hij al het poeder van het schip zoude in brandt - fol. 74 - gesteken hebben, liever als dat hij niet voorder komende het schip zoude overgegeven hebben. De schaede die aen het coopmansgoedt was, was ook seer merckelijck, waerom hetzelve al uijtgelost wiert en het schip tot Oostende gerepareert wiert ende met twintig canons meer versterckt wiert.

Den paling in de Gensche vaert getrocken.

Op den 30 julij wiert wederom den palinck getrocken tusschen Brugge en Steenbrugge in de Gensche vaert door dezelve compagnie die dezelve het voorleden jaer getrocken hadden, gelijck in 't tweede deel aengewesen is. Naerdat sij met vollen treijn en gespel door de stadt gegaen waeren, hebben sij begonst - fol. 75 - den palinck te trecken, hetwelck ontrent anderhalf ure geduerde, bekomende wederom den prijs den zelven jongelinck die dezelve het gepasseerde jaer ook bekomen hadt. Het was seer aengenaem warm weder waerdoor zoo veel menschen tusschen Brugge en Steenbrugge, om zulcks te sien, vergaedert waeren dat de Gensche bargie aengekomen zijnde en aldaer passerende de menschen die op dezelve waeren meijnden dat Brugge teenemal van volck verlaeten was, ook was den Palinckpot buijten Brugge ter deser oorsaeck schoon verciert met vercierselen, jaerschriften en vlaggen behangen zijnde, wordende terwijl dat den - fol. 76 - palinck getrocken wiert op het waeter in bootjens met de keteltrommels en ander gespel schoon gespeelt, zoodat dit alles seer fraeij om sien was.

De schotters van d'hantboge arriveeren uijt Cortrijck.

Op den 31 julij arriveerden 's avons de schotters van het handtbogenhof binnen dese stadt, die den gepasseerden dag naer de stadt Corterijck tot het schieten der prijsvogelen gegaen waeren, waer sij bekomen hadden den prijs van eere van de schoonste gekleet te zijn, zijnde dezelve een goude madalie en geschoten agt prijsvogelen, hebbende ook bekomen twee zilver candelaers die sij gelot hadden. Hebbende Dixmuijde bekomen den opperprijsvogel die sij ook gelot hadden. De - fol. 77 - Bruggelingen hadden opgestelt twalf prijsvogelen, zoodat men konde rekenen dat sij meer verlies als gewin hadden, waerom sij 's avons gearriveert zijnde met weijnig treijn binnen dese stadt quaemen, blijvende al in de fouturen sitten in plaes van als naer gewoonte te voet te gaen, rijdende alzoo zonder voorder treijn te doen tot in hun hof, want zelfs de canons die hun buijten de Catalinepoorte waeren verwagtende niet en mogten schieten, wordende dezelve zonder te schieten wederom naer het handtbogenhof gevoert, alwaer gekomen zijnde eenige laegen met dezelve gelost wierden.

Onmenschelijk fait van eenen cleermaeker tot Gent.

- fol. 78 - Op den 2 augusti hadt binnen de stadt van Gent eenen man genaemt Ballieu, zijnde eenen cleeremaecker die niet verre van het Prediceersclooster binnen Gent en was woonende, zijne vrouwe seer onmenschelijck ter doodt gebragt, want hij dezelve ofwel met eenen cousebant of met een coorde de kele toegehaelt of aen eenen naegel opgehangen hadde. Dit fait begaen hebbende, heeft hij haer op den grondt tegen eene taefel gesmeten en daernaer eene vrouwe geropen dat sijne vrouwe subitelijck overleden was, dewelcke de voornoemde vrouwe afleijde en genoegsaem saeg dat dezelve verhangen was, welck gerugte grootelijcks - fol. 79 - door de stadt Gent begon te loopen, doordien dat er nog eenige andere vrouwen die op het hooren van dese subite doodt bijgekomen waeren, dese vrouwe des anderendaegs 's avons gesonken zijnde, is dezelve op d'aenklagten gedaen door haeren broeder aen d'heeren der stadt Gent die dese maere ook gehoort hadde, ontgraeven en bevonden verhangen te wesen, waerom desen man terstont geapparendeert wiert en beweegt in egte van vangenisse, want het al zijn derde vrouwe was die hij gehadt hadde, men zeijde dat hij sig zelven ook in de vangenisse tot Gent opgehangen hadde en ander zeijden dan wederom dat hij nog levende in dezelve was sittende.

Regtveerdige justitie gedaen binnen dese stadt Brugge voor het landtshuijs van den Vrijen op den 5 augusti 1780.

- fol. 80 - Regtveerdige justitie gedaen binnen de stadt Brugge voor het landthuijs van den Vrijen op den 5 augustus 1780. Omdieswille dat gij Eumanuel Swanckaert, sone van Jacob, oudt ontrent de vierentwintig jaeren, geboortig van de parochie van Wijnen, lande van den Vrijen, ofte zoo gij andersints met naem ofte toenaem moogt wesen genaemt, alhier present, U zooverre hebt vervoordert van ledent ontrent ses jaeren, op de parochie van Lovendeghem, jurisdictie der stede van Gent, te begaen eene diefte en uijt een huijs op dezelve parochie in een open caemer te ontroven ontrent twee pondt wisselgeldt in gelde, dat - fol. 81 - was in de sacken van eene paene brouck en veste die gij met nog eenige andere effecten ook medegenomen hebt, hetwelck ontdeckt zijnde, gij zijt geapparendeert geworden en mitsgaeders gecondemneert voor den tijdt van vijf te moeten gecoloqueert zijn in het algemeijn correctiehuijs der stadt Gent, want gij tot desen tijdt toe een vaegebonnerende leven hadt geleijt. Naer welcken tijdt van vijf jaeren verlopen zijnde, gij zijt geslackt geworden uijt het voornoemde correctiehuijs en in plaes van U alsdan te beteren, nog altijdt meer ende meer in Uwen diefagtigen handel zijt voortgegaen, wanof voorders is gebleken dat gij korts naer - fol. 82 - Uwe slackinge op de parochie van Loppem, wederom eene merckelijcke diefte begaen hebt, want gij op den 2 februarij 1779 met een groote behendigheijdt zijt gerogt op eene hofstede en daernaer op een ongesloten kaemer ontrooft hebt eene zilver dose, 2 paer zilver gispen, ontrent drij croonstucken en half in gelde, eene veste en brouck en casacke met al hetwelcke gij van dezelve hofstede zijt gegaen en de gestolen effecten een korten tijdt daer van U dat mackt ende verkogt hebt. Voorders dat gij eenige tijdt hier met Uwe complicen beraemt de kercke van Wijnen te bestelen, hetwelck gijl niet en hebt konnen uijtwercken ter oorsaecke gijl van dezelve zijt verjaegt geworden. Dat gij voorders - fol. 83 - in de maendt maerte van desen loopenden jaere wederom op de parochie van Oostcamp uijt eene herberge verscheijde effecten ontrooft hebt, saemen ontrent weerdig drij ponden grooten wisselgelt. Geduerig voortgaende in Uwen malitieusen en onregtveerdigen handel hebt gij bestaen van op den 28 meij deses jaers, gelijck fol. 23 aengeteeckent is, op de parochie van Wardamme ten huijse van den heer pastor Pavot te begaen een merckelijcke diefte, tot welcke uijtwerckinge gij 's morgens naer den negen uren, wetende dat den pastor den heelen morgen in de kercke zoude wesen, zijt gegaen, voorsien zijnde van eenen - fol. 84 - ijseren bertel zonder negt die gij ten dien eijnde met U medegenomen hadde, zijnde gij gekropen door de doornehaege van het hof, op de wagt stellende eenen van Uwe complicen die ook geapparendeert is geworden en op den 26 junij binnen dese stadt gestorven is, gelijck fol. 38 aengewesen is, hebbende gij door de voornoemde haege gekropen zijnde, gegaen tot aen den glaesevenster ende met Uwen bertel een ruijte ingestoot ende twee daernevens gekrackt, het glas dan in de haege verborgen hebbende, hebt gij Uwen handt door de voornoemde ruijte gesteken en dezelve opengeschoven hebbende, zijt gij door den open venster gekomen tot in den kaemer van - fol. 85 - het voornoemde huijs, waerin gekomen zijnde gij eenen knielbanck die van boven met een slot was sluijtende met Uwen voornoemden bertel hebt opengebroken ende geforceert, daeruijt nemende een zilver buekeltas waerin was een gout kruijs en twee goude ringen, dit gedaen zijnde hebt gij bestaen in den zelven caemer open te breken het schof van eene biro en daeruijt te nemen seventien zilvere lepels en seventien forcetten, twee zilver soupelepels en twee zilver peperbussen, al hetwelck gij saemen in een catoenen neusdoeck geknopt hebt, nemende alsdan Uwen weg - fol. 86 - langs den trap naer boven, zijt gij gegaen tot op de voorkaemer, alwaer gij wederom met Uwen voornoemden bertel een kasse opengebroken ende geforceert hebt, daeruijt nemende zoo in goude als zilver specien tweehondert ponden groote wisselgeldt, benevens nog een sackjen geteeckent met den naem van den heer pastor van Pavot waerin waeren dertien of veertien nieuwe koninginsche kroonstuckken, dit gedaen zijnde hebt gij uijt de voornoemde kasse genomen eenen catoenen neusdoeck waerin gij de tweehondert ponden grooten wisselgelt geknopt hebt en het linwaete sackje voornoemt in Uwen sack gesteken hebt, naer alle welcke gij Uwen bertel op de taefel laetende liggen - fol. 87 - genomen hebt eenen wandelstock die ook op de kaemer was staende en den neusdoeck met geldt daeraen gedaen hebt, vertreckende alzoo langs den zelven weg waerdoor gij gekomen waert uijt het huijs en door de doornehaege gekropen zijnde, hebt gij aen Uwe complice die de wagt was houdende gegeven de voornoemde dertien of veertien croonstucken, behoudende bij U het sackjen en hem wijs maeckende van het voorder gestolen goedt part te zullen geven, zijt gij alleen voortgetrocken, de wandelstock waeraen het geldt was op Uwen schouder houdende om te gemackelijcker het geldt te draegen - fol. 88 - en de ander gestolen effecten onder Uwen arem draegende zijt gij tot ontrent een ure voortgegaen zijnde, gegaen in een boschken en hebt de effecten daer onder eenen gason verborgen die ten tijde van Uwe detentitie met U in persoone van officiewege zijn afgehaelt en alzoo nog in wesen bevonden met het geldt dan geduerig in den neusdoeck op Uwen schouder houdende voorttreckende, zijt gij onder den weg van herberg tot herberg naergegaen totdat gij ontrent tegen den avont gekomen zijt binnen Rousselaere en grootelijcks van den dranck beschonken zijnde, zijt gij ook naergegaen in eene herberge en hebt aldaer de buekeltas, kruijs - fol. 89 - en ringen getoont alsook verscheijde stucken van het gestolen geldt. Des anderendaegs zijt gij van Rousselaere gaende, gegaen naer de stadt Gent, alwaer gij inkomende de buekeltas met hetgeen daerin was hebt verborgen ontrent het correctiehuijs onder eenen steen in d'aerde, gelijck die ten tijde van Uwe detentie met U in persoone van officiewege is afgehaelt en ook alzoo bevonden geworden. Meenende gij alsdan in de stadt Gent te verblijven, zijt gij in eene herberge gaen logeren en den derden dag hiernaer van officiewege zijt geapparendeert geworden ende binnen dese stadt beweegt in egte van vangenisse - fol. 90 - van alle welcke zoo bij wettelijckke informatien, eijgen bekentenissen als andersints den regter is gebleken om genoegen en alzoo dusdaenigen diefagtigen handel niet lijdelijck en is in een landt van regte zonder condigne, straffe ofte punitie. Zoo is 't dat d'heeren burgmeesters en schepenen 's landts van den Vrijen gesien hebbende den schriftelijcken criminelen heesch t'Uwen laste gemackt ende beleden, U Eumanuel Swanckaert, sone van Jacob, oudt ontrent den vierentwintig jaeren, geboortig van de parochie van Wijnen ofte zoo gij andersints met naem of toenaem moogt wesen genaemt, condemneren alzoo sij condemneren bij desen van - fol. 91 - gebragt te worden voor het landthuijs van den Vrijen en aldaer aen eene galge met eene koorde aen Uwen hals te worden opgehangen totdat er de doodt naervolgt en alsdan U lichaem te worden getransporteert ter plaetse partibulaire om aldaer geexponeert te blijven. Confisquerende voorts Uwe goederen aen degene die toebehooren, de lasten en wijsen van processe alvooren gededuceert. Alsdus gedaen in gebannen vierschaere op den 5 augustus 1780 en ten zelven daege geexecuteert.

