Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1797

[December]

(1 december 1797)

- fol. 68 - Op den 1 december van 10 tot 4 uren 's middags is door den scherpregter op een schavot op den Burg aen het volk tentoongestelt met een placaet boven zijn hooft en teenemael in het roodt gekleet den persoon genaemt Franciscus Vuijlsteke, geboortig van Poperinge en lest gewoont hebbende tot Brussel, oudt 54 jaeren, timmerman van stijle, als medepligtig geweest hebbende van eene diefte met braeke begaen in den nagt in een bewoont huijs, t'eijnden d'executie wierden hem de ijzers, die nevens hem hadden gelegen en tot welke hij door den crimineelen regtsbank voor 16 jaeren is veroordeelt, door den scherpregter aengeslaegen, vanwaer hij tot de verplaetsing in egte van vangenis als d'andere beweegt wiert.

(3 december 1797)

Op den 3 december was onsen alderongeluckigsten toestant der kercken sedert d'opschorting van alle goddelijcke diensten nog altijdt dezelve, behalvens dese volgende veranderingen: in de kercke van St.-Salvators zijn heden, in plaets van twee, drij lesende missen gedaen, omdat aldaer

[p. 88]

nog eenen priester genaemt Van Hese⁽¹⁷⁸⁾, aldaer aen de pilaeren aengeplakt staet en den eedt aen de Fransche wetten gedaen heeft. In den naermiddag ten vier uren is in die kercke ook een solemneel lof in 't musick gedaen waer zeer veele menschen, meest uijt curieusheijd, tegenwoordig waeren. In de kercke van Onse-Lieve-Vrouwe is ook door den ingedrongen priester Pourrie voor de tweede mael 's middags van 1 tot 2 uren Capelle voor de kinderen gedaen, welke maer alleen door geadmitteerde pastors of capelaenen van eenen wettigen bisschop vermogt gedaen te worden. Desen priester die nauwelijks Latijn kan en van over eenige maenden voor de scheuringe der kercke door het vicariat verboden was van misse te lesen, doet nog meer, het doopt, begraeft met geweit de lijken die in de kercke zonder het doen van eenigen dienst gebragt worden, welke tot nog toe alleen ten bijwesen van den roedraeger der kercke die de miserere en provondis gelesen hadde en de lijken daernaer begraeven wierden, zoodat desen priester die nu zonder magt en sendinge de pastorele functien verrichtende, niet alleen schismaticq maer eenen intra of ingedrongen pastor geworden, 't welk van alle tijden door de H. waere catholijcke kercke is verboden geworden. Dit alles is oorsaek dat desen priester in schijn in het doen van zijne leeringe aen de jonkheijd in 't openbaer in de kercke door twee jongelingen deser stadt beknibbelt en in zijne redenvoeringen bespot en beschimt wiert. Dog dese zijn des nagts opgelicht en 's anderdaegs op den 4 december openbaerlijk overgeleet geworden om gehoort en mogelijks daernae gestraft te worden. Ook zijn er heden verscheijde persoonen deser stadt en boeren in egte van vangenis beweegt om verregaende troubelen welke gisterenmiddag en den gepasseerden tusschen hun en de Fransche soldaeten voorgevallen zijn, alle de besonderheden nog niet konnende ontdekt worden. 389 gaset van 4 december, etc.

(178) Jan van Hese (1757-1802) was een eigenzinnig priester die het veelal tegen het gezag opnam. Als onderpastoor van Pittem kwam hij in 1789 in aanvaring met bisschop F. Brenart die hem tijdelijk suspendeerde. Van Hese behoorde tot de aanhangers van Jozef II en was een duidelijk tegenstander van de revolutionairen van de Brabantse Omwenteling, maar ook van de Fransen. Vermeldenswaard is nog dat hij ook in zijn privé-leven nogal non-conformistisch was. Misschien legde hij de eed af omdat hij van 1789 tot 1797 als ambteloos priester in Brugge verbleef en uiteindelijk om den brode weer zijn ambt wou uitoefenen. Ook de ontgoocheling in de Oostenrijkse keizer die de Nederlanden aan Frankrijk afstond, kan een rol hebben gespeeld. Van Hese is de auteur van de ‘Journal historique’ en de ‘Legenda Aurea’. (Y. VANDEN BERGHE, De Brugse publicist Jan Van Hese (1757-1802). Zoeklichten op zijn leven en werk, in: Biekorf, 1965, p. 73-78 en in: IDEM, Brugge in de Revolutietijd, o.c., p. 21-27; A. VAN DEN ABEELE, Jan van Hese. Nieuwe elementen voor een biografie, in: Biekorf, XCVII (1997), p. 163-179).

