De werken van Vondel. Deel 10. 1663-1674

(1937)–Joost van den Vondel– rechtenstatus



Het derde bedryf. ASMODÉ. LUCIFER. Asmodé: 545[regelnummer] Doorluchtste keizer van den jammerpoel, vol rampen,Ga naar voetnoot545 En 't rijck der weerelt, wy verschijnen op uw stampen,Ga naar voetnoot546 In schaduw van den boom, geladen en vermastGa naar voetnoot547 Van heerlijck ooft, waer door de kennis groeit en wast.Ga naar voetnoot548 Gebie al watge wilt uw' dienaer toebetrouwen. Lucifer: 550[regelnummer] O Asmodé, nu help ons 't rijck des afgronts bouwen.Ga naar voetnoot550 Wy zoecken hulp en steun aen uw' doortrapten raet,Ga naar voetnoot551 Uit lust ter wraecke van dien onverdienden smaet, En 't schendigh ongelijck in 't opperhof geleden,Ga naar voetnoot553
[pagina 128]
Daer Michaël, bestormt, en wettigh aengestreden,Ga naar voetnoot554 555[regelnummer] Het heir der hemelen met zijnen donderslaghGa naar voetnoot555 En blixemstraelen dreef ten troon uit van 't gezagh,Ga naar voetnoot556 Ons eeuwigh toegestaen. nu willenwe, als bandyten,Ga naar voetnoot557 Geduurigh tegens 't rijck van dien erfvyant wrijten,Ga naar voetnoot558 Niet voor de vuist, en door een openbaer gewelt,Ga naar voetnoot559 560[regelnummer] Naerdien zijn heirkracht ons te maghtigh valt in 't velt,Ga naar voetnoot560 Maer door bedrogh, en list, en heimelijcke laegen. Zoo kan het kleenste dier het allergrootste plaegen.Ga naar voetnoot562 Nu giet dien aenslagh eens in een' rechtschapen vorm.Ga naar voetnoot563 Asmodé: Het allerreetste is dat men listigh hem bestorm,Ga naar voetnoot564 565[regelnummer] In zijn volschapen beelt, wiens glans zoo hemelsch flonckert.Ga naar voetnoot565 Indienge 't kroost, dat naer den vader zweemt, verdonckert,Ga naar voetnoot566 Zoo keert hy 't aenzicht van deze ongelijckenis.Ga naar voetnoot566-67 Ga naar voetnoot567 Gy weet hoe hun dit ooft zoo scherp verboden is,Ga naar voetnoot568 Geraeckt de zoon 't verbodt des vaders t'overtreden,Ga naar voetnoot569 570[regelnummer] Zoo steeckt hy zich in schult, door traenen, noch gebeden, Noch geene middelen te zoenen, hoe men schreit.Ga naar voetnoot571 Lucifer: Dat waer de misdaet van de hooghste majesteit Te quetsen trots hervat, in d'aerdtsche heerschappye.Ga naar voetnoot572-73 Asmodé: Met reden. vangenwe aen van beeldeschenderye,Ga naar voetnoot574 575[regelnummer] Naerdien het afgebeelde in zijnen oppertroonGa naar voetnoot575 Te zeker zit. dus wort de parel van zijn kroonGa naar voetnoot576 Geruckt, en in het slijck getrappelt en geschonden.