Jubil, van eene joffrouw in het princelijck begginhof.

Op den 8 augusti gaf in het princelijck begginhof deser stadt eene joffrouw haeren jubil, - fol. 92 - van den tijdt van vijftig jaeren in hetzelve geprofest te zijn. 's Morgens ten tien uren onder het singen van eene solemnele misse in 't musick haeren jubil, gevende. Ter deser oorsaecke was de kercke in het begginhof op het pragtigste verciert, rondtom ook heel in marbelcaleur geschildert zijnde. Ook was den Meersch, de Walplaetse en Anckerplaetse en ader omliggende straetjes in den dag schoon verciert met veele wimpels, vlaggen, jaerschriften en ander vercierselen verciert zijnde. 's Avons wiert er ook op de voornoemde plaetsen schoon geviert en in het begginhof veele lugtfijseijen afgeschoten.

Vruegdeteeckens binnen Brugge over eenen sevensten soon.

- fol. 93 - Op den 11 augusti gelag de vrouwe van eenen officier van het regemint van Vers, van eenen sevensten soon, die binnen dese stadt ontrent het Sweert was woonende, welck kint naermiddag ten twee uren door den veltpater van het regemint gedoopt wiert in het huijs van zijnen vaeder, zijnde den peter den colonel van hetzelve regemint ende de meter de vrouwe van eenen capijteijn. Hierover wiert ontrent het Sweert en ander omliggende straetjens in den dag schoon gepareert, de straeten en huijsen met veele wimpels, sieraeten en vlaggen - fol. 94 - behangen zijnde. 's Avons wiert er ook schoon op de voornoemde plaetsen geviert, veele waschligten, pecktonnen en lanteerenen ontsteken wordende.

Jubile van joffrouw Rosa Hijachinta Simon, opper-joffrouw van het princilijck begginhof.

Op den 22 augusti gaf in het princelijck begginhof deser stadt haeren jubil, de edele joffrouw Rosa Hijanchinta Simon van den tijdt van vijftig jaeren in hetzelve te zijn geprofest en voor de derde mael te zijn verkosen voor opper-joffrouw van hetzelve princelijck begginhof. 's Morgens ten tien uren, onder het singen van een schoone misse in 't musick en het singen van den te deum laudamus in het bijzijn van veele edele persoonen deser stadt. - fol. 95 - De kercke van het begginhof was ter deser oorsaeck seer pragtig verciert, zijnde in dezelve gemackt eenen seer kostelijcken troon, waerin de jubilante haeren jubil, gevende, was sittende. Ook waeren ter oorsaecke deser alle drij de Meesschen, heel de Catalinestraete, de Gentstraete tot op de Gaeremart, de Walplaetse, Wingaertstraete en Anckerplaetse benevens veele ander omliggende straetjens in den dag schoon verciert. De huijsen en straeten met seer veele rareteijten, jaerschriften, wimpels - fol. 96 - ende vlaggen behangen zijnde. 's Avons wiert op de voornoemde plaetsen geen minder vruegt betoont, want er seer veele pecktonnen, lanteerenen, vruegdevieren en waschligten ontsteken wierden, zijnde zulcks doordien dees vieringe seer groodt was fraeij om sien, want men met moeijte in den tijdt van twee uren dees vieringe doorwandelen konde in het begginhof was gestelt een schoon en kostelijck vierewerck hetwelck 's avons ontrent den elf uren door d'heer Simon, schout deser stadt, wiens tante dees jubilante was, met eenen viervogel ontsteken - fol. 97 - wiert, zijnde hetzelve zoo konstig en kostelijck gemackt dat het tot verwondering streckte van al die het saegen, want men daeruijt den naem van joffrouw Simon en haer waepen saeg vliegen en seer veel ander konstige saecken, te lang om te verhaelen. Dit vierewerck hadde volgens het zeggen gekost ontrent drijduijsent guldens, want er drij maenden lang door verscheijde konstige artificeurs daeraen gevrogt was. De bargie van Gent was ter oorsaecke deser ook op het pragtigste verciert, zijnde dezelve 's avons behangen met vijfhondert - fol. 98 - lanteerenen en veele peckschotelkens, wordende ook op dezelve geduerig geschoten, zoo met canons als lugtfijseijen, op veele andere plaetsen ook veel lugtfijseijen afgeschoten wordende.

Uijtgevinge der prijsen in de koninglijcke schole binnen Brugge.

Op den 28 augusti wierden in de koninglijcke schole deser stadt, staende aen de voet van de Koningsbrugge, met groote eere uijtgegeven de prijsen, hebbende den eersten prijs van de vijfde schole bekomen den soon van de weduwe Weemaere, woonende agter d'halle, wordende vereert met eene goude madalie en de primi van d'ander vier scholen elck met eene zilver madalie. - fol. 99 - De prijsen met groote pligtigheijdt uijtgegeven zijnde, wierden de primi met groote eere onder het spelen der weckers met vijf carossen waerin saeten de primi van ider schole met hunne meesters thuijs geleijt, voorenopgaende eenen berlin waerin saeten alle de speellieden der militaire die langs den weg schoon speelden. Dit was voor 't eerste jaer dat de prijsen op zoodaenig een wijse uijtgegeven wierden, zijnde de prijsen van de studenten van den Augustinen eenige daegen hiervooren voor d'eerste mael, ook bijnaer op dese maniere als hier aengetoont is, uijtgegeven, zullende dit alzoo blijven continueren.

Prijsvogelen geschoten door de schotters van het oudt hof binnen Brugge.

- fol. 100 - Op den 3 september wierden door d'heeren schotters van het oudt hof deser stadt geschoten vijf prijsvogelen om welcke oorsaecke naermiddag ten twee uren de schotters van het oudt hof, vergeselschapt met de schotters van het handtbogenhof, op de Mart quaemen, alwaer sij van d'ander gilden verwagt wierden, gaende alsdan gesaementlijck met vollen treijn en het gespel van de militaire onder het spelen der weckers met d'ander gilden tot in het oudt hof alwaer gekomen zijnde de canons gelost wierden, beginnende alsdan korts daernaer te schieten en naer circa anderhalf ure geschoten te hebben, schooten die van de gilde van - fol. 101 - Oudenaere af eenen zitsvogel naest den oppergaeij welcken prijs was twee zilver candelaers, weerdig twintig pondt groote wisselgeldt, den Cortrisaenen schooten korts hiernaer af den anderen zitsvogel naest den oppergaeij, waerop was een gelijcken prijs van twee zilver candelaers. Alsdan schooten die van Eecloo af den oppervogel waerop voor prijs gestelt was een zilver caffekanne, weerdig vijftig pondt groote wisselgeldt. Alsdan stonden der nog twee prijsvogelen, waeraf die van Alst een ure hiernaer eenen afschooten, zijnde den prijs der - fol. 102 - zelve een zilver suijkerschaljen, weerdig sestien pondt groote wisselgelt. Eijndeling schooten de Bruggelingen af den lesten prijsvogel waerop ook een zilver suijkerschaljen voor prijs was. Het was ontrent ses uren en half als alle de prijsvogelen afgeschoten waeren, zoodat er des anderendaegs niet geschoten en moest worden, waerom des anderendaegs 's morgens alle de gilden uijt dese stadt vertrocken. Daer waeren seer veel gilden die niet geschoten en hadden en onder verscheijde ander die van Gent, Nieuwpoort, Haerelbeke, Boesinge, etc. dewelcke alle zoo ijdel terug keerden als sij gekomen waeren.

Den cleeremaeker tot Gent ontkent zijn moordaedig fait.

- fol. 103 - Op den 10 september hoorde men uijt de stadt Gent hoe dat dien cleeremaeker, waervan fol. 78 nog gehandelt is, ter oorsaeke dat hij grootelijcks verdagt was zijne vrouwe onmenschelijck ter doodt gebragt te hebben, alles ontkent hadde ende nu reede tot drijmael de groote torture doorstaen hadde, hebbende nu de laeste mael twintig uren daerop geseten, zonder iet anders te zeggen als zoo de heeren konden ter prueve leggen dat hij het fait begaen hadde, dat sij hem volgens zijn quaedt konden - fol. 104 - ter doodt brengen, ook afwijs doende hoe en waer zijne twee ander vrouwen gestorven waeren, zoodat d'heeren van Gent zonder ander bekentenisse hem geen voorder pijne of straffe meer en konden aendoen, doordien hij de swaerste torturen doorstaen hadde.

Jubile van een vijftigjaerig houwelijck binnen Brugge.

Op den 13 september gaf eenen molenaere deser stadt, genaemt Keijser die was woonende in een zitsstraetjen van de Smedestraete met zijne vrouwe zijnen jubil, van den tijdt van vijftig jaeren te zijn getrouwt. 's Morgens ten negen uren in de kercke van St.-Salvators onder het singen van eene solemnele misse in 't musick. Ter deser - fol. 105 - oorsaeke was de Smedestraete en ander omliggende straetjens in den dag schoon gepareert. De huijsen en straeten met veele vercierselen, jaerschriften, wimpels ende vlaggen behangen zijnde. 's Avons wiert er ook op de voornoemde plaetsen schoon geviert. De huijsen en straeten met veele waschligten, torsen, lanteerenen en pecktonnen verciert zijnde. Daer wierden ook 's avons in 't passeren van den jubilaris met zijne vrouwe en familie die langs de vieringe quaemen, afgeschoten eenige kleijne vierewercken van weijnig kost, dog fraeij om sien, - fol. 106 - wordende ook aen dezelve veel lugtfijseijen afgeschoten.

Vijftigjaerige verheffinge van het cruijs op het kerckhof van St.-Anne.

Op den 17 september wiert op het kerckhof van de parochiale kercke van St.-Anna binnen dese stadt solemnelelijck geviert de verheffinge van het cruijs, zijnde vijftig jaeren dat hetzelve cruijs daer gestelt was om welcke oorsaecke dat voor de kerckduere van St.-Annekerckhof gestelt was een schoone arcke, zijnde van dese af, rondtom het kerckhof het cruijs afgespannen met witte linwaeten en saeijen, rondtom dezelve behangen zijnde, met veele jaerschriften en ander vercierselen, ook - fol. 107 - was het cruijs met veele vercierende straelen schoon verciert, van vooren als eenen autaer met ses zilver candelaers en autaerkleelt opgestelt zijnde, zijnde dit alles seer fraeij om sien.

De sententie ten laste van Boever binnen Brugge van de Majesteijt afgekomen.