(5 december 1797)

- fol. 69 - Op den 5 december zijn in het hospitael deser stadt overleden twee persoonen en eenige andere liggen er swaer gekwest van het gevegt tusschen de borgers en militairen dat sondag tegens den avond heeft voorgevallen in de herberge genaemt Den Leeuw buijten de Cruijspoorte. Eene compagnie borgers aldaer saemen hun vergeestende met de viole, is er tusschen hun en eenige militairen een groot gevegt ontstaen, dusdaenig dat er uijt de stadt eene dobbele wagt naer toegesonden wiert, 't welk de saek nog verergerde. Den oversten militaire in huijs gelaeten zijnde, kreeg zoowel slaegen als d'andere terwijl men ondereen worstelde, waervan het geval was dat, de voor duere staende wagt, niet ingelaeten wordende door de vensters begonden te schieten, waermede alles naerdat er veele zoo millitairen als borgers swaer gewond waeren eijndigde en alle de borgers die niet konden vlugten door de militaire medegenomen wierden. Desen voorval en verscheijde andere die zoo binnen dese stadt als te lande, besonder op de parochie van Jabbeke, voorgevallen zijn, is oorsaek dat er veele millitairen, waervan ook eenige vermist worden, gevangen sitten en daegelijks veele borgers die gevangen zijn, overgeleet worden.

[p. 89]

(7 december 1797)

Op den 7 december is er bij orders van de centraele administratie bij hallegebode van 't stadthuijs afgekondigt eene zeer wijtloopige en strenge proclamatie nopende de patenten die andermael voor het 6 jaer der Fransche republicke moeten betaelt worden. Den tijdt is bepaelt tot het eijnde van frimaire, tegenwoordige wintermaendt, waernaer de vervolgingen zullen t'elks laste gedaen worden⁽¹⁷⁹⁾. 390 gaset van 7 december, etc.

(179) Zie SAB., reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 25.

(8 december 1797)

Op den 8 december verneemt men dat aen de academie der teeken- en bouwkonst deser stadt Brugge de tijdinge uijt Parijs aengekomen is dat den burger Joseph Ducq⁽¹⁸⁰⁾ van Brugge, onsen opkweekeling, den 1 deser maendt den eersten prijs behaelt heeft in een concours tot het schilderen van eene fijgure naturelijcke groote. Den prijs bestaet in 50 Fransche kroonstukken en is gefondeert door mijnheer Latour, gewesen schilder des konings, voor alle degone die op het model in de academie reets den eersten prijs behaelt hebben. Het doet onsen mederburger zooveel te grooter eer omdat hij eenen medestrever gehadt heeft die nog desen jaere den prijs van het groot concours behaelt hadde, etc. Welke aldus door de directeurs onser academie is bekent gemakt geworden.

Ontrent den 12 uren van desen morgen saeg men op 't onvoorsiens de heele stadt als in wanorder op het uijtbersten van eenen schrikkelijcken brant in een ledig huijs in d'Oude St.-Walburgstraete, alsdan bewoont geweest hebbende door d'heer doctor Vermuelen en aen hem toebehoorende, hetzelve huijs te koop hangende. Nog klokke, nog schelle vermogende te klippen, was het reets een uren vooraleer men aen den feilen brant eenige hulpe met brantspeijten konde toebrengen en den brant was zoo hevig uijtgebreijt dat eer het drij uren 's middags was het dak en het geheele binnenwerk van het huijs door de woedende vlammen vernielt was, waerdoor ook de twee nevensstaende huijsen veel schaede geleden hebben, hoewel den brant door het doorbranden van eene balck, liggende van het nevensstaende huijs in het ledig huijs bij negligentie veroorsakt was.