[pagina 129]
Lucifer: Wy nemen 't in beraet. maer weetge oock andre vondenGa naar voetnoot578 Te vinden, om allengs en niet zoo plotseling 580[regelnummer] Ons t'openbaeren? want de hemel sloot een' ringGa naar voetnoot580 En wacht van englen om dees beide, die nu paeren,Ga naar voetnoot580-81 En vrolijck bruiloften. gy hoort door loof en blaêrenGa naar voetnoot582 Den blijden bruiloftsgalm, en schellen vogleklangk, Uit telge, en tack, en haege, ontvonckt aen englezangk,Ga naar voetnoot584 585[regelnummer] Het feest inluiden. men is bezigh met bereiden En decken van den disch. Wachtengelen geleiden De gasten, en de bruit en blijden bruidegom.Ga naar voetnoot587 Oock waert hier Michaël, het hooft der hofwacht, omGa naar voetnoot588 Te waecken, dat geen wrock van helsch gespoock hen stoore.Ga naar voetnoot589 590[regelnummer] In 't kort men houdt'er wacht, van achter, en van vore. Bandijten worden licht verraeden, en ontdeckt.Ga naar voetnoot591 Asmodé: Bandyten dienen op te waecken, ongewecktGa naar voetnoot592 Van hunnen vyant, en geen vast verblijf te zoecken,Ga naar voetnoot593 Noch licht en ope lucht. De schaduwen, en hoecken,Ga naar voetnoot594 595[regelnummer] Spelonck, en onwegh, bosch, en galery, en haeghGa naar voetnoot595 Bedecken allerbest het nachtspoock, dat by daeghGa naar voetnoot596 Ongaerne wort gezien. het moet zich zelf bewaeren.Ga naar voetnoot597 Lucifer: Hoe kuntge wercken, en uw' aert niet openbaeren?Ga naar voetnoot598 Asmodé: Men trecke een grijns aen van het een of 't ander dier.Ga naar voetnoot599 Lucifer: 600[regelnummer] Een vogel, die de lucht met zijne pen bezwier,Ga naar voetnoot600 Gelijckt den geesten, die op hunne vleugels zweven. Verkies den adelaer, der voglen vorst, in 't streven Alle anderen te kloeck, en die met zijn gezichtGa naar voetnoot603 En ooghstrael niet ontziet het steeckend middaghlichtGa naar voetnoot604
[pagina 130]
605[regelnummer] Te tarten. d'adelaer zou zijnen roof ontdeckenGa naar voetnoot603-05 Van verre, indien hy most verhit ten oorlogh trecken. Hy is gewapent met den beck en scherpen klaeu. Of kies een' elefant. zijn lichaem valt niet naeuGa naar voetnoot608 Om in te schuilen, en bedeckt te loopen mommen.Ga naar voetnoot609 610[regelnummer] Hy is in reêngebruick de kloeckste van de stommen,Ga naar voetnoot610 En maghtigh met zijn' snuit een' boom te slaen in 't zant, Of Adam, in de lucht geslingert, op den tant Te vatten, zoo 't hem niet van geesten wort verboden.Ga naar voetnoot613 Asmodé: Dat 's waer: de godtheit waeckt om laegh voor d'ondergoden,Ga naar voetnoot614 615[regelnummer] En zijn' stadthouder, vorst en hooft van 't aerdtsche rijck.Ga naar voetnoot615 Geen dier is menschen in zijn kloeckheit zoo gelijck, En ons zoo nut, om stil een' aenslagh uit te wercken, Dat een geschubde draeck, voorzien van schoone vlercken.Ga naar voetnoot618 Hy is in vliegen en omzweven uitgeleert.Ga naar voetnoot619 620[regelnummer] Zijn tong, om 's menschen spraeck te volgen, gebootseert,Ga naar voetnoot620 Zou geestigh weifelen, en liegen, en bedriegen.Ga naar voetnoot621 Dat waer de rechte valck om van mijn hant te vliegen, En deze onnozelen te grijpen in hun vlught.Ga naar voetnoot622-23 Lucifer: Spreeck zachter. zie eens om en weêrom, dat geen luchtGa naar voetnoot624 625[regelnummer] Uw stem ontdecke, en zy dien grooten aenslagh mercken:Ga naar voetnoot625 Want hoe gy werckt of niet, men dient bedeckt te wercken, En hen te vangen, eer men onraet kan vermoên. Asmodé: Wat dunckt u van den draeck?Ga naar voetnoot628 Lucifer: de slang is schalck en koen, Twee eigenschappen, niet onaerdigh uitgekoren.