Op den 22 september was alhier de sententie van Boever, waervan fol. 29 nog gehandelt is, vanwegens d'orders van onse genaedige souveraine Maria-Thresia, koninginne van Hungarien, etc., afgekomen, waerom hij van sedert zijne appreentie voor d'eerste mael uijt de gevangenisse die geweest was onder het cartier aen de St.-Annereije gelaeten wiert om dezelve te aenhooren, luijdende - fol. 108 - dezelve aldus: als dat hij voor alle zijne begaene faiten veroordeelt was voor den tijdt van tien naereenvolgende jaeren te moeten gaen naer de stadt Luxemborg om aldaer geduerende dien tijdt van tien jaeren daegelijckx te gaen in den den cruijwaegen alwaer hij zoude weten wat werck hij daegelijckx, zoo in den winter als in den somer, zoude moeten doen hetwelck een der hartste straffen is die men iemant kan opleggen, zijnde nog voorder veroordeelt van ten eijnde van dese tien jaeren dan nog seve jaeren de koninginne te moeten dienen. Dese sententie was vanwegens d'orders van onse genaedige zouveraine alhier afgekomen, ter oorsaecke dat dezelve - fol. 109 - naer haer door d'oversten van dit regiment overgesonden was, omdat sij desen Boever volgens de krijgsartikels niet en vermogten ter doodt te brengen, omdat hij van de militaire niet geapparendeert was en ook omdat er geoordeelt wiert dat hij met geen slaegen dwingelijck en was, doordien hij nu al vier of vijf mael door de wissen gelopen hadt. Zijnde ter deser oorsaecke alle zijne begaene faiten naer de koninginne overgesonden en zijne sententie als hiervooren gemelt naer dese stadt overgesonden, wordende hij ook daegs naer het verkondigen deser, geleijt ter plaes waer hij zijne straffe moest onderstaen.

Lijste der goederen gestolen op de foire van Nieuwport.

Lijste der gestolen goederen uijt de - fol. 110 - foire van Nieuwport gestolen in den nagt tusschen den 30 september en den 1 october 1780 alhier aen alle winkeliers overgesonden om dezelve als sij te coopen zouden gebragt worden op te houden. Eerst een stuck catoen met een violette grondt en witte sterrekens, lang ontrent 25 allen met het mack van inkoop waerop geschreven staet 15 stuijvers. Een lap catoen met bruijne en roode striepen, lang 10 ... 12 ellen. Een idem met witte grondt met roode en blouwe bloemen, lang 10 ... 12 ellen. Dertig allen waeterbleeck wit linwaet, weert 11 stuijvers d'elle. - fol. 111 - Vijf gedruckte blouwe roll, neusdoecken met witte moeskens. Twee roode catoene neusdoecken met swarte moeskens en roode sterrekens. Twee wolle mansmutsen. Twee kleijne swarte mattelotte hoetjens, geboort met swarte fioselle. Een lap van 16 ellen wit waeterbleeck linwaet ten prijse van 12 stuijvers d'alle. Diversche vrongen siette van diversche couleuren. Een lap swarte floer de cotton lang 12 ... 14 ellen. Drij of vier halve stucken gedruckte saimoise, blouwe grondt met moeskens en bloemkens, ider lap lang 19 ... 21 ellen. - fol. 112 - Een stuck Oost-Indische neusdoecken met roode grondt en witte parken waerin waeren 7 of 8 neusdoecken. Eenige paeren saijette manscousen van verscheijde caleuren. Een lap zitse, roose caleure grondt en witte striepen, lang 17 ellen. Een sack wegende 24 pondt met oranje schellen, diversche oranje soettekoecken, vijf pondt en half chocolat en 12 ... 14 pondt ander suijkerijen en zucaden. Item een groote kwantiteijt speculatien, machepain en andere disseiren. Voorts vijf ... 86 gulden Vlaems geldt in een grouw linwaete borseken in koninginsche en Fransche kroonen en schellingen.

Serken en steenen van den grondt van d'oude kercke van St.-Walburge verkogt.

- fol. 113 - Op den 3 october wierden door eenen stockhouder deser stadt verkogt alle de serken en ander steenen van geheel den grondt van d'oude kercke van St.-Walburge, benevens ook alle de batavinen, zoo van marbel als ander die in de voornoemde kercke gestaen hadden. Daer wierden verkogt verscheijde serken, waervan de heele familien bijnaer nog leefden. Ook wierden verkogt twee metale klocken, ider wegende ontrent duijsent pondt, dees twee klocken wierden verkogt omdat sij in den thoren van de nieuwe kercke van St.-Walburge niet konden hangen ter oorsaecke dat desen thoren bleef gelijck sij ten tijde van - fol. 114 - de gewese Jeusuiten geweest hadde, doordien den schoonen thoren van d'oude kercke van St.-Walburge door de swackheijdt niet konde vervoert worden. d'Oude kercke van St.-Walburge was nu reede tot aen de vaute afgebroken, zullende dezelve met den thoren den toekomenden somer heel afgebroken worden.

De koninglijcke schole staende binnen Brugge aen de Koningsbrugge opgeschort.

Op den 6 october wiert de koninglijcke schole staende aen de Koningsbrugge, opgeregt of begonnen den 9 october 1777, gelijck in 't eerste deel fol. 274 aengewesen is, gestackt, ter oorsaeck dat de meesters der zelve aen de Majesteijt rekening gedaen hadden en zoo men hoorde ses- of sevenentwintigduijsent guldens tekort quaemen. In den tijdt van nog - fol. 115 - geen drij jaeren dat sij kinders in den kost gehouden en in de studien geleert hadden. Wordende ook van den zelven dag af dat het goedt voor de Majesteijt aengeslegen was, de meesters weggesonden en al de kinderen afgedanckt, dewelcke alreede met een grooten nomber waeren, doordien er veele jongelingen zoo van Bruijssel, Gent als ander steden in deze schole gekomen waeren om geleert te worden, moetende dezelve al wederom naer hunne steden terugkeeren, gaende het meesten deel van de jongelingen deser stadt Brugge wederom naer het collegie van de paters Augustinen, uijt welck collegie veele gekomen waeren om in dit nieuw collegie te woonen, - fol. 116 - zijnde verre buijten het gedagt van eenider dat dit nieuw collegie zoo haest opgeschort zoude geweest hebben.

Sententie ten laste van den cleeremaeker tot Gent.

Op den 11 october hoorde men uijt de stadt Gent hoe dat dien cleeremaecker, waervan fol. 78 en 103 nog gehandelt is, voor den tijdt van dertig jaeren gecondemneert was, te moeten gecoloqueert zijn in het algemeijn correctiehuijs der stadt Gent, ter oorsaecke dat d'heeren van Gent genoemsaem wisten dat hij het fait begaen hadde, hoewel hij het ontkent hadde, temeer omdat sij saegen de listigheijdt die hij op de torture gebruickt hadde, want gelijck hij tevooren van eenen anderen booswigt hadt hooren vertellen hoe hij ook de torture doorsien hadde, zoo gebruickte - fol. 117 - hij ook dezelve middelen, want hij in geen drij daegen voordat hij daerop moest gaen geëten hadde, want al het eten dat hem gegeven was, verbergde hij in zijn kot onder zijn bedde, ook en wilde hij op torture zijnde anders niet nutten als waeter waermede hij zijn mondt spoelde, zoodat hij op de torture zijnde de pijn zoo niet en gevoelde door de flouwte en ter eer magteloos zijnde daeraf moest gedaen worden, hebbende nog verscheijde ander listen gebruickt, te lang om te verhaelen.

Op Aesl,, jurisdictie der stadt Gent, een grouwsaem fait geschiet.

Ook hoorde men hoe onder de jurisdictie der stadt Gent ontrent de parochie van Aesl, wederom een seer grouwsaem fait begaen was, - fol. 118 - want aldaer vier verscheijde pagters ontrent bijeen woonende die alle vier binnen de stadt Gent aen eenen propritaris moesten hunnen pagt betaelen, zoo meijnden sij alle vier saemen te gaen, maer eenen der zelve zoo hij zeijde niet te konnen, is twee daegen daernaer met eene weduwe met die hij belooft hadde te gaen, hun tween gegaen, hebbende dees vrouwe bij haer ontrent hondert pondt groote in gelde, ontrent de voornoemde parochie aen een bosckken gekomen zijnde, is de vrouwe seer deerelijck vermoort geworden, want sij twee daegen hiernaer in eenen gragt gevonden is, heel in stucken gesneden zijnde, haer hooft, armen, handen, voeten en beenen - fol. 119 - teenemal af zijnde en de voorder deelen van haer lichaem wel in tien of twalf stucken gesneden zijnde, want den moorder haer seker hadde meijnen te delven, maer door iemant te hooren verjaegt is geworden. Desen man met wie sij gegaen was, in Gent gekomen zijnde, heeft aen zijnen propritaris zijne pagt betaelt zonder dat hij zelfs wist wat geldt dat hij bij hem hadde, zijnde hetzelve ook in hetzelve borseken dat dees vrouwe gewoon geweest hadde te hebben. Hij dit betaelt hebbende is spoedig uijt Gent gegaen en thuijs gekomen zijnde, zoo hebben de kinders van de vermoorde vrouwe gevraegt waer hunne moeder was met wie hij - fol. 120 - weggegaen was, tot dewelcke hij zeijde dat hij hadde staen zijn waeter maecken en dat sij uijt zijn oogen belent was zonder dat hij het zelfs wist. Waerop dees kinders naer hunne moeder hebben doen soecken en hebben haer twee daegen hiernaer, als verhaelt is, deerelijck en onmenschelijck in eenen gragt vermoort gevonden. Waerom den voornoemden man die met haer gegaen hadde terstont door d'heeren van Gent op suspicitie geapparendeert wiert en binnen Gent beweegt wiert in egte van vangenisse, om aldaer de waerheijdt te bekennen hoe en waer hij van de voornoemde vrouwe gescheijden was.

Drij schepen tusschen Oostende en Duijncke ongeluckiglijck in stucken geslaegen.

Op den 19 october hoorde men hoe op zee - fol. 121 - tusschen Oostende en Duijnckercke drij schepen door het ongestumig weder teenemael in stucken geslaegen waeren, zijnde het eene een schip van eenen schipper deser stadt die op het Fort Lapin nevens dese stadt Brugge was woonende, die op zijne wederkomste van Duijnckercke naer Brugge was vaerende, genaemt Vangeluwe, die ook met alle die op zijn schip waeren ongeluckiglijck in zee verdroncken is. De twee ander schepen waeren ook op hunne wederkomste naer Brugge en behoorden toe aen eenen seer magtigen koopman deser stadt, genaemt d'heer Polij, - fol. 122 - die hier sedert eenige jaeren binnen dese stadt Brugge gekomen was en die meer als hondert schepen voor zijne rekening hadt vaeren. Dees twee schepen waeren ook teenemael in den grondt geslaegen, maer daer waeren nog eenige van de schippers de doodt ontkomen, die naerder aen landt zijnde, op eenige stucken van de schepen tot aen den kant geflot waeren.

D'heer Moentack junior bekoomt het officie in den berg aen Onse-Lieve-Vrouwekercke.

Op den 21 october hadt d'heer Moentack junior, die binnen dese stadt Brugge in de Kuijperstraete was woonende, wegens het afsterven van d'heer Cnof, bekomen het officie van te zijn opperheer in den berg aen Onse-Lieve-Vrouwekercke - fol. 123 - in welck officie hij ten desen daege inteert deed, wordende hierover door de gebuers van de Cuijperstraete en Grouwerckersstraete van 's noens tot 's avons laet geduerig met differente canons geschoten, zijnde ook 's avons de voornoemde straeten schoon verciert, de huijsen en straeten met veele waschligten, lanteerenen, pecktonnen en vruegdevieren verciert zijnde.

Bulle door den bisschop uijtgegeven nopende de verstelling van den H. Bloedtdag.

Op den 22 october wiert wegens d'orders van zijne edele doorlugtigste hoogweerdigheijdt Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, erfachtig cancelier van Vlaender, etc., uijtgegeven eenen bulle die - fol. 124 - ten desen daege in alle de kercken deser stadt op de predicstoelen afgelesen wiert, dewelcke luijdede aldus: als dat wegens de menigvuldige abusen die er differente jaeren ontstaen op den derden der maendt meij, wanneer het Brugsche kermis is en H. Bloetdag, welcken dag differente mael verschijnt in de cruijsdaegen wanneer het vastendag is of op eenige andere ongelegen daegen, om welcke te voorkomen geboden wiert als dat den derden dag van de maendt meij van den toekomenden jaere 1781 niet meer voor H. Bloedtdag en zoude geviert worden, maer als dat desen feestdag van desen toekomenden jaere en dan voor altijdt zoude geviert worden op den eersten sondag van de maendt meij, - fol. 125 - hoedaenig die zoude mogen komen, zullende ook op desen eersten sondag de processie gelijck op den derden meij omgedregen worden, wordende dese bulle van desen tijdt af uijtgegeven omdat alle druckers deser stadt dit alzoo in den almanack van den toekomenden jaere zouden konnen stellen en dat eenider sig daernaer zoude konnen reguleren.

