Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1793 en 1794

[p. 109]

Merckenweerdigste voorvallen 1794

[p. 110]

Begin van 't jaer ons heeren Jesu Christi 1794
Jaerschrift
tUssChen aL 't oorLoogsgeDrUIJs en Vrees begInt nU hIer kLaer, 't eenDUIJst seVenhonDert en VIerentnegentIgste Iaer

(Januari)

(2 januarij 1794)

- fol. 1 - Op den 2 januarij waeren 's morgens de agt stukken kanons, de cuissons en bagasewaegens, die sedert d'aenkomste der Hannoversche troupen alhier voor d'hooftwagt hebben geplaest geweest, vervoert naer Oostende welke met menige andere altalerie en troupen ingescheept worden naer Lavende tot onderstuening van de koningsgesinde aldaer die met de troupen van de Vereenigde Mogentheden langs dien kant altijdt verder in het verwoest Vranrijk dringen⁽¹⁾. Heden heeft men alhier met het grootste ongenoegen de zeer onaengenaeme tijdinge ontfangen dat d'Engelsche troupen, yereenigt met de koningsgesinde, naer eene groote slagting der Carmagnols⁽²⁾ te hebben gedaen, door des zelfs groote overmagt de stadt en haeve van Toulon hebben ontruijmt en weder aen de Fransche hebben gelaeten, welk geval den ramsspoedigen oorloog veel langduersaermer en van grootte toerijkender zal maeken. (I gaset van 2 januarij, etc.).

(1) Sinds mei 1793 woedde er een opstand tegen de Republiek in de Vendée. De opstandelingen wilden alle kerkelijke voorrechten herstellen en de monarchie opnieuw invoeren. In tegenstelling tot wat Van Walleghem suggereert ontvingen ze van de Engelsen geen noemenswaardige hulp. In december 1793 werd het leger van de Vendéens verslagen. Er volgde een bloedige repressie die meer dan 100.000 slachtoffers eiste. In april 1794 ontstond een nieuwe opstand in de Vendée. (J. TULARD, J.F. FAYARD, A. FIERRO, Histoire et dictionnaire de la Révolution française 1789-1799, Parijs, 1987, p. 145-155).

(2) Met Carmagnols worden hier Jakobijnen bedoeld. Een carmagnol was een jas met openstaande kraag en revers door de Jakobijnen gedragen, vandaar ook gebruikt in de betekenis van Jakobijn.

(4 januarij 1794)

- fol. 2 - Op den 4 januarij is binnen dese stadt Brugge uijtgegeven het eerste weekblad van het Comptoir Generael van aenwijsing opgeregt in de Nederlanden bij octroij van Z.M. den Keijser ende Koning, welkers uijtlegging te lang om te melden is⁽³⁾, terwijl men in het blad van heden en dat indien zulks voortgang heeft, alle saterdaege zal uijtgegeven worden en in het voorgaende gegeven bericht sub N. is te zien, genoegsaem sien kan tot welk nuttig oogmerk dese comptoiren in de Nederlandsche steden ingevoert zijn. het comptoir van Brugge opgeregt in de St.-Walburgstraet is reets in volle werking, en zulks voortgang hebbende en mij de blaederen ter hand komende zal dezelve saemenvoegen om in 't toekomende te zien tot welk nuttig oogmerk dees comptoiren zijn opgeregt geworden.

(3) Blijkens een bewaard exemplaar (SBB., Van Huerne, 1794 I, nr. 68) gaat het om een commercieel agentschap, gevestigd in Brussel, Gent en Brugge, dat wekelijks een advertentieblad publiceerde en bemiddelde voor personeelsaanbiedingen, handel in (tweedehandse) roerende en onroerende goederen. Het advertentieblad verscheen onder de titel Annoncen van het comptoir generael van aenwysinghe van dese Nederlanden.

(6 januarij 1794)

Op den 6 januarij wiert in 't licht gegeven: ‘Ontwerp van eene eijgendommige vrijwillige gifte’ als ook: ‘Saemenspraeke tusschen eenen pastor en den schoolmeester op 't zelve subject’, welke versaemeling sub N. kan gesien worden en in welke men siet waerin de vrijwillige giften die reets geaccordeert zijn zullen bestaen, en uijt welke saemenspraeke men bemerken kan wat alle opwerpingen door de begoede daer tegen konnen gedaen worden. (II gaset van 6 januarij.).

[p. 111]

(9 januarij 1794)

Op den 9 januarij III gaset.

(12 januarij 1794)

- fol. 3 - Op den 12 januarij was er bij mandement van onsen eerw. heer bisschop, op versoek van onsen doorluchten gouverneur generael der Nederlanden, in alle de kercken deser stadt ingestelt eenen generaelen biddag om den almogenden Godt over de tot hiertoe bekomen weldaeden te bedanken en om den voorderen segen over de waepens der Vereenigde Mogentheden te verwerven⁽⁴⁾. Ten desen eijnde wiert in alle de kercken deser stadt om 9 uren 's morgens het Alderheijligste ter aenbidding geexponeert, om 11 uren wiert er afgesongen eene solemnele misse in welke in de cathedraele d'heeren der agtbaere collegien tegenwoordig waeren. 's Avons agter de solemnele loven wierden in alle de kercken processien rond de kercke omgedraegen en gesongen gelijk geduerende den dag de letanien en gebeden, die wegens den ingestelden biddag in 't begin des oorloogs ingestelt, nog voortdueren en twee mael ter weke in twee kerken gesongen worden.

(4) Zie SBB., Van Huerne, 1794 I, nr. 12.

(13 januarij 1794)

Op den 13 januarij heeft men 's morgens vernomen dat er geduerende den nagt eenige jongelingen deser stadt van hun bedde geligt en in egtenis beweegt zijn, omdat sij in d'herberge Het Paradijs⁽⁵⁾ opentlijk de santé der Fransche natie hebben durven uijtroepen en drinken. Dit bewijst genoegsaem hoe menige kwalijkpeijsende dat er maer al te veel binnen Brugge [...] der Fransche gevonden worden. (IV gaset van 13 januarij, etc.).

(5) Een herberg gelegen aan de westzijde van de Zwarte Leertouwersstraat nr. 12 (in 1887). Zie DE FLOU, o.c., dl. 12, Brugge, 1931, kol. 378; A. THEERENS, Op herbergbezoek te Brugge (1750-1850), onuitg. lic. verh., Leuven 1981, p. 90; A. VAN DEN ABEELE, Ik kom u te vragen een uytsteekbart, Brugge, 1983, p. 107.

(15 januarij 1794)

- fol. 4 - Op den 15 januarij wiert met groote pligtigheijd in de cathedraele kercke van St.-Donaes op des zelfs kerkhof voor 't cruijse begraeven de suster van onsen eerw. heer bisschop⁽⁶⁾, welken in die pligtigheijd niet tegenwoordig was ter oorsaeke den zelven nu ook sedert eenige daegen siekelijk is, zoodaenig zelfs dat men voor de behoudenis van onsen eerw. heer bisschop bevreest is. Geduerende desen morgen was het voormelt lijk pragtig in baere gestelt in de bisschoppelijcke hofkapelle, waer den toeloop van volk om zulks te zien overgroot was. Om 11 uren wiert het lijk door den heelen choor van St.-Donaes, door alle de meijsken der stedeschole, alle met waschlicht verciert met de waepens, gedraegen naer dezelve kercke waer ten desen eijnde in den choor alles pragtig uijtgedost was. Het lijk op welke eene kostelijcke verheven kroone lag, door agt meijskens der gemelde stedeschole langs den weg gedraegen wordende.

(6) De 81-jarige Maria Theresia Catharina Brenart, zuster van bisschop F.-G. Brenart was twee dagen eerder overleden (SAB., Algemene doop-, trouw- en begraafboeken, nr. 38).

(16 januarij 1794)

Op den 16 januarij wiert bij orders van 't magistraet deser stadt bij hallegebode en trommelinge vernieuwt het verbodt nopende het bedelen in de stadt en het meermaels bekentgemakt reglement nopende het mestraepen⁽⁷⁾, moetende eenider zulks willende verrigten met een certificaet van zijnen heer pastor voorsien zijn. Dat nu ook andermael het bedelen verboden is, is zeer noodig, 't wijl hetzelve door de ongeluckige tijdtsomstandigheden hoe langer hoe gemeender wordt. (V gaset van 16 januarij, etc.).

(7) Zie MV. 1791-1792, p. 76, n. 56.

(18 januarij 1794)

- fol. 5 - Op den 18 januarij in den naermiddag zijn binnen Brugge van Oostende aengekomen twee princensonen van den koning van Engelant om een besoek af te leggen bij hunnen broeder den hertog van IJork, wiens hooftkwartier nu tot Gend is⁽⁸⁾. Dese princen tot Oostende desen morgen aengekomen zijnde, zijn aldaer verwellekomt geworden door den etat major der besettinge en aensienelijkste persoonen der stadt, onder de losbrandinge der canons welke tot binnen Brugge gehoort wierden. Dese princen zijn ook binnen Brugge aengekomen, zijnde verwellekomt door den heelen etat major onser Hannoversche besettinge en aensienlijkste persoonen deser stadt, en vervolgens vergeleijt in het stadthuijs waer een pragtig avontmael bereijt was

(8) Met de twee Engelse prinsen, zoons van de koning van Engeland, zijn bedoeld prinsen Adolphus en Ernest (zie verder fol. 8). Met hun broer, de hertog van York, wordt hertog Frederik bedoeld. Ze waren zoons van koning George III van Engeland.

[p. 112]

van 200 couverts en van welke feest het wilt alleen tot 1900 guldens bedraegen heeft. De eetsaelen waeren ook pragtig verciert ook wegens den geboortedag van de koninginne van Engelant om die feest nog luijsterlijcker te maeken. Des anderendaegs zijn de twee princen vertrokken naer Gend naer hunnen broeder waer ook ter deser gelegentheijd een pragtig feest zal geviert worden.

(20 januarij 1794)

Op den 20 januarij is mij ter hant gekomen eenen almanach gedrukt tot Parijs en getijtelt: ‘Nieuwen sangalmanach’, versaemelinge sub N. te zien en op 't eijnde van welke men siet op hoedaenige wijse het jaer, weken en maenden in het ongeluckig Vranrijk verandert is en hoe aldaer geene distinctie van weken of eenig heijligdaegen meer onderhouden worden. (VI gaset van 20 januarij, etc.).

(23 januarij 1794)

- fol. 6 - Op den 23 januarij 's middags om 3 uren naer de vespers wiert onder het luijden van de groote klokke van de cathedraele kercke van St.-Donaes onsen hoogweerdigsten heer bisschop geadministeert door de geregten van Onse Moeder de H. Kercke, wegens eene swaere siekte waermede onsen opperherder is overvallen geworden. Het toedragen van 't Alderheijligste geschiede met alle pligtigheijd, welke verselt door den heelen choor langs den Burg tot in 't bisschoppelijk paeleijs gedraegen wiert, t'eijnde welke processiewijs het Alderheijligste weder naer de kercke gedraegen wiert. (VII gaset van 23 januarij, etc.).

(24 januarij 1794)

Op den 24 januarij wierden in de cathedraele kercke begonst de algemeijne gebeden tot behoudenis der dierbaere daegen van zijne hoogweerdigheijd. Naer d'hoogmisse eene solemnele misse met expositie van 't Alderheijligste afgesongen wordende, welke volgens de ordonantie van 't capittel heden uijtgegeven en versaemeling sub N. te zien⁽⁹⁾, eerstdaegs in alle kercken zal plaetse hebben. Geduerende desen nagt is er ten huijse van d'heer Verhulst, stokhouder in 't Princenhof⁽¹⁰⁾, begaen eene seltsaeme diefte zonder, dat men siet waer er braeke begaen is. Uijt het comptoir is er ontrent 500 pond groote zilvere specie ontweert en schoon er veel meer geit te ontweerden was, hebben de daeders in den kelder tot het vlees en boter gestolen, dat vremd voortkomt en waerom er van die diefte vremd geredeneert word.

(9) Zie SBB., Van Huerne, 1794 I, nr. 28.

(10) Betreft Bernard Verhulst, zie MV. 1787, p. 162, n. 8.

(27 januarij 1794)

- fol. 7 - Op den 27 januarij wiert ingevolgenden d'orders van deken en het capittel van St.-Donaes, als hiervooren vermelt, tot verlenginge van het dierbaer leven van zijne hoogweerdigheijd, wiens siekte nog geduerig in een gevaerelijcken toestant is, in alle de kercken deser stadt onder het luijden der klokken afgesongen eene solemnele misse met expositie van 't alderheijligste, zullende vervolgens totdat den hemel zal behaegen de gemelde siekte te herstellen in alle de missen de collecte pro infirmo gelesen worden⁽¹¹⁾.

Hedenmorgen waeren alle de wijkmeesters en substituten in 't stadthuijs saemengeropen om te beraemen tot het spoedig vinden van de patrioticque giften tot onderstant der K. en K. legers, die nog altijdt gevaer van de barbaersche Fransche lijden en die zoo men heden verneemt het Fort Louis hebben doen springen en hetzelve ontruijmt hebben⁽¹²⁾, zoo men uijt de VIII gaset van heden met de omstandigheden zien kan.

(11) Gebed voor een zieke . Zie ook SBB., Van Huerne, 1794 I, nr. 28.

(12) Zie MV. 1793, n. 220.

(30 januarij 1794)

Op den 30 januarij wierden 's morgens onder een grooten toeloop van volk vanuijt de vangenisse geboeijt naer het stadthuijs overgeleet twee dieven⁽¹³⁾ die, als 't zijne tijde vermelt, hebbe bestaen uijt de huijdevetterije van Pieter de Jonge een groot getal huijden te stelen. dese hebben met vier persoonen geweest en twee der zelve zijn het ontvlugt. Nu passeeren der geene nachten

(13) Het betreft vermoedelijk Pieter Dobbels, 28 jaar, geboren te Brugge. Tot drie jaar veroordeeld op 30 januari als ‘recelleur’ en op 23 juni 1794 vrijgelaten omdat hij in dienst trad. De andere dief is Joannes Herssens, 26 jaar, geboren te Brugge, ook tot drie jaar veroordeeld wegens diefstal (SAB., Registers van persoonen gecolloqeert in het mannen correctiehuijs tot Brugge, 1789-1795, nrs. 302-303).

[p. 113]

zonder dat er nu hier dan daer met gewelt en braeke ijsers uijt verscheijde kelder en ander gaeten uijtgebroken en geforceert worden. (IX gaset van 30 januarij, etc.).