[pagina 131]
630[regelnummer] De schalckheit is dit dier natuurlijck aengeboren,Ga naar voetnoot630 Gelijck de stoutheit. zoo dees beide gaen gepaertGa naar voetnoot631 Wort d'aenslagh uitgevoert, die zulck een' langen staertGa naar voetnoot632 Van jammernissen, door alle eeuwen, na zal sleepen.Ga naar voetnoot633 Asmodé: Zy dienen beide niet al teffens aangegrepen.Ga naar voetnoot634 635[regelnummer] Men moet omzichtigh gaen, en spreecken een voor een.Ga naar voetnoot635 Lucifer: De vloeck en zegen is hun alle bey gemeen. Zy trecken eene lijn: wat d'een begeert wil d'ander. Asmodé: Zoo een van beide in wille en opzet dan verander,Ga naar voetnoot638 Zal d'ander volgen op het spoor van zijne ga.Ga naar voetnoot639 Lucifer: 640[regelnummer] Indien de vrou zich met den man hierop bera,Ga naar voetnoot640 Is 't vruchtloos aen de vrou dit stout bestaen t'ontginnen.Ga naar voetnoot641 Het reetste is eerst het hart van haeren man te winnen.Ga naar voetnoot642 De vrou volght lichtelijck het voorbeelt van den man. Asmodé: Indien men op het hooft geen voordeel winnen kan,Ga naar voetnoot644 645[regelnummer] Zoo moet men door de vrou den man zien om te zetten.Ga naar voetnoot645 Lucifer: Zy zal haer lippen traegh aen deze vrucht besmetten.Ga naar voetnoot646 Asmodé: Een dertle snoeplust kan haer brengen tot vergrijp.Ga naar voetnoot647 Lucifer: Het overtreên smaeckt raeu.Ga naar voetnoot648 Asmodé: de vrucht is versch en rijp, En lecker op de tong, bekoorlijck in haere oogen. 650[regelnummer] Zoo wort gevoelen, smaeck, met een 't gezicht bedrogen, Dry zinnen teffens door een' appelbeet alleen.Ga naar voetnoot651 Lucifer: Zoo wort mevrou eerst, maer de heer niet overstreên.Ga naar voetnoot652
[pagina 132]
Asmodé: De vrou moet voortreên, als de zwackste van hun beide, En bieden hem de vrucht. Lucifer: en zoo hy haer uitzeideGa naar voetnoot654 655[regelnummer] Zijn' mont te zetten aen het aengeboden ooft? Asmodé: Ontvoutze wat al goets dees appel hem belooft,Ga naar voetnoot656 Hoe kan hy laeten eens op haer verzoeck te proeven?Ga naar voetnoot657 Lucifer: Om eenen appelbeet den oppersten bedroeven, Door 't reuckloos overtreên van zulck een streng verbodt,Ga naar voetnoot659 660[regelnummer] En een gewisse doot te sterven, om 't genot Van eenen mont vol saps, leert dat den mont niet spaenenGa naar voetnoot661 Van dootelijck venijn? Asmodé: zoo zy 't verzoeckt met traenen, Hy slaet zoo kleen een bê de jonge bruit niet af.Ga naar voetnoot663 Oock terght verbodt de lust. het dreigen van de strafGa naar voetnoot664 665[regelnummer] Ontvonckt de lust. gy weet hoe lust u kon verrucken.Ga naar voetnoot665 Lucifer: Maer 't menschdom spiegelt zich aen 's engels ongelucken. Asmodé: Hy is te bijster op meer wetenschap belust.Ga naar voetnoot667 Lucifer: Wat zaecken zijn hem niet natuurelijck bewust, Oock boven zijn natuur? Asmodé: noch zal hy 't zeil niet strijcken,Ga naar voetnoot668-69 670[regelnummer] Maer willen Gode zelf in wetenschap gelijcken. Lucifer: Den allerhooghsten niet te wijcken, was de bron En eenige oirsprong, daer ons onheil uit begon. Asmodé: Zoo dient men langs dien kant hem listigh aen te randen.Ga naar voetnoot673 Lucifer: Begin, en voer het uit. zie toe, belegh uw bandenGa naar voetnoot674
[pagina 133]