Groote diefte door twee jongelingen deser stadt gedaen in de Langestraete.

Op den 27 october wierden twee jongelingen deser stadt, oudt ontrent de twintig jaeren, die binnen dese stadt ontrent de Coupure waeren woonende, vanuijt de gevangenisse naer het stadtscollegie overgeleet, die daegs tevooren van officiewege geapparendeert waeren ter oorsaecke dat sij - fol. 126 - binnen dese stadt eene merckelijcke diefte begaen hadden, want alzoo sij wisten dat seker vrouwe die binnen dese stadt Brugge in de Langestraete in een kleijn huijseken niet verre van de Chatruesen hetgeen alleen gebouwt staet en gemeijnelijck genaemt wordt het casteeljen van Rompelompomp, alleen was woonende en dat sij des nagts in hetzelve niet en sliep, ook dat sij eenig geldt bij hadde om haeren fruijtenier te betaelen, zoo hebben sij bestaen van 's nagts eerst al het deck te proberen om in hetzelve huijseken te geraeken en aldaer niet inkonnende, hebben sij met gewelt de voorduere opengebroken en dan de kiste waerin - fol. 127 - het geldt van de voornoemde vrouwe was, uijt dewelcke sij ontroeft hebben tweeentwintig nieuwe koninginsche croonstucken en hebben alzoo de duere en kiste gelijck sij het opengebroken hadden, gelaeten, waervan de vrouwe 's morgens zulcks siende seer verschrickte en zulcks aen d'heeren van het collegie aengaf, waerom dees twee jongelingen voornoemt twee ... drij daegen hiernaer door heeren van het collegie geapparendeert wierden.

Alle de goederen in het koninglijk collegie aen de Koningsbrugge verkogt.

Op den 4 november wierden in het koninglijck collegie staende binnen dese stadt Brugge aen de Koningsbrugge, - fol. 128 - waervan fol. 114 nog gehandelt is, publickelijck door eenen stockhouder deser stadt verkogt alle de goederen die in het voornoemde collegie gebruickt geweest hadden, wordende ook verkogt meer als hondert bedden, ider om een mensch op te slaepen, waerop de jongelingen ten tijde dat dese koninglijcke schole in wesen geweest hadde op geslaepen hadden. Dees venditie was ettelijcke daegen geduerende, want ook verkogt wierden alle de muebelen en huijscateijlen die er in de voornoemde schole gebruickt geweest hadden.

Groote moetwilligheijdt begaen van eenen pastor tot Arras.

- fol. 129 - Op den 14 november waeren binnen dese stadt Brugge de maeren gekomen hoe tot Arras, eene plaetse afgelegen ontrent 28 uren van dese stadt Brugge, eene groote moetwilligheijdt van eenen pastor begaen was, want eenen pastor van eene daer ontrent liggende parochie om eenige misdaeden van den bisschop onder dit districkt nu al voor de derde mael ingedaegt zijnde en heeft niet gecompareert, maer heeft de derde mael tegen den bisschop met eenen procureur ingedient, welcken procuruer voor seker wetende dat de saecke van den pastor die zijnen goeden vrient was, niet goedt stont, heeft hem versogt t'zijnen huijse te - fol. 130 - komen om hem als zijne saecken niet wel en zouden staen te konnen waerschouwen, opdat hij zoude konnen gevlugt hebben. Hetwelck den pastor consenterende is ten dien daege dat den procureur zijne saecke in het bisdom zoude verrigten ten zijnen huijse gekomen. Alwaer hij, den procureur weggegaen zijnde, als dol en verwoet het huijs onder en boven gelopen heeft, totdat het noene geworden zijnde, hij van de vrouwe versogt wiert om te eten, maer nouwelijcks twee ... drij lepels soupe geëten hebbende, heeft hij sig met het mes dat nevens hem op taefel lag eenen sne gegeven niet verre van zijn herte en opstaende is - fol. 131 - hij met hetzelve mes naer den hof gelopen en heeft sig zelven aldaer tot nog ontrent dertig steken gegeven totdat hij ten eijnde zijn herte raekende ongeluckiglijck in zijn bloedt versmagt is. Men kan considereren wat schrick dit moet veroorsackt hebben in de menschen die in dit huijs waeren, die hem alzoo zijn eijge doodt saegen sterven zonder hem te konnen helpen.

Groodt gevegt geschiet in de Carmesstraete.

Op den 22 november was er 's avons ontrent den negen uren binnen dese stadt Brugge in de Carmesstraete in een herberge een seer groodt gevegt geschiet - fol. 132 - tusschen differente treffelijcke persoonen deser stadt, hetwelck veroorsackt was door een onduegende vrouwspersoone deser stadt. Dit gevegt hadde zoo deftig aengegaen dat er differente seer deerelijck gequest waeren en besonderlijck eenen man die in de Carmesstraete was woonende, daeraf zoo goedt als doodt zijnde, want zijn heel ruggebeen in stucken gebroken was door de stampen die hij gehadt hadde, zijnde hij ook aen zijn hooft seer deerelijck gewondt. Ook en waeren van het voornoemde huijs geene ruijten der vensters heel gebleven, maer alle moetwilliglijck ingesmeten, zijnde ook - fol. 133 - de voorduere van hetzelve huijs met gewelt ingestampt en veel meer ander moetwilligheijden bedreven. Dit wiert des anderendaegs criminelelijck aengegeven, waerom naerdat alles door d'heeren van het collegie aenschouwt was, differente persoonen deser stadt die hieraf pligtig waeren des nagts van hun bedde gehaelt wierden, zijnde al eenige die zulcks gewaer wierden gevlugt, om hieraf aen het regt niet te moeten verantwoorden.

De twee jongelingen voor de diefte in de Langestraete gecondemneert.

Op den 27 november wierden in gebannen vierschaere van het collegie deser stadt gecondemneert de twee jongelingen, - fol. 134 - waervan fol. 125 nog gehandelt is, zijnde den eenen oudt tweeentwintig jaeren en den anderen negentien, beijde geboortig deser stadt Brugge, den eenen van Onse-Lieve-Vrouweparochie en den anderen van St.-Anne, zijnde ook beijde gelijckelijck bij overgroote gratie en door het tusschenspreken van veele zoo geestelijcke als weerelijcke persoonen deser stadt, ook wegens hunne jonckheijdt en dat het hun eerste crimineel fait was, condemneert voor den tijdt van twintig naereenvolgende jaeren te moeten gecoloqueert zijn in het tugthuijs der Magdaleene deser stadt Brugge, om aldaer geduerende dien tijdt nevens d'ander tugtelingen te werken, - fol. 135 - alwaer sij ook terstont naer de condemnatie deser geleijt wierden, vergeselschapt met zooveel menschen dat sij nauwelijcks passeren konden, doordat sij beijde altijdt binnen dese stadt gewoont hadden en van ider seer bekent waeren.

Vijftigjaerigen jubil, van eenen confrater der Cavelotters.

Op den 1 december gaf eenen confrater van de gilde van de Cavelotters deser stadt zijnen jubil, van den tijdt van vijftig jaeren onder dezelve gilde te hebben geweest, om welcke oorsaecke alle de confraters 's morgens ten negen uren op de Mart vergaederden, gaende alsdan met schoonen trijn eerst om den deken en - fol. 136 - dan om den jubilaris. Voorop gingen ontrent veertig confraters te peerde, al hunne peerden schoon bekleet zijnde, dan vele trompetters en de keteltrommmels ook te peerde, dan volgden de speellieden van de militaire die al in een open berlin saeten en ook schoon speelden, dan volgden vier carossen, zijnde aen de leste gespannen vier peerden in welcke den jubilaris was sittende, sittende in de andere zijne vrienden en den deken deser gilde. Rijdende alzoo tot in de kercke van de paters Augustinen alwaer een schoone misse in 't musick gedaen wiert, onder welcke desen jubilaris zijnen jubil, gaf.

Vijftigjaerigen jubil, van eenen saeger deser stadt.

- fol. 137 - Op den 6 december gaf sekeren man in de Wandeling, genaemt Engel De Saeger, zijnen jubil, van den tijdt van vijftig jaeren te hebben geweest saeger deser stadt, 's morgens ten tien uren in de kercke van de saegers, genaemt saegerscapelle, onder het singen van een solemnele misse in 't musick. Zijnde hierover ook in Groeninge, waer desen man was woonende, de huijsen en straeten in den dag schoon gepareert en meer ander vruegt betoont wordende. Daegs hiernaer was desen man 's avons in eene vergaeringe met zijne confraeters, in welcke - fol. 138 - vergaederinge hij in een qualijcklijckte van zijn zelven viel, moetende naer zijn huijs gedregen worden, waer hij 's anderdaegs weder bij zijn zelven gekomen zijnde, naer alle de geregten van onse moeder de H. kercke ontfangen te hebben stierf, nog geen drij daegen toe jubilaris zijnde.

Publicke gebeden ingestelt tot ersteltenisse van Maria-Theresia, keijserinne, koninginne van Hungarien en Bohemen, etc., etc.

Op den 8 december wiert bij orders van zijne edele doorlugtigste hoogweerdigheijdt Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, erfachtig cancelier van Vlaendert, etc., etc., ingestelt in de kercke van St.-Donaes binnen dese stadt een gebedt van veertig uren met het uijtstellen van het Heijlig der Heijligen. - fol. 139 - wordende ten tien uren gedaen een solemnele misse in 't bijzijn van d'heeren van het collegie deser stadt ende die van het landt van den Vrijen, alsook van alle de oversten van de militaire en alle de soldaeten, wordende ook in alle ander kercken deser stadt gedaen een solemnele misse alsook in alle de parochiekercken van heel het Brugsche Vrije, ter oorsaeck dat alhier daegs hiervooren uijt de stadt Weenen de brieven gearriveert waeren als dat Maria-Theresia, keijzerinne, koninginne van Hungarien en Bohemen, etc., etc., etc., - fol. 140 - doodelijck sieck lag en alreede met alle de geregten van onse moeder de H. kercke geadministreet was en in groodt perijkel van sterven. Wordende hierom dese algemeijne gebeden ingestelt om den almogenden Godt te smeecken en te bidden dat hij dese zoo genaedige souveraine nog langer tot welvaert van het landt en religie zoude in het leven behouden.

Smertig sterfgevel van onse genaedige souveraine Maria-Theresia, etc., etc., etc.

Op den zelven dag dat dit gebedt van veertig uren ingestelt was en hetwelck nu alreede met d'uijtsterste godtvrugtigheijdt begonst was, arriveerden 's morgens ten - fol. 141 - tien uren just als de solemnele misse in de kercke van St.-Donaes begonst was, de brieven uijt de stadt Weenen als dat op den 29 der gepasseerde maendt november Maria-Theresia, Roomsch keijserinne, douariere van Franciscus den eersten, koninginne van Duijtslandt, Hongarien, Bohemen den 20 october 1740, ardshertoginne van Oostenrijck, hertoginne van Bourgonge, van Lothrijk, Brabant, Limbourg, Luxemborg, Gelderen, Auschwitx, Zator, etc., princesse van Suaben en Transilvanien, marckgravinne van het H. Roomsch Rijck, etc., gravinne van Hausbourg, van - fol. 142 - Vlaenderen, Henegauw, Naemen, etc., landtgravinne van den Alsace, vrouwe van Mechelen, etc., hertoginne van Loreijnen en Baer, groodthertoginne van Toscaenen, etc., etc., etc., geboren den 13 meij 1717, in het drijensestigste jaer haers ouderdoms tot groote droefheijdt van alle haere ondernaenen het tijdelijck verwisselt hadde met het eeuwig, den derden dag naerdat sij alle de geregten van onse moeder de Heijlige kercke ontfangen hadde, merckelijcken tijdt gequelt geweest hebbende met het boschwaeter en nu circa den tijdt van twalf daegen met eene groote siekte overvallen geweest zijnde, niettegenstaende - fol. 143 - de maeren van deze zoo droeve en beklaegelijcke doodt van dese zoo menschlievende, medogende en genaedige princesse, wiert nogtans het gebedt van veertig uren hetgeen nog maer reede begonst was tot den derden dag voltrocken, op dezelve wijse alsof sij nog in 't leven zoude geweest hebben, verhopende dat dese gebeden haer ook zullen voordeelig wesen naer haere doodt en dat dese menschlievende matroone nu alreede besit de eeuwig duerende glorie dewelcke ik en alle haere onderdaenen haer wensche in alle eeuwigheijden der eeuwigheijden, amen.