(180) Joseph Ducq ‘van Brugge’, geboren te Ledegem op 10 september 1762, werd in 1780 leerling van de Brugse academie. In 1786 ging hij in Parijs in de leer bij Bruggeling J.B. Suvée. In 1792 kwam hij terug naar Brugge. Hij vestigde zich opnieuw in Parijs van 1795 tot 1807. Na een zesjarig verblijf in Rome keerde hij in 1813 naar Parijs terug. In 1815 werd hij directeur van de Brugse academie. Hij overleed in deze functie te Brugge op 9 april 1829. Als historieschilder in de stijl van David en Suvée schilderde hij portretten, historische, bijbelse en mythologische taferelen (G. GYSELEN in: Lexicon van Westvlaamse beeldende kunstenaars, II, 1993, p. 84).

(11 december 1797)

Op den 11 december wiert bij hallegebode van 't stadthuijs bij orders van de centrale administratie afgekondigt eene wijtloopige strenge proclamatie nopende de pasporten die aen de emigrés deser landen alle hoop beneemt en bijnae op den zelven voet zooals dese proclamatie in de voorigen Gensche gasette N. 390 kan gesien worden⁽¹⁸¹⁾. 391 gasette van den 11 december, etc.

(181) Zie SAB., reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 11.

(13 december 1797)

- fol. 70 - Op den 13 december is bij hallegebode van 't stadthuijs bij orders van de centrale administratie afgekondigt eene wet van den 7 brumaire lestleden behelsende eenige veranderingen voor de wetten van den 6 fructidor 4 jaer, 9 frimaire en 9 pluviose 5 jaer, raekende het recht van patenten. Uijt den 22 artikel blijkt dat de patenten voor het 6 jaer zullen moeten betaelt zijn binnen de drij eerste maenden van het jaer naer wekken tijdt de vervolgingen zullen beginnen. Welk tijdtstip zal eijndigen met den 30 deser loopende maendt frimaire, wanneer de patenten door elk moeten voldaen worden⁽¹⁸²⁾.

(182) Zie SAB., reeksnr: 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 18, 19, 20 en 21.

[p. 90]

(14 december 1797)

Op den 14 december 's morgens om 9 uren begonde het carilion op den thoren te spelen hetwelk bijnae den heelen dag tot 's avons laet continueerde, het groot vaendel wiert op den hallentooren opgesteken en de groote drijcaleurige vlagge voor het stadthuijs gehangen wegens de zekere aengekomen tijding van d'uijtwisseling van de ratificatie van vrede tusschen Zijne Majesteijt den Keijser, Koning van Hongarien en Bohemen (en lafhertigen afstaender der Oostenrijksche Nederlanden, waerdoor wij in eene zee van rampen en wanorders gebragt zijn) en tusschen de Fransche republicke waerbij pligtiglijk de Nederlanden aen de Fransche afgestaen zijn en ons alle hoop beneemt van in ons leven nog geluckig te konnen zijn. In den naermiddag wiert die tijding langs alle zijden der stadt rugbaer gemakt door het afkondigen en blaesen der trompetten, waerbij den etat-major, de municipale bediende, een detachement ruijterije alle geseten te peerde en verselt met een groot vaendel tegenwoordig waeren. 392 gasette van 14 december, etc.

(15 december 1797)

Op den 15 december zijnde vrijdag, was elk in 't grootste misnoegen gedompelt op het gesicht dat de Capelle van het H. Bloet ons heeren Jesu Christi, staende op den Burg nevens het stadthuijs, niet alleen gesloten, maer zelfs door de Fransche toegesegelt was. Wie zoude met het grootste hertszeer niet bevangen zijn op het zien toesmijten van eene Capelle waer den grootsten schat van 't heele ongeluckig Nederlandt bewaert en door het volk geeert en aenbeden wiert en waer sedert verscheijde eeuwen zooveele godtvrugtigheden gepleegt wierden? Dat ons nog meerder bedroeft is te vernemen dat er ook verscheijde andere Capellen en kercken zijn gesloten geworden en dat dese gelijk misschien alle de parochiale kercken publickelijk door de Fransche zullen verkogt worden, zoodat men klaer voorsiet dat alles wat de H. religie raekt, staet vernietigt en omverregeworpen te worden.

