Merckenweerdigste voorvallen en daegelijcksche gevallen. Brugge 1790

[p. 5]

Inleiding

Alle historici van de Brabantse Omwenteling stellen zich permanent de vraag: was onze revolutie progressief zoals de Franse revolutie of was ze eerder behoudsgezind? Deze vraagstelling is boeiend maar ieder antwoord moet zeer genuanceerd worden. Ook de Franse revolutie was een ingewikkeld kluwen van zowel progressieve als reactionaire ideeën en toestanden.

Het verhaal van Van Walleghem over het revolutiejaar 1790 biedt evenmin een antwoord op deze vraag⁽¹⁾. Van Walleghem beschreef niet het interne politieke gebeuren maar vooral de openbare gebeurtenissen. Het is een relaas van optochten van de Brugse schuttersgilden, van novenen en processies voor het welslagen van de revolutie en van plechtige openbare eedafleggingen ten voordele van het patriottisme. Dit alles uiteraard geplaatst in het Brugs decor: de Waterhalle werd in 1790 helemaal afgebroken en reeds werd de eerste steen gelegd voor een nieuw gebouw op de Markt.

Het verhaal bevat ook een aantal uitschieters. Eerst en vooral het verslag van het bezoek op 3 en 4 maart van ‘den Nederlandschen Washington’ generaal Vander Mersch die triomfantelijk in Brugge werd ingehaald. Vander Mersch kwam hier politieke steun zoeken voor zijn strijd tegen de Brabantse conservatieven. In dezelfde patriottische sfeer beschreef Van Walleghem de eedafleggingen van duizenden boeren uit de gemeenten van het Brugse Vrije op een grote tribune op de Markt tijdens de maanden juli en augustus. Merkwaardig is het relaas over de 700 landslieden uit Merkem die na 9 uur marcheren de stad bereikten en dan allemaal ontvangen werden in het huis van hun landheer Jean-Jacques van Outrijve van Merckem op de Sint-Jansplaats waar een grote feestmaaltijd werd aangericht. De verbroedering was niet volledig want iedereen zat keurig gescheiden volgens rang en stand. Een jonge Brugse revolutionair eerste luitenant Charles Breijdel van de Vlaamse dragonders sneuvelde en werd het symbool van de revolutionaire strijd. Hij werd door zowat alle groeperingen van Brugge gehuldigd.

Tegen de zomer werd het voor velen duidelijk dat de strijd niet makkelijk zou gewonnen worden. Nu begon angst te overheersen. Geruchten deden de ronde: in Gent hadden de keizersgezinden het drinkwater vergiftigd en in Brugge deelden ze aan onschuldige kinderen vergiftigde snoepjes uit. De notoire schepen van het Brugse Vrije Maximiliaan de Peellaert de Steenmaere was als gekend keizersgezinde bevreesd voor de reacties van de patriotten en wou op 27 juli als vrouw verkleed de stad ontvluchten. Hij werd herkend en bijna door de massa gelyncht. Toegevend aan de massa liet het stadsbestuur hem in een open koets naar het gesticht van de Cellebroeders brengen waar hij meer dood dan levend moest berecht worden.

Wat gebeuren moest gebeurde. In december waren er weer Oostenrijkse troepen in Brugge. De trouwe patriot Van Walleghem voelde zich bedrogen. Hoewel ze wel wisten dat de revolutie verloren was en zelf reeds de vlucht hadden genomen, hadden de leiders van de revolutie nog vele duizenden jongeren de dood in gejaagd. Hij schreef een bijzonder scherpe commentaar op de gebeurtenissen van 2 december

(1) Voor gegevens over Jozef Van Walleghem en zijn handschriften verwijzen we naar de edities van 1787, 1788 en 1789 die te Brugge in 1982 en 1984 verschenen. Voor een analyse van Brugge tijdens de Brabantse Omwenteling verwijzen we naar Y. VANDEN BERGHE, Jacobijnen en Traditionalisten. De reacties van de Bruggelingen in de Revolutietijd (1780-1794), Brussel, 1972 (2 delen).
Zie ook: J. LORETTE, P. LEFEVRE en P. DEGRYSE (ed.), Handelingen van het Colloquium over de Brabantse Omwenteling 13-14 oktober 1983, Centrum voor Militaire Geschiedenis, Bijdragen, 18, Brussel 1984 en daarin bijdrage van Y. Vanden Berghe, Specifieke Kenmerken van de Brabantse Omwenteling te Brugge (1787-1790), blz. 211-217.

[p. 6]

vooral op de houding van de geestelijkheid die zovelen misleid had. Dit valt bijzonder scherp op omdat Van Walleghem een vroom en godvruchtig man was die zijn leven in functie van het katholiek geloof had opgebouwd.

In de ‘Daegelijcksche gevallen 1790’ vinden we eerder journalistieke gegevens: ongevallen, sterfgevallen, beschrijving van de Meifoor en nieuws over de weersomstandigheden. Dit komt voor historici en volkskundigen goed uit omdat er in die periode te Brugge geen krant verscheen.

De editie van het jaar 1790 is het werk van een jonge ploeg. Johan Van Keersbilck en Ludwien Casier, licentiaten geschiedenis, werkten beiden ongeveer een half jaar aan het kritisch apparaat. Opsteller Ronald Engelrelst kopieerde de tekst en verzorgde de tabellen. Hoofdarchivaris dr. A. Vandewalle verzorgde de administratieve leiding hierin bijgestaan door archivaris N. Geirnaert. Allen dank ik voor de uitstekende manier van samenwerken. In de volgende jaren hopen we de rest van de kroniek te kunnen publiceren.

Brugge, 2 juli 1985

Prof. dr. Yvan Vanden Berghe