Het weenende Oostenrijk over de doodt van onse doorlugtige souveraine Maria-Theresia, keijserinne, koninginne van Hungarien, etc, etc., overleden den 29sten november 1780 in den ouderdom van drijensestig jaeren.

- fol. 144 - Op den 12 december wiert ter oorsaeck van dese voornoemde zoo beklaegelijcke doodt binnen dese stadt Brugge uijtgegeven een rouwdigt, luijdende dezelve aldus: het weenende Oostenrijck over de doodt van onse doorlugtige souveraine Maria-Theresia, keijserinne, koninginne van Hungarien, etc., etc., etc., overleden den 29 november 1780, in den ouderdom van drijensestig jaeren.

Nihil homine enutrit tellus infirmus: tale genus est hominum quale folioruda glaucus --------- ILIAD.VI.

Wat schrick, wat schroom, wat vrees, komt mij in 't hert te dringen,
- fol. 145 -
terwijl den soeten toon der harp stont om te singen!
Wat bitterheijdt, wat druck, wat droefheijdt valt mij aen,
ik beef, ik sugt, ik ween: wat kom ik te verstaen!
O vreetheijdt noijt gehoort! Het is als eenen donder,
een grollende tempeest, dat schielijck komt van onder
en in ons ooren dringt, waerdoor de vruegt vergaet,
wat droeven oogenblick die heel de weijrelt schaed!
Verbleekt, besterft, ik voel mijn ingewanden beven,
de ziel der keijserin is uijt haer woon gedreven.
Kragt, waepens, edeldom, roemwaerdig vorstenrijck,
vruegt, troost, geluck en hoop, verliest gij door dit lijk,
Maria-Theresia is 't leven afgesneden,
die voor ons welvaert heeft zoo langen tijdt gestreden.
Eijlaes de keijserin, d'heldinne van den peijs,
is naer de nagtspelonck geruckt uijt haer paleijs!
- fol. 146 -
Werpt cijther, harp en luijt nu op de rouwe steenen
en neemt het zwarte flours, laet ons haer doodt beweenen.
Dat echo door 't verdriet al klaegen d'henen gaet
en tot in 't ingewant zelfs van de visschen slaet.
Gij kont dog desen tijdt geen rust nog vruegt beërven,
eenider is in rouw beklaegende dit sterven;
elck roept ‘sij is niet meer’, men grouwelt als men siet
dat op zoo edel hert de doodt haer pijlen schiet.
De doodt is onvoorsiens de lijfwagt doorgedrongen,
en heeft haer scherpen schigt tot in het hert gevrongen
van onse keijserin beweenelijcken tijdt!
Sij wiert van elck bemint, is reets haer graf bereijt?
De liefde deed gewelt om 't spook van haer te bannen,
als men dan in den boog den scherpen pijl saeg spannen.
Men riep ‘hout vreetheijdt in, moet sij ten doelwit staen?
Soeckt elders Uwen roof, vertreckt, wilt henen gaen’.
- fol. 147 -
Maer sij aen klagten doof, en spaert geen koningsleven,
kroon, rijckdom, wijsheijdt, vruegt, 't moet sig al overgeven.
Nu ligt in vrees en angst den roem van 't aerderijk,
O Godt haer mondt besterft ... eijlaes, z'is als een lijk!
Josephus, als hij siet de doodt zijn moeder naederen,
hij siddert van de vrees, 't bloet stijft schier in zijn adren.
Hij siet hoedat de doodt zijn moeder naeder dringt
en d'oogen, mondt en lip, en neus en wangen vringt.
Op desen bangen stont in 't uijterste benouwen,
't schijnt dat hij spreeckt tot haer, in 't bitter leet t'aenschouwen.
‘Ik dancke U voor den tijdt van mijn geboorte vloed
en 't duegsaem sorg bestier dat mij heeft opgevoet,
geeft mij op desen tijdt U laeste segeningen,
opdat Godt Oostenrijck den vijandt laet bedwingen.
Vaert wel, vaert eeuwig wel ...’ en siet in desen pijn,
hij laet den laesten kus verselt van traenen zijn.
- fol. 148 -
Zij stampelt nog een woort ... eijlaes 't is al gesproken,
zij wilt, maer kan niet meer, haer tong is al gebroken.
De doodt bevangt, benouwt den laesten ademsnick,
ziet hoe de hoop en vrees vegt desen oogenblick.
Josephus, als hij siet dat het tijdt is van scheijden,
hij bidt dat haer de deugt zou tot den schepper leijden.
Hij sugt, hij weent en roept, hij spreeckt zijn moeder aen
in droefheijdt en verdriet, in jammerlijck getraen.
‘Ach, liefste moeder! Om de borst van U gesogen,
ontwackt, het is Uw kint. Ag hemel! Wordt bewogen,
dat ik de laeste reijs mijn klagten openspreijt
en zegge haer vaert wel tot in der eeuwigheijdt.
Eijlaes, sij antwoort niet! Is dan haer geest vertrocken?
't Is nog maer weijnig tijdt dat sij mij heeft gesproken,
Maria-Theresia, het is Uw oudtste kint,
Josephus die U spreeckt, van U altijdt bemint.
- fol. 149 -
Z'is doodt... Wat is het geluck en het besit der troonen,
het schijnt vermaeck en vruegt in een paleijs te woonen.
Maer als het bleecke spook, dat niemant vrij en laet,
eens zijnen scherpen schigt ons in het herte slaet,
wat is een koning dan? Gelijck aen zijne slaeven,
dewijl zijn nietig romp wordt in de aerdt begraeven.
Wat baet den troon en kroon, wat baet een pragtig kleet,
als men niet is bevrijt van eenig herten leet?’
Hier ligt die eertijdts was in uijtgestreckte leden,
den roem van Oostenrijck, de sorg van onse steden.
De liefde van 't gemeijn, van regt, van kerck en staet,
dat hier een vorsten hert een weenend oog opslaet.
Hier ligt een glans van 't rijck, 't gesag der veltbannieren,
hier ligt het opperhooft van die den staet bestieren.
De deugt de suijver ziel, die heden is zoo raer,
voert nu haer klagten uijt, voor 't heijligdoms autaer.
- fol. 150 -
Europa heeft d'heldin in een spelonck gesloten,
door wie Bellona heeft de waere rust genoten.
Mars, harder als een rots, ligt aen haer graf en truert,
hij legt zijn waepens af en zijnen standaert schuert,
die onbeweegbaer schijnt, die vuer en vlaem doet slaecken,
en regenen het bloet, en peijs en vrede staeken,
stort nu zijn traenen uijt, omdat hij door 't gewelt,
den dag, den vreeden dag, niet vrij en heeft gestelt.
O vreede schrickgoddin! Voor U moet alles wijken,
de princen, koningen, hun scepters en hun rijken,
wij sien dat kragt en magt voor Uwe wapens buijgt,
geen rijckdom koopt ons vrij zoo d'ondervinding tuijgt.
Hoe spoedig libittin! Verwoest gij 't landt door rampen!
Waerom niet eerst mijn lijf of elders roof gaen klampen?
Indien gij sogt den buijt, waerom de keijserin
vernielt ondanckbaer spook, gij schent de waere min.
- fol. 151 -
Gij zijt van ijz'ren aerdt, t' metael dat zal U vreken,
zoo vroeg den levensdraet der koningin te breken.
Hoe slaet den hemel U niet door den blixemslag?
Beklaegelijcken tijdt! Beweenelijcken dag!
Nu siet men dat de doodt het alles kan verslinden,
dat alles eens vervliegt als asschen voor de winden.
Bemerckt wanneer dat komt dit onverwagte spook,
vruegt, rijckdom, eer en lof, 't is al, 't is al maer rook.
Ik ben aen de spelonck, mag ik den kuijl ontstoppen,
mag ik uijt duijster graf, geen holle stem opkloppen?
Ik vraeg ‘is 't mogelijck dat naer een duijster woon
zoo waer de keijserin verhuijst van haeren troon’?
De antwoort slaet mij toe, hees uijt het graf gedreven:
‘den naem wordt even rijck de schepsels opgeschreven,
wanneer de ziel verhuijst, wanneer men is een lijk,
wij worden kleijn of groodt verborgen onder 't slijck’.
- fol. 152 -
Den geest spreeckt mij nog toe met onbeweegbaer reden:
‘nu voel ik wat dat wordt zoo menigmael bestreden,
nu siet ik wat dat is dat men zoo weijnig agt,
nu stelt de wijsheijdt voor, waerme de dwaesheijdt lacht,
nu sie ik dat het woort van Godt is zonder faelen,
nu merck ik dat de wet haer regten moet betaelen,
nu zie ik dat de schal 't gewigt heel seker heeft,
en dat het reijn begrijp voor eenen regter leeft,
spot dwaese, lacht en maelt, voldoet U geijle driften,
Uw naem is nog gedruckt op d'alsienoog haer schriften,
hetgeen gij vlugten wilt, eijlaes! En kan niet zijn,
geen boosheijdt schuijlplaes vint, de straffe volgt gemeijn,
wilt niet hoogmoedig zijn, nog eijgensinnig mallen,
want zijt wie dat gij wilt, gij moet dog immers vallen,
de ziel leeft zoo gij wilt, moet eens ten oordeel gaen,
beledigt geenen Godt, wilt dog niet misverstaen,
- fol. 153 -
wilt nog een weijnig tijdt mij aen het graf gedoogen,
gij die de wetenschap geopent hebt haer oogen,
gij die de swacke jeugt het nieuw Athenen sticht,
waer is nu al U roem? De doodt rooft al U ligt.
Hoe ras zal Uwen glans in d'aerde zijn verdorven?
Maria-Theresia, heldin, gij zijt gestorven?
O weergaloose vrouw! Verlaet gij zoo Uw rijck?
O weerde keijserin wordt gij een slaef gelijck?
Hoe hebt gij zoo de sorg van Uwen troon verlaeten?
't Gebiedt van geheel U landt, 't gesag van Uwe staeten,
Uw hof, Uw magtig rijck, de vruegt en 't soet geschal?
't Cieraet, den swier, de bloes, de schonheijdt, 't ligt er al.
Den loon van Uwe deugt is U maer overbleven,
en buijten haer 't is al in haesten weggedreven.
Roemwaerde keijserin, rijst op uijt Uw spelonck,
verhaelt wat is den swier, 't vermaeck, het rijck gepronck.
- fol. 154 -
Mij dunckt, ik hoor haer stem tot d'ondernaenen spreken:
‘mijn croon, mijn troon, mijn vruegt en rijckdom zijn geweken,
de vrienden, vleijerij en streeling zijn vergaen,
dan blijft niet als de deugt in peijs en weerde staen.
Wat smert baert haere doodt! Heeft sij niet ingedronken
veel daegen van verdriet, die haer hebben gekronken?
D'Hongaeren waeren trots, oproerig, strijtbaer volck,
maer haere minsaemheijdt verdreef die stuere wolck,
tot winst van dapherheijdt en vroome oorloogsknegten,
sij stemde toe dit volck als voortijds haere regten,
sij sag Bagotzki aen in d'overbleven asch,
die van den oproer nog in rook en dampen was.
De Turcken waeren uijt om vrede te doen dwaelen,
om van Hungarien te hinderen de paelen,
maer siet de keijserin gebruickte geen gesag,
nog trotsheijdt, want de min staeg op haer lippen lag.
- fol. 154 -
Sij trof Hungarien zoo minsaem d'ingewanden,
dat ider swoer voor haer zijn leven te verpanden.
Hungarien heeft sig alsdan in eet gestelt,
te blusschen 't oorloogsvier, den oproer en 't gewelt.
O Godt die elken mensch zult naer verdiensten loonen,
laet d'edel keijserin bij U voor eeuwig woonen.
O eeuwig, eeuwig al, die door geen schepsel leeft,
haer dog het hemelrijck tot deugdsvergelding geeft.
Finis.

Herderlijcken brief uijtgegeven door zijne edele doorlugtigste hoogweerdigheijdt Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, erfachtig cancelier van Vlaender, etc.

Op den 17 december wiert op alle de predicstoelen deser stadt Brugge den volgenden herderlijcken brief afgelesen, uijtgegeven door zijne edele doorlugtigste hoogweerdigheijdt Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, erfagtig cancelier van Vlaenderen, etc., luijdende dezelve aldus: - fol. 156 - Felix Guillialmus Brenart.

Bij de gratie Godts en des H. apostelijcken stoel.

Bisschop van Brugge, erfachtig cancelier van Vlaenderen, etc.

Aen alle onse deocezaenen zaligheijd in den heere.

Zoo haest wij bij depeche van zijne hoogheijdt den heer prince van Starhemberg, lutinant, gouverneur deser Nederlanden, in date den 6 deser aensogt zijn geweest om publicke gebeden in te stellen door geheel ons bisdom tot ersteltenisse en verlenginge der dierbaere daegen van Haere Majesteijt de keijserinne douariere, koninginne apostelijcke van Hungarien en Bohemen, etc., onse goedtjonstige en wedaedige souveraine overvallen zijnde met een gevaerelijcke onpasselijckheijd, - fol. 157 - hebben wij aenstonts met allen iver beantwoordende aen zoo loffelijcke insigten, blijckteeckens van onse schuldige vlijtigheijdt diesaengaende gegeven op den 7 deser, met voorgaende advijs van de seer eerw. heeren deken en capitel van onse cathedraele kercke binnen dese stadt (alsook die van Oostende) ordoneerende dat op de drij volgende daegen in onse cathedraele en beijde de collegialen het Alderheijligste sacrament des autaers van 's morgens af met de metten uijtgestelt zoude worden ten eijnde voorschreven in alle de prochialen deser stadt, alsook in alle de mans- en vrouwecloosters, de conventuele misse zoude gelijckelijck geschieden met dezelve expositie ende door geheel ons bisdom op den zelven voet, - fol. 158 - op het ontfangen deser, zoude bijgevoegt worden in alle missen tam publicis quam privatis de collecte pro infirma, alsook onder alle de loven met den 27 psalm ante te domine clamabo, etc., met last aen alle predikanten van hunne aenhoorders op het kragtigste op te wecken tot vierige gebeden en andere goede wercken ter zelve intentie, met vast betrouwen, dat den almagtigen Godt, opperheer van het leven ende doodt, ‘die rijck is in bermhertigheijdt’ en zoo ligt beweegt wordt tot medelijden, besonderlijck als hij aensiet de traenen van het priesterdom, vereenigt met de sugten van den staet, onse gebeden zoude verhooren en door een heijlig en soet gewelt van zooveel vereenigde herten en gemoederen zig zoude laeten bewegen, het dierbaer leven van onse menschlievende - fol. 159 - souveraine, tot welvaeren van kerck en staet, nog eenigen tijdt verlengende. Maer, eijlaes! Alle onse hope is op eenen oogenblick verdwenen. Bijnaer depèche van zijne gemelde hoogheijdt, den heer prins van Starhemberg, in date den 8 deser vernemen wij met d'uijterste droefheijdt en weedom des herten dat het aen Godt (wiens oordeelen onbegrijpelijck, dog altijdt regtmaetig en aenbiddelijck zijn) behaegt heeft Haere Hooggeachte Majesteijt de keijserinne douariere, koninginne apostolijcke, onse genaedige souveraine, op den 29 der voorlede maendt november ontrent den avondt het tijdelijck met het eeuwig te doen verwisselen in den ouderdom van 63 jaeren in het 41ste jaer - fol. 160 - van haer regering. Alle onse wenschen dan sugten en begeirten zijn verijdelt! Het heeft Godt alzoo belieft ‘dat sijnen goddelijcken naem gebenedijdt zij, zoo in tegenspoet als in den voorspoet’. Dog wie zal konnen het verlies beschrijven dat wij gedaen hebben door haer overlijden? Grooten Godt! Hoe gerust en waeren onse landen niet onder haere bestieringe? Hoe soet en was het niet onder haere wetten te leven? 't Was Godt die haer voorkomen hadt met de soetigheijdt van zijne gebenedijdinge, die haer tot den troon geschickt hadde, die haer op den troon wonderlijck onderstuent heeft, verijdelt hebbende alle de vereenige ondernemingen van heel Europa! 't Was in haer dat hij versaemelt hadde de godtvrugtigheijdt, de soetaerdigheijdt, de regtveerdigheijdt, de teerhertigheijdt - fol. 161 - en onbaetsugtigheijdt, de wijsheijdt, voorsigtigheijdt en alle ander deugden die eijgen zijn aen den throon. Wat en zoude men van haere godtsdienstigheijdt niet konnen zeggen? Haer exempel alleen, zoo in de kercken als in het hof, weckte elck op tot de godtvrugtigheijdt. In haere rijken niemant en schaemde sig de deugt te oeffenen. 't Was de deugt alleen en de vreese des heeren die den mensch aen haer konde beminnelijck maeken. Zij was 't voorbeelt der deugden die sij aenprees met woorden en bekragtigde met haere wercken. 't Was de waere deugt alleen die bij haer de gratien uijtdeelde. 't Was sij die se ontfangde. - fol. 162 - Den lauwerkrans was bij haer eenen sekeren loon van verdiensten. 't Was den ijversugt voor het gemeene best die beloont wiert. De dapperheijd in den strijt die bekroont wiert. 't Was de regtveerdigheijdt alleen die in 't uijtdeelen der ampten, zoo van kercke als staet, haer beweegde. De eertijtels en weerdigheijden sogten den mensch zelve, in plaetse van gesogt te worden. De talenten wierden alleen beloont. Niemant onder haere regeringe en was misnoegt, tenzij de onnuttige en lafhertige. Toegankelijck en lieftallig aen eenider, haere weldoende en waekende oog sweefde over alles. Toevlugt der behoeftige, troost der bedruckte. Beloonster der verdiensten, beschermster der konsten ende - fol. 163 - wetenschappen, opregte voedster van haere landen, onder welckers bestieringe in vasten stant was d'algemeene ruste, vereerlijckt het priesterdom, opgeheldert de religie, onderschraegt den staet, de deugt beloont, de boosheijdt gestraft. Ag! Wat een wonder sorge en hadde sij niet voor haere staeten? Uijt liefde tot haere onderdaenen, sij aensaeg den oorloog als den grootsten geeschsel, die Godt kan oversenden over een rijck. Meer besorgt om haere vijanden te ontwaepenen als om die te overwinnen. Altijdt Godt biddende om den vrede, beklaegende het bloedt dat voor haer gestort wiert en ideren druepel van 't zelve met haere traenen mengelende. - fol. 164 - Sig vergenoegende met de rijken, die sij met het bloedt geerft en van Godt bekomen hadde, tragte meer hun lot te versagten, als haere paelen te verbreijden. Sij gebruickte meer het sweert tot bescherminge van haere landen als tot verwoestinge der naebeurige. Meer besorgt om d'onheijlen der gepraemde oorloogen te erstellen, als om nieuwe te ondernemen. Meer begeerig, haeren rijckstijdt onsterfelijck te maeken door 't geluck en den overvloet in haere staeten, als door het getal van haer glorieuse victorien. Zij wiste dat de eerlijckste en besonderste overwinninge is, die van alle herten en gemoederen en 't zijn dese gevoelens die sij heeft van jongs af ingedruckt in haere deugtrijcke familie erfachtig van - fol. 165 - dezelve godtvrugtigheijdt. O wat een geluck voor eene eeuwe, voor een rijck, voor een volck, als Godt geeft in zijne bermhertigheijdt zoo een soetaerdige en genaedige souveraine. Wat een glorie te leven onder de bestiering van zoo een weldaedige souveraine, die niet en wilt heerschen tenzij om haere onderdaenen geluckig te maecken, die haer eijgen belangen en ruste slagoffert om die van haere staeten te versekeren en die den oorloog niet en onderneemt, tenzij voor de glorie van de religie en voor het welzijn van den staet. Dusdaenig is geweest Maria-Theresia, onse apostolijcke souveraine, ten tijde van den veertig - fol. 166 - jaerigen loop van haere romweerdige bestieringe, aengenaem aen Godt en de menschen, den glans en luijster van haeren ouden en weergalsoosen stam die sig vereenigde in de Oostenrijcksche zoetaerdigheijdt en godtvrugtigheijdt met de uijtmuntende deugden van haer noijt genoeg gepresen voorvaeders. 't Voorbeelt der koningen, de verwonderinge der uijtlanders, het geluck van haere volkeren, nog grooter en agtbaerder door haere uijtmuntende godtvrugtigheijdt, alsook den luijster der croonen die haer hooft vercierden, die door haer wijsheijdt den welstant zijnde van haer volck en door haer teerhertige sorge d'algemeene moeder van haere staeten, geheerst heeft over zooveel herten als sij gehadt heeft onderdaenen. - fol. 167 - Maer eijlaes! Sij is verdwenen! Rijp voor den hemel, vol van verdiensten, ons voor eenigen troost agterlaetende het voorbeelt van haere deugden, de volle versekering dat sij herleven zal in den persoon van haeren godtsdienstigen, regtveerdigen en menschlievenden sone. Den Rooms keijser, die ook zijne glorie stellen zal in het geluck van zijne onderdaenen en de soete hope dat sij gestorven is de doodt der regtveerdige en dat sij de oogen sluijtende aen de aerde, een geluckiger leven begonst heeft in den hemel, terwijl haeren naem en deugdefaem zal onsterfelijck blijven bij ons alle. Omdat nogtans Godts oordeelen ongronderelijck - fol. 168 - zijn en d'herten der godtvrugtigste zelfs gemackelijck met het stof der menschelijcke kranheijdt besmet worden, de pligt van onse schuldige danckbaerheijdt verbint ons, dat wij, voor onse minnelijckste en saemen godtvrugtigste souveraine, traenen van wederliefde stortende, haer tragten behulpsaem te zijn voor den throon der goddelijcke genaede, door het opdraegen van het H. sacrificie, het uijtreijken der aelmoessen, het plegen der gebeden, opdat haer niet en vertraege, aenstonts te mogen genieten de soete omhelsinge van haeren schepper. 't Is hierom dat wij volgens onse pligt aen de insigten van zijne gemelde hoogheijdt der heere prins van Starhemberg, etc., aen ons bij depèche - fol. 169 - in daten den 8 deser te kennen gegeven, zoo tot laevenisse van de dierbaere ziele van onse hooggeachte souveraine, als tot behoudenisse en onderstant van den Rooms keijser en de keijserlijcke familie, met voorgaende advijs van de seer eerw. heeren deken en capitel onser cathedraele kercke, geordoneert hebben, de begonste publicke gebeden op de drij naervolgende daegen met de expositie van het Alderheijligste sacrament des autaers in dese stadt (benevens in die van Oostende) te continueren met de collecte in alle missen tam publicis quam privatis pro defuncta alsook in alle loven, daerbijvoegende den 129 psalm de profundes, etc. - fol. 170 - en den 20 psalm Domine in virtute tua latabitur rex, etc. met den V.V. en B.B. Daertoe respectievelijck dienende welcken lesten psalm met de collecte pro imperatore, etc., door geheel ons bisdom in alle loven zal moeten gesongen worden tot onse naedere orders, wanneer wij den dag van den solemnelen lijckdienst zullen fixeren. Voorders ordoneren wij aen alle priesters, zoo seculiere als reguliere onser bisdom, dat sij zoo haest doenelijck eens het versoenende sacrificie der misse opdraegen aen den vaeder der bermhertigheijdt ten eijnde voorschreven. Aen de getonsureerde en de religieusen, zoo van mans- als vrouwecloosters, die tot den choor geprofest zijn, dat sij het officie der overledene tot hetzelve eijnde, godtvrugtelijck - fol. 171 - lesen en dat er in elcke kercke der reguliere vrouwecloosters bovendien eene misse gelesen worde in de tegewoordigheijdt van geheel het gemeente. Daerenboven wij versoecken in den heere, en bidden op het kragtigste, alle onse dicecezanen dat sij door hunne gebeden en andere godtvrugtige wercken de schuldige pligt van herkentenisse en danckbaerheijdt quijtende, de eeuwige ruste der kostelijcke ziele van zoo een vreetsaemige souveraine, waere moeder van het vaderlandt op het spoedigste meer en meer tragten te versekeren. Ten dien eijnde bevelen wij aen alle heeren pastors, deservitors en voordere predicanten, zoo seculiere als reguliere, dat sij desen onsen herderlijcken brief van den predicstoel voorlesen aen - fol. 172 - hun respectif gemeente op den eersten, tweeden en derden sondag naer het ontfangen deser. Laetende aen hunnen iver en voorsigtigheijdt alle zulcke beweegredens bij te brengen die sij de kragtigste zullen oordeelen, om de herten van hunne aenhoorders op te wecken. Aldus gegeven tot Brugge in ons bisschoppelijk paleijs den 8 december 1780. Was onderteeckent Felix Guillialmus, bisschop van Brugge. Locusx sigilli. Ter ordonantie van zijne doorl. hoogw. voornoemt. J.F. Degrijse, secretaris.

Solemnelen lijckdienst voor Maria-Theresia binnen Weenen, rouw van den edeldom en militaire, alsook alle spelen verboden.

Op den 21 december wiert volgens de maeren uijt de keijserlijcke stadt Weenen aldaer met d'uijterste pligtigheijdt gedaen den solemnelen lijckdienst over het afsterven van Maria-Theresia, keijserinne, koninginne - fol. 173 - van Hungarien en Bohemen, etc., etc., van welcken dag af alle de edellieden zoo mans als vrouwen van dese stadt Brugge ende ook alle die van alle haere steden van geheel haer rijck in den grooten rouw gekleet gingen tot zoo lang als zij orders zullen krijgen om dezelve af te leggen. Ook gingen in den rouw gekleet alle officianten binnen dese stadt zoo van het Vrije als van de stadt. Ook waeren sedert de maeren van dese zoo beklaegelijcke doodt in den rouw alle de oversten van de militaire, hebbende over haere schouderen een swart zijde floes en op hunnen arm een swart sijden lint, ook bekleet zijnde met swarte cousen en broucken. Ook waeren - fol. 174 - sedert dese maeren van haere zoo beweenelijcke doodt, zoo binnen dese stadt Brugge als in alle de steden van geheel haer rijck, verboden alle spelen van musicaele instrumenten, alle publicke commediespelen ende baelen. Ook en hoorde men binnen dese stadt nog in geene steden van geheel haer rijck sedert dese maeren eenig gespel van de weckers ofte carilion, hetwelck binnen dese stadt gewoonelijck drijmael ter weke: den zondag, woensdag en saeterdag is spelende, zoodat men ten deser tijdt in geene steden van geheel haer gebiedt eenige de minste vruegt saeg plegen, beklaegende de onbewegelijcke instrumenten zelfs, de doodt van eene zoo medogende en menschlievende keijserinne.

Solemnelen lijckdienst gedaen voor Maria-Theresia in de princelijcke stadt Bruijssel en hierom de treckinge der loterije verstelt.

- fol. 175 - Op den 22 december wiert binnen de princelijcke stadt Bruijssel de keijserlijcke en koninglijcke loterije voor d'eerste mael op eenen vrijdag getrocken, wanneer het den volgenden dag geen Heijlig dag was, sedert dat sij op den 31 maerte 1761 begonst was, zijnde dese treckinge de 338ste, wordende dees reijse uijt het fortuijnrat getrocken dees nombers: 55, 77, 85, 11, 27, zijnde dit ter oorsaecke omdat op den volgenden saterdag, te weten op den 23 december, binnen de voornoemde princelijcke stadt Bruijssel den solemnelen lijckdienst wegens het afsterven van Maria-Theresia, keijserinne, koninginne van Hungarien en Bohemen, etc., etc., gedaen wiert. Wordende dese met d'uijterste pligtigheijdt gedaen door den nontius - fol. 176 - van Bruijssel en geassisteert door vier bisschoppen van welcke Felix Guillialmus Brenart, bisschop van Brugge, erfachtig cancelier van Vlaenderen, etc., ook tegenwoordig was, om welcke oorsaeck hij binnen dese stadt Brugge op den feestdag van de geboorte ons heeren den dienst niet en deed. Zullende ook in korte daegen binnen dese stadt den solemnelen lijckdienst voor onse genaedige souveraine gedaen worden.

Anderen lijckdigt uijtgegeven wegens het afsterven van Maria-Thresia.

Op den 28 december wiert wederom binnen dese stadt Brugge uijtgegeven een lijckdigt over het afsterven van onse genaedige souveraine, luijdende dezelve aldus: lijcktraenen over onse alderdoorlugtigste souveraine Maria-Theresia, keijserinne, koninginne van Hungarien - fol. 177 - en Bohemen, etc., etc., etc., verruijlende het tijdelijck met het eeuwig in het 63ste jaer haers ouderdoms op den alderbeweenelijcksten dag den 29 der maendt november 1780, in rouwtoon uijtgetruert door Simon Lucas Charite. 2. reg. cap. I.V.21 den schilt der sterke is weggenomen. Isai L.V.7. Cap. en de bloem is gevallen. Mijne harpe is verkeert in trueren Job. Cap. 30.V.21.

Wie vint ik, die met mij in bitterlijcke klagten,
met toegenepen hert, met wee en truer gedagten
en ijselijken schrick zal smooren in verdriet?
Wie vint ik, die met mij dit al'er truerens liedt,
met sidderende stem en druen van droeve sugten
zal singen, tot verstoor van alle de genugten,
- fol. 178 -
die daegen, nagten door, verlasten 't sorgeloos hert?
Wie vint ik, die met mij in onbepaelde smert
zal roepen? Keert! Eij keert de vruegt in droevig trueren?
Gaet, loopt met wee en ramp, langs mart en straelen lueren,
opdat den minsten mensch gevoelijck door natuer,
een deel mijns klaegend leet en bitterheijdt besuer.
Nog nouwelijcks is ons het traengeval ontslaegen,
doen ons de doodt dievinn'het Neerlandt heeft ontdraegen.
Die onwaerdeerbaer vorst prins Carel van Loreijn,
wiens hooggedagtenis zal in geheugen zijn
zoo lang in 't neergewest, de zonne door zal rollen,
of Aolus zal doen zijn viertal winden grollen
of als den laesten steen zal draegen het gebont
in, al zoo lang men vint een golv'of vasten grondt.
Dees traenen, die nog vogt en vast gebobbelt hangen,
als flonkerende kristal, op wel bedagte wangen,
- fol. 179 -
die ruijmden voor het nieuw versch loopend pekelnat,
van al zoodra men hier de waer bevesting hadt.
Dat onse vaederin! O smertelijcke tijding!
Door doodts ontseltenis was in de voorbereijding
om haer door waer berouw te segelen met 't merck
van Godts gevleesde brood, het heijligdom der kerck.
O tijding! Snel en vlug dit Neerlandt ingedreven
tot leet haers onderdaens. Ag! Waert gij onderbleven
droefluijdenden mercur, ofwel ten minst getoeft
U boodtschap hadt ons hert en ziele niet bedroeft.
O tijding! 'k Zeg comeet! O jammer zonder gade,
voorsegt gij dan de doodt, der moeder van genaede?
Voorsegt gij dan de doodt van zoo doorlugte vrouw?
En mackt gij dus het slot der princelijcken rouw?
Moet dan het Nederlandt beswijken onder 't weenen,
in plaes van onse rouw aen ander voort te leenen?
- fol. 180 -
't Is al vergeefs geklaegt, de doodt is 's menschen lot
Haer Majesteijt die stigt haer hert en ziel aen Godt.
Sij voelt den drang der ziel haer lenderen verswacken
den doodtsanxt dobbelt staeg door lichaems ongemacken,
waerdoor die heroïn en pijlster van Godts bouw
verdobbelt haere deugt en was een stigt aenschouw
om 't goddeloos gemoedt en boosheijdt te versagten,
te toomen wrange vraeck, met 't hart gewelt en kragten,
sij sterckte 't laf gemoet om in zoo engen noodt
waepveerdelijck te staen in 't naederen der doodt.
O glans van 't christendom! Dat Uw genaededaeden
en al de tugt en deugt waerm, gij zijt gelaeden,
verbidden dat gij moogt vereeuwen op de aerdt.
Gekroonde kruijn! Wiens handt het mannelijcke swaert
manhaftig heeft geswaeijt in heijl en zegeteecken.
Zoudt nu U blanck albast versterven en verbleecken,
- fol. 181 -
't welck in den tijdt Uws jeugt een hensheijdt heeft verbelt,
welcks wonder der nateur 't penceel heeft bot gestelt?
Moet dan d'Euroopsche puijk der vrouwen zijn verbeten
door 't monster van de doodt eer dat is uijtgesleten
den grijsen rijmpel tijdt, die Godt tot eerdom geeft
aen die op 't regte streeck van zijne wetten leeft?
Moet dan dit cierlijk hooft, beluijstert met drij croonen
die oogen, die tot nog elck minsaemheijdt betoonen,
gesneuvelt zijn door 't scherp der doodelijcke sn,?
Moet dan die waer vorstin, de moeder al'er vr,
ik zeg den vrede zelfs haer gaen ter snick begeven
en ruijlen door de doodt het een voor 't ander leven?
O doodelijcken dwang! Ons daegen zijn een smook
wanneer men wordt omvaemt van 't onverbidbaer spook.

O doodt hoe bitter is Uwe gedagtenisse. Eccl. Cap. I.X.21.
Ons waerde troonmannin saeg 't sterven voor haer blijken,den watersinck die dreijgt haer edel borst te stikken
- fol. 182 -
De doodt benouwde eur die naedert meer en meer
en naer den zonne tour den viermael vierden keer
rondtom den loggen klomp des aerdrijcks zig quam snellen
begint d'onpasselijckheijdt haer heviger t'onstellen.
De hofschaer weent en sugt en quijnt in hertenspijn
hier gaet dit deugdevat een ligtend voorbeelt zijn
aen alle stervelings 't zij leeg of hoog van staeten
haer hert was reets vol wijl om alles te verlaeten,
den troostbod van haer ziel bewackt haer stervend d'b,ld
de spijs tot hemevaert die was haer toebestelt.
Sij hadt het autaerschap omarmt in volle gloeden,
opdat de vlam tot Godt haer ziele zou doorvoeden
door de bijwesentheijdt zijns Godtheijdt om alsdan,
versaedigt en versterckt door dit hemels mann
te raeken tot het eijnd van haer versweefde daegen.
O saeliglijck gedagt! En stut dit nog geen klaegen
aen d'hofrang! Is 't gehuijl en sugten nog niet mad,
aensiende de vorstin op d'hemel streeck en pad,
- fol. 183 -
om 't altijdt duerend hof haers heijland bij te woonen?
O neen! De droeve wee berst uijt in schorrer toonen
hoe plotsiger dat naekt den stondt van haer geluck,
hoe meer sig opwaerts heft den vorstelijcken druck.
Den toets van de nateur gedoogt dit bitter schreijen.
De kinderlijcke ramp komt door de herten sneijen,
en weckt de kloeckheijdt zelfs tot weenen en misbaer.
O truerige bazuijn! De een volgt d'ander naer
en siet de huijsvoogdes is vuerig te verkiesen
het deel der eeuwigheijdt om 't tijdig te verliesen.
Al 't nadenck was vervlugt van staet en aerdts genot,
haer hert en ziel was vastgekluijstert aen haer Godt,
want tot den laesten stont haers edel aderroering
besat sij in den geest een grondtbaer redenvoering
en iverde (hoewel met angst en vrees belaen)
om uijt dees haev van ramp na 't dal der vruegt te gaen.

- fol. 184 -
Treckt mijne ziele uijt desen kercker. Psalm 141.V.8.
Den tweemael sesden dag was nouwelijcks verdwenen
en 't duijster nagttapijt en hadt zoodra omschenen
het lichtende gewelf of wel van tijdt tot tijdt
aennaederde de doodt tot Haere Majesteijt.
O schrickelijcke schim! Is hier Uw proeij te vinden?
Gaet gij de moeder der menschlieventheijdt verslinden?
Gaet gij ternederslaen en rucken van de aerd,
die zooveel duijsenden het leven heeft gespaert?
Gaet gij ons peijsminners de moeder van den vrede
misgunnen 't aerdtsche ligt en leijden met U mede,
ter naere nagtspelonck gevult met ijslijckheijdt?
O jae siet de vorstin in doodelijcken strijt,
de oogen ingestort en 't wesentlijck gebroken!
Haer tong die zooveel goedt en gena heeft uijtgesproken,
is roerloos, haer gelaet en lippen peers en blouw!
Hoe flucks verkeert den staet den vorstelijcke vrouw?
- fol. 185 -
O uer! O negenslag! O slag van elcks verschricken
wanneer de vredeheldinn de laesten snick gaet snicken!
O al memoriedag, tiendobbel weert betraent!
O dag van ongeheug, benevens jaer en maendt!
Haer ziel toog aldus heen in d'hemelsche geschallen,
men siet hier de gordijn voor het tonneelplaes vallen,
waerop sij van haer jeugt tot desen laesten dag
gespeelt heeft eene roll waervan elck tuijgen mag,
dat haer volmackte tugt en sedige manieren
uijtflonckeren in roem, haer toesigt in 't bestieren
haers landen, is een blijck dat sij van alle kant
omringt was met de gaef van vast gestaeft verstant.
Hier nevens blonck sij uijt in sagtigheijdt van wesen,
medogentheijdt en liefd' was in haer oog te lesen.
Aen den behoeftigen mildaedig, jae altijdt
aen den ellendigen een troost vol medelijdt.
- fol. 186 -
De roll' is afgerolt, het schouwburg van haer leven
is teenemael in slot, den draet is afgeweven,
de Roomsche troonvorstinn', den Hongarisschen staf,
met de Boheemsche croon legt sij met 't leven af.
Den glans van Oostenrijck duijckt heden zijnen luijster,
in d'ademloose vrouw! Haer lichaem soeckt een duijster
vervaerelijcken nagt, alwaer den dag voor vlugt
en den bezielden mensch van schrick voor beeft en sugt.
Ziet hier ons aller eijndt. Hoe hoog in staet en eeren,
alwat oijt ligt ontfing moet tot dit truerlot keeren,
en roepen: ach! Den tijdt mijns levens is een damp
die luttel wordt gesien. 't Is als een olielamp,
die haer bijtijdts begeeft, na 't vet haer is ontweken,
zooeven siet gij hier ons trouw vorstinn' gesweken
ontbloot van eer en staet, door 't wijken van haer geest.
Wie is er? Antwoort mij: den welcken niet bevreest,
- fol. 187 -
beschroomt, beangst, bedugt, d'oogsterren neer zal slaegen
op haer ontzielde romp, wie zal geen wangen vaegen,
wanneer men overmeet dat een vorstin van staet
de doodt haer maer alleen een grafst, overlaet?
Merckt hier het hoogst gesag van onse monarchinne
en siet hoe ligt verruckt d'Hongaersche koninginne.
Genaedeloose schim! Vol onbermhertigheijdt,
hoe hebt gij 't eijndt versnelt haer dierbaer levenstijdt?
Die hier nog korts tevoor in 't purper sat geklommen
op den drijvouden troon van haer vorstinnedommen,
en haer manhaftig' handt, met schepters vond gelaen.
Wel is dit dees? O ja! 't Gesag is haer ontgaen
die vol van Majesteijt blonck uijt in d'hoogste seden
en wiert van d'onderdaens, gesmeekt, gestreelt, gebeden
om jonsten en gena en om verheventheijdt.
Wel is dit dees? O ja! 't Is dese die daer leijt
- fol. 188 -
die de menschlieventheijdt uijtscheen van alle kanten,
en deed in haer gepael de vredewimpels planten
ondorstig en vol walg van 't menschelijck bloetvergiet.
Wel is dit dees? 't Is dees die elck hier magteloos siet,
't Is dese welckers naem tot 't blouw gewelf zal sweven
en onder het gesternt een mede flicker geven
van sterveloosen glans, den roem en heerlijckheijdt.
't Is dese die gelijck den harp profeet voorseijt,
gelijck geworden is aen alle ijdelheijden.
't Is dese die hier fluxs met sidderende leden
haer Godts doorvlamde ziel uijtzugte, komt en siet
't is dees, die reets ontbloot van al het aerds geniet,
gaet keeren tot de rust van haere moeders borsten
dit is 't vorstinnen eijnd! Benevens alle vorsten,
wanneer de doodtschim nackt, en sluijt den leefdraet af,
sij mackt ons al gelijck, zoo buertelings in 't graf.
- fol. 189 -
Als den mensch zal gestorven zijn, zal hij slangen en wormen erven. Eecl. Cap. 41.V.I.
Doorlugten adelaer sluijt Uw gespreijde vlercken,
laet teeckenen van leet en jammernis bemercken,
de dagtorts van Euroop' is heden uijtgedooft,
't hoogmagtig magtig ligt, is van zijn glans berooft!
Hoort reets het rouwgebrom dit sterfgeval beschreijen!
Hoort rouw- en weengekerm met grollende harpijen
zoodaenig dat den toon van droefheijdt voort mag gaen,
tot aen den Tijberstroom of breeden oceaen.
Beweent dit saelig lijck van d'aerde opgeheven
in doodelijcke prael! Wat moet dit hertspers geven
en droeve siddering aen Vranckrijcks lelistaf?
Dat nu de opening van dit gesaeligt graf
ook den Napolitaen, den Florentiaen doet sugten.
Milaenen weent, eij weent! Slackt Parma Uw genugten,
- fol. 190 -
ontfangt U al tesaem, met rouw gewaet tot blijck
van weergaloose wee om dit doorlugtig lijck
den keijserlijcken mondt gesloten door ziels presse
om zijn roemrugtige heijlwaerde vaderesse,
die fenix uijt wiens borst hij heldedeugden soog,
was touterig zoodra de ziel ten hemel toog
uijt haer gesegent beeldt. En zegt, wat is het wonder?
Een moeder zoo vol min, die tot haer saet besonder
naturelijcke liefd' en waere toesigt hadt.
Dat sij dit bovenal het weijrelts heeft geschat.
Zoudt dan een kinders hert geen bitter wee doorsnijden,
aensiende het vertreck en eeuwigduerig scheijden
van die zijn levend' beeldt in 't ligt bragt uijt haer schoot,
en dat O nijpend' leet! Door een gezwinde doodt?
Komt, woont den rouwkreet bij, gij haere gunstelingen,
weent hofschen adeldom, laet traenrivieren springen,
- fol. 191 -
verwerpt het hooftcieraet, treckt rouwgewaeden aen.
Weent, zeg ik, 't is U buert, vult weenen met getraen.
Aenschouwt het saelig lijck, in truer pral voor U oogen,
die U zoo menig werf het bij zijn quaem gedoogen,
die U zoo menig werf, bewees haer liefde en trouw
aenschouwt dit saelig lijk met teeckenen van rouw,
die U zoo langen tijdt als moeder quaem besorgen
en toonde elck haer min van d'avondt tot den morgen.
Aenschouwt dit saelig lijck en zegt O hart gesigt!
Het is den deugtglans zelfs, die hier grafveerdig ligt.
Weent, zeg ik, nu gij siet het lijk met rouw behangen,
de bidtplaets overgalmt met truerige gesangen
en holle schreijbazuijn, die elcks gehoor verbangt
jae 't keijserlijcke hert, hoe vrooom, door droefheijdt prangt.
Dog alles vrugteloos, den doodtskrack is gegeven,
een onerroepbaer doodt, een onerroepbaer leven,
- fol. 192 -
nog traengeschreij, nog wee en haelt haer neerwaers af.
De ziel die soeckt het ligt, het lichaem 't duijster graf.
Den almagt hadt voorsien, haer levensdeugdewercken,
haer iver om zijn kerck en godtsdienst te versterken,
haer neerstigheijdt in 't voen haers kinders, aen dewelck
zij 't lichaem niet en spaert om met haer moedermelck
de teere suijgelings haer deugden in te voeden.
Geen moederlijcke pligt en quaem sij te verhoeden,
ontsiende staet nog kroon, woud zelfs voor 't huijsgemeijn
het voorbeelt van de deugt en goede seden zijn.
Dit vond d'alwetentheijdt op 't handtboeck van zijn oordeel,
waerdoor hij overwoeg het onuijtsprelijck voordeel,
hetwelck sij vol van roem heeft toegebragt aen d'aerdt
goedt dogt, dat een mannin van zoo onschatbaer waerdt
verdiende reets den loon, haers deugden te ontmoeten,
zoodat hij om den last haers lichaems te versoeten,
- fol. 193 -
haer afgemadde ziel, reets tamelijck bedaegt,
tot loon van haere deugt het vlees heeft afgevaegt,
om haer in 't eijndeloos dal van rust te doen erleven,
waerom hier op de aerdt ons niet is bijgebleven,
als haer doorlugten naem en daeden, 't tijdig deel,
ik zeg 't gezielloost lijf hetwelck hier nog geel
in 't slot der torsteen ligt om doodelijck te pronken,
wordt op bestemden tijdt ter nagtgolf ingesonken,
hetwelck genoegsaem schrick haer veijlig eerstam geeft
en al de jonst en liefd' van haer ontfangen heeft.
Rust monarchinne, rust! Wilt wederliefd verwagten
van al Uw onderdaens, dewelcke zullen tragten
hun vuerige gebeen te draegen tot den troon
der hoogste Majesteijt die tot een wederloon
van U menschlieventheijdt tot d'hemels zullen sweven
om voudiger triumph aen Uwe ziel te geven.
- fol. 194 -
Want Uw gedagtenis en Uw doorlugtigheijdt
zal hier noijt eijndigen als met des weijrels teijdt.
Erleeft nu bij de ziel van Carel Alexander,
die 't hert gewonnen hadt van allen Nederlander.
U drijgevouden troon en schepter laet gij naer
Josephus Uwen soon! Voor wie den adelaer
zijn voorige gedaent van vluegelen zal spreijen.
Den hemel zelfs die zal zijn hinderpaelen scheijden,
zoodat gij rusten moogt, vorstinne zonder ga
in alle eeuwigheijdt bij 't lam der all' gena.
Eijnde.

Alsook van het schrickeljaer ons heeren Jesu Christi 1780.

Jaerschrift.

In DIt Iaer Is een DoorLUgte keIJserIn en een LIeVen prIns gerUCkt In 't anDer LeVen.