(16 december 1797)

Op den 16 december zijn door den scherpregter op een schavot op den Burg met een placaet boven hun hooft van 's morgens van 10 tot 4 uren 's middags tentoongestelt geworden twee persoonen welke door den crimineelen regtsbank tot 16 jaer in d'ijzers verwesen zijn, overtuijgt zijnde van een grooten nomber valsche kluijten of Fransche kopere stukken van twee stuijvers geslaegen te hebben.

(18 december 1797)

Op den 18 december zijn in 't licht verschenen, versaemeling sub N. te zien, twee saemenspraeken tusschen eenen boer en eenen advocaet, aengaende den eedt den welcken aen de geestelijcke door de republijke gevraegt wordt en waerbij het schijnt dat den eedt vermag gedaen te worden en welke het doolhof teenemael compleet makt. Als iets Sonderlings merkt men aen dat den heer paster Bulke van Damme die den eedt gedaen heeft van zijnen hondt gebeten zijnde, verwond gestorven is en doodt is bloet gelaeten geworden. 393 gasette van 18 december, etc.

(19 december 1797)

- fol. 71 - Op den 19 december zijnde den 30 frimaire (wintermaendt) en vervolgens den laesten dag op welken volgens twee voorgaende

[p. 91]

proclamatien de patenten moesten worden betaelt, waerdoor gisteren en heden den toeloop van menschen op het tevooren koningscomptoir bij de Nieuwjaerbrugge⁽¹⁸³⁾ zoo groot was dat er om het gedroom en ongelukken te voorkomen militaire wagt moest gestelt worden, bij honderden niet konnende bedient worden, waerdoor nootsaekelijk die wet zal moeten verlangt worden. Nu moet men niet alleen de patente die aen elk zeer lastig valt betaelen, maer om die te bekomen moet men eenen gesegelden boek door de municipaliteijt geteekent hebben, waerdoor den ontfangst van segels overgroot is. Nu moeten ook alle degone die eene patente van 20 livres en daerboven hebben den thienden penning van hunne woonste betaelen, hetwelk den bijnae onnoemelijcken ontfang nog veele grooter makt. Nu ziet men klaer dat het als eenen schrik is die de Fransche elk weten in te boesemen, want op de minste proclamatie elk om het eerst loopt en droomt om zijn gelt kwijt te worden, daerin de geluckige tijden aen den Keijser de belastingen zoo traegsaem en met zooveel moeijte door elk betaelt wierden.

(183) Bedoeld is het Tolhuis op het Jan van Eyckplein, waar een douanekantoor gevestigd was: zie MV. 1796, n. 29 en MV. 1794, f. 59-60, n. 54.

(21 december 1797)

Op den 21 december verneemt men dat er geduerende den gepasseerden avond eene groote moetwilligheijd begaen is op den persoon van eenen boer genaemt Ketels van Klemskerke, desen in den donkeren avond (terwijl er den onkost van 't ontsteken der lantairens niet afmag) tusschen 8 en 9 uren door vijf à ses persoonen aengerant en door hun naer eenen ommeweg in zeker huijs beweegt zijn, is niet alleen daer zeer mishandelt, maer ook eene merkelijcke somme gelt, horlogie en andere effecten ontweert geworden. 394 gasette van 21 december, etc.

(22 december 1797)

Op den 22 december saeg men in 't openbaer in eene saele van het Vrije nevens het tribunael crimineel geplaest door het tribunael correctioneel een seltsaem proces wijsen ten bijwesen van een groot getal persoonen, de drij persoonen genaemt Despersijn, Vandewater en den sauvegarde van Leffinge, waeren voor hetzelve gebragt van welke hiervooren fol. mentie gemakt is, voor het afligten te lande met verdreijgingen van het gelt der patenten, die zij bij verscheijde persoonen hadden doen geven. Naerdat er verscheijde getuijgen gehoort waeren en het proces van 3 uren 's middags tot 8 uren 's avons geduert hadde, zijn zij alle drij tot elk eene boete van 300 livres en tot d'opsluijtinge van een jaer in een correctiehuijs door den zelven regtsbank veroordeelt geworden.