675[regelnummer] Aen alle kanten vast, op dat hy 't niet ontspring'.Ga naar voetnoot675 Is u een spoock of tien te weinigh en gering,Ga naar voetnoot676 Men zal een regement oppressen hier ter stede.Ga naar voetnoot677 Asmodé: De schalcke Belial, mijn schiltknaep, houdt zich reede.Ga naar voetnoot678 'k Zal hem berechten hoe hy best ter menschejaghtGa naar voetnoot679 680[regelnummer] De netten spanne, om al het menschelijck geslacht,Ga naar voetnoot679-80 Ga naar voetnoot680 Met eenen zelven slagh, in 't eerste paer te vangen.Ga naar voetnoot681 Lucifer: Het rijck des afgronts zal met smoock en lofgezangen U eeuwigh eeren, zoo gy 't heldenstuck volvoert. Al wat de vleermuisvlerck in lucht en zwavel roertGa naar voetnoot684 685[regelnummer] Verlangt te deelen in den rijckdom van dien zegen, En vaert op helsch getoet den overwinner tegen,Ga naar voetnoot686 Zoo moedigh, dat de stoel des hemels, op 't geschalGa naar voetnoot687 Aen 't wanckelen, verschrickt van 's menschdoms zwaren val. Maer dit 's een poos te vroeg: dees hofstorm moet eerst voorgaen.Ga naar voetnoot689 690[regelnummer] Vang rustigh aen van 't hooft, en ziet niet om. laet doorstaen.Ga naar voetnoot690 Verschalck den bruigom eerst, en dan de nieuwe bruit.Ga naar voetnoot691 Spreeck Belial: daer komt hy aen, en vlamt op buit. BELIAL. ASMODÉ. Belial: Mijn heer, ick zocht u, in de lommer van dees hoven, Daer gy op 't stampen quaemt van onder opgestoven.Ga naar voetnoot694 695[regelnummer] Hoe luid de roep toch van den grootvorst Lucifer?Ga naar voetnoot695 Wat blyschap hoort men hier? Asmodé: dees bruiloft wort niet ver Van hier gehouden: maer wy zijn'er niet geroepen.Ga naar voetnoot697 Belial: Wat bloeit dees lusthof schoon! hier valt genoegh te snoepen. Het paradijsooft drupt den gaepende in den mont.Ga naar voetnoot699
[pagina 134]
700[regelnummer] De lucht van kruit en bloem rieckt heilzaem en gezont.Ga naar voetnoot700 De boomen bloeien door al 't jaer, als uit gewente.Ga naar voetnoot701 Natuur smilt lieflijck vier getijden in een lente,Ga naar voetnoot702 Niet anders dan of zy hier eeuwigh bruiloft houdt. Asmodé: De grootste hovenier, die dezen lusthof bout,Ga naar voetnoot704 705[regelnummer] En plant, is zelf belust geduurigh hier te waeren.Ga naar voetnoot705 Hy sloot het huwlijck der gelieven, die nu paeren. Wy zijn beraên dees vreught te stooren, hem ten spijt.Ga naar voetnoot707 De vorst, die 's menschen heil en 's hemels eer benijt,Ga naar voetnoot708 Begeert dat gy dit paer gelieven helpt verrucken,Ga naar voetnoot709 710[regelnummer] Om stout door snoeplust dit verboden ooft te plucken.Ga naar voetnoot710 Zoo krijght al 's hemels eer en 's menschdoms heil een' krack. De gansche weerelt hangt alleen aen dezen tack,Ga naar voetnoot712 En 't misbruick van dit ooft, indienze zich vergaepen,Ga naar voetnoot713 Vergrijpen aen dees vrucht. Belial: Hoe nu? is al 't geschapenGa naar voetnoot714 715[regelnummer] Niet even goet, en schiep de schepper eenigh quaet? Asmodé: Geensins: natuur is goet: in 't overtreên bestaetGa naar voetnoot716 De quaetheit. tegens 't hoogh verbodt zich iets vermeetenGa naar voetnoot717 Dat 's quaet. het leven wort gehanthaeft door het eeten: Maer tegens d'eerste wet iet eeten baert de doot.Ga naar voetnoot719 Belial: 720[regelnummer] Ick vatte uw voorstel: maer hoe krijgen wy hem bloot,Ga naar voetnoot720 Terwijlze 't bruiloftsfeest met hun genooden vieren?Ga naar voetnoot721 Asmodé: Gy moet u in een slang, de looste van de dieren,Ga naar voetnoot722 Vermommen, en hun stil genaecken van ter zy.Ga naar voetnoot723 Belial: Wort d'eerste bruiloft met zoo schoon een mommery 725[regelnummer] Vereert, het wil de bruit en bruigom eeuwigh heugen:
[pagina 135]
En wat is mommery? een geblanckette leugen, Wat anders in der daet, wat anders in den schijn.Ga naar voetnoot724-27 Ick wil de bruiloftsschael vermengen met venijn.Ga naar voetnoot728 De verf van 't blozende ooft zal lecker lockaes strecken,Ga naar voetnoot729 730[regelnummer] En met haer' glans den worm, die binnen steeckt, bedecken.Ga naar voetnoot730 Zoo een van beide zich aen deze vrucht vertast,Ga naar voetnoot731 Geraeckenze alle beide aen mijnen angel vast.Ga naar voetnoot732 Asmodé: Gy kuntze plotseling niet vatten en bekooren;Ga naar voetnoot733 Zy moeten eerst uw rede en schijnschoon voorstel hooren.Ga naar voetnoot734 Belial: 735[regelnummer] 't Gehoor moet voorgaen, en de rede hun den schroom Beneemen, om allengs wat nader aen den boom Te treden, voet voor voet; dan met de hant genaecken Den appel, die het oogh bekoort, den mont tot smaecken Verlockt. zoo wort de doot onweetende gekust, 740[regelnummer] En niet ontmomt, eer 't vier der snoepkoortse is geblust.Ga naar voetnoot740 Asmodé: Gy weet uw ooghmerck net en op een punt te treffen.Ga naar voetnoot741 Belial: Dan zal 't vernederen kort volgen op 't verheffen.Ga naar voetnoot742 Asmodé: Zoo heeft het Lucifer in zijnen val geleert: Belial: En wy met hem, tot in den zwavelpoel verneêrt.Ga naar voetnoot744 Asmodé: 745[regelnummer] De grootvorst vint geraên den man eerst om te zetten:Ga naar voetnoot745 Belial: Die ziet te scherp, en zal door grijns en schoon blanckettenGa naar voetnoot746 Der logen heenezien. de vrouwekunne is zwackGa naar voetnoot747 En simpel, als een duif. wy moeten met gemackGa naar voetnoot748 Te werck gaen, en den man door 't vrouwebeelt genaecken.Ga naar voetnoot749 Asmodé: 750[regelnummer] Het waer de kortste wegh den man in 't hart te raecken.
[pagina 136]
Belial: Geweer te spillen op een sterck en scheutvry heltGa naar voetnoot751 Is ongeraden. hier gelt loosheit, geen gewelt.Ga naar voetnoot752 Men moet het steenen hart vermurwen door gebeden,Ga naar voetnoot753 En vrouwelippen. dus laet wasch en klay zich kneden, 755[regelnummer] Door gloet en vochtigheit: en Adam, dus ge-eert, Is van de hooghste hant uit aerde gebootseert.Ga naar voetnoot755-56 Asmodé: Zoo woudtge door de rib des mans den man beweegen? Belial: Met reden: want zy heeft hem naest aen 't hart gelegen,Ga naar voetnoot758 Gelijck zijn eige ribbe, en tredenze in gespreck, 760[regelnummer] En noodtze haeren heer, het hart zal dezen treckGa naar voetnoot760 Terstont gevoelen, en, zijns ondanx, onverslagenGa naar voetnoot761 Den snoeplust van de lieve en jonge bruit behaegen, En innewilligen haere allereerste be. Asmodé: 'k Beken gevolghzaemheit is voester van de vre.Ga naar voetnoot764 Belial: 765[regelnummer] Zoo zietge in 't paradijs verzaemen d'eensgezinde.Ga naar voetnoot765 De doffer volght de duif, het hart de trouwe hinde, De leeu de boschleeuwin. d'een ga sleept d'andre voort:Ga naar voetnoot767 En waer valt weêrstant, als de liefde een lief bekoort.Ga naar voetnoot768 Doch eerwe ons in de leest van draeck of slang versteecken,Ga naar voetnoot769 770[regelnummer] Wat dunckt u? zoo wy haer in engleschijn verspreecken,Ga naar voetnoot770 Gelijck een bruiloftsgast; naerdien de bruiloftsdischGa naar voetnoot771 Van englen wort bekleet. Asmodé: in engleschijn? dat's mis.Ga naar voetnoot772 Wat wonder waer het Eve in engleschijn te leiden En zetten naer uw hant? zy kan niet onderscheiden 775[regelnummer] Dat uw begeerte met de wet des hemels strijt, En wort ontschuldight: want geen heilige engel wrijtGa naar voetnoot776 En worstelt tegens 't hof, van waer hy wort gezonden.Ga naar voetnoot777 Zoo bleef uw zege wel de helft en meer geschonden.Ga naar voetnoot778
[pagina 137]
Belial: Wy mommen best dan met de grijns van slang of draeck.Ga naar voetnoot779 Asmodé: 780[regelnummer] Indienge door dees grijns de menschelijcke spraeck Met aengenaemen toon kunt zonder valscheit treffen.Ga naar voetnoot781 Belial: Kan zy de valscheit van mijn voorstel niet beseffen,Ga naar voetnoot782 Het zal niet haperen aen een' oprechten klanck,Ga naar voetnoot783 Die min een menschestem, en meer een maetgezangk 785[regelnummer] Van engelen gelijckt. de slangetong te recken, Gelijck een taeie snaer, en op een' toon te trecken,Ga naar voetnoot786 Natuurlijck als een' galm, die uit den hemel daelt,Ga naar voetnoot787 Dat is de ziel met kunst door d'ooren heen gehaelt.Ga naar voetnoot788 Asmodé: Geluckt u dit, gy zult de zinnen haest betoveren,Ga naar voetnoot789 790[regelnummer] En door den ingangk van 't gehoor het hart veroveren. Belial: De voglezangk zou zelf een' woesten zeeorkaenGa naar voetnoot791 Betoveren, en houdt de wilde baeren staen.Ga naar voetnoot792 Ick wil het menschdom haest dien hemelsprong verleeren,Ga naar voetnoot793 En hindren zijn natuur om hoogh te triomfeeren,Ga naar voetnoot794 795[regelnummer] Te hoopen op den stoel, waeruit de haet ons schupt;Ga naar voetnoot795 Een wraeck, die eeuwigh al zijn zaet in d'oogen drupt.Ga naar voetnoot796 Asmodé: De bruiloftsgasten, die vol vreught den hof doorwaeren,Ga naar voetnoot797 Gedencken luttel met dees maere om hoogh te vaeren:Ga naar voetnoot798 Belial: En niemant minder dan d'aertsengel Gabriël.Ga naar voetnoot799 Asmodé: 800[regelnummer] De feestschael gaet rondom. de bruiloft wort met spelGa naar voetnoot800
[pagina 138]
Bazuin en zang vereert. de blyschap laet zich hooren. Dus lange zienwe noch geen kans voor ons geboren.Ga naar voetnoot802 Belial: Indien 't gelucken wou dat bruit en bruidegom Zich, onder 't hofbancket, door hunnen hof rondomGa naar voetnoot804 805[regelnummer] Een poos vertraden, en de bruit, langs deze zye Getreên, den bruigom, in een groene galerye,Ga naar voetnoot806 Alleen verwachte, dan waer 't tijt haer' mont te noôn Op deze boomvrucht, hun by zielstraf streng verboôn.Ga naar voetnoot808 Asmodé: Hier sla geluck toe: want 's bespieders kloecke vondenGa naar voetnoot809 810[regelnummer] Staen aen gelegenheit van plaetse en tijt gebonden,Ga naar voetnoot810 En aen 't gemoeten van natuuren: zonder ditGa naar voetnoot811 Schiet d'outste schutter mis, en buiten 't rechte wit.Ga naar voetnoot812 Belial: Misluckt het nu, men magh een' andren tijt beraemen.Ga naar voetnoot813 Asmodé: Indien het mooghlijck zy hen, midden in 't verzaemen, 815[regelnummer] En onder 't bruiloftsfeest, te locken in ons net, Dat wint den hooghsten prijs. het lustme d'eerste wetGa naar voetnoot816 Door 't allereerste paer t'ontwijden, en te breecken.Ga naar voetnoot817 Zoo wort de paeuwestaert des menschdoms neêrgestreecken.Ga naar voetnoot818 Laet Gabriël dees maer verkuntschappen om hoogh.Ga naar voetnoot819 Belial: 820[regelnummer] Wat zou het paradijs een keel naer 's hemels booghGa naar voetnoot820 Opsteecken! welck een damp al 's hemels glans bezwalcken!Ga naar voetnoot821 Asmodé: Wy triomfeeren, eer wy 't lieve paer verschalcken.Ga naar voetnoot