(24 december 1797)

Op den 24 december is bij orders van de centraele administratie van 't stadthuijs afgekondigt bij hallegebode eene verbaesende wijtloopige proclamatie behelsende hooftsaekelijk dat de republijke van Vrankerijk met het gesloten vredetractaet met den Keijser alle de schulden van den oorloog op de Vereenigde Landen gehijpothequeert, zal kwijten en afleggen voor twee derde deelen in bons aen den draeger en het derde deel als nationaele schult op den grootboek van Parijs zal verkent worden en met welke bons nationaele goederen zullen mogen gekogt worden⁽¹⁸⁴⁾. Zulks is eenen slag waerdoor aen de begoede rentiers van het ongeluckigste Nederland een totale ruine zal toegebragt worden.

(184) Zie SAB., reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 29.

[p. 92]

(25 december 1797)

Op den 25 december zijnde den eersten Kerstdag, was onsen ongeluckigen toestant der kerken nog altijdt dezelve, alleen worden er missen en loven door de voormelde beeegdigde priesters gedaen, dog heden luijsterlijker als naer gewoonte die tot nog toe nogtans maer van zeer weijnige, tenzij Franschgesinde, gefrequenteert worden. 395 gaset van 25 december.

(28 december 1797)

Op den 28 december volgenden gasette dito 396 met swarten segel gedrukt.

(29 december 1797)

- fol. 72 - Op den 29 december wiert ten huijse van den boekdrukker Fransois Van Eeck en ten huijse van sr. Druck, cleermaeker nevens den huijse van den boekdrukker in de Hoogstraet wonende, door de municipale bediende eene nauwkuerig ondersoek gedaen wegens verscheijde boekskens die men zeijde door den zelven drukker verkogt en uijtgegeven te zijn en zelfs langs de Straeten gevonden zijn⁽¹⁸⁵⁾. Welke afdruksels ten meerderen deele waeren vertransporteert ten huijse van den zelven Druk en aldaer versteken laegen en aldaer gevonden zijnde, is den zelven met zijne suster die bij hem woont in egte van vangenis beweegt geworden en zijne vrouw die swanger is, wordt in haer huijs bewaert door de schaedebeletters, den boekdrukker Van Eeck is vlugtig, wiens goederen zoo hij binnen een bepaelden tijdt niet weerkeert, alle zullen geconfisqueert worden. Men weet dat ook onder dese afdruksels bevonden wordt menige exemplairen nopende de nieuwe Fransche kercke en wat dezelve is, welk afdruksel zooals hiervooren gemelt, in geschrift naegemakt hebbe, etc.

(185) De drukker Frans van Eeck vestigde zich als drukker rond 1787. In de revolutietijd koos hij duidelijk partij tegen de Jacobijnen. Hij publiceerde heel wat drukwerk bestemd voor émigrés. Zijn laatste bekend drukwerk dateert echter van 1795. Gaat het hier om elders gedrukte publicaties? (Vgl. A. VAN DEN ABEELE, Brugse drukkers in de 18de eeuw, in: Vlaanderen, XLHI (1994), p. 147.)

(30 en 31 december 1797)

Op den 30 en 31 december zijnde den 10 en 11 nivose (sneeuwmaendt), moest ingevolgen eene proclamatie die van de municipaliteijt van over meer dan een halve maendt afgekondigt is op dees twee daegen een generale feest en vieringe voor den vrede plaets gehadt hebben⁽¹⁸⁶⁾, dog dezelve is heden door een naeder hallegebodt om de kortheijd des tijdts verschoven tot op den 30 deser maendt nivose, wanneer voor vast met alle bedenkelijcke pligtigheijd van alle de kantons het feest voor den vrede tusschen den Keijser en de Fransche zal geviert worden⁽¹⁸⁷⁾.

Eijnde van 't jaer ons heeren 1797.

(186) Zie SAB., reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 28.

(187) Zie SAB., reeksnr. 122, Plakkaten, reg. 45, nr. 30, dit hallegebod werd door Van Walleghem volledig overgenomen in MV 1798 (5 januari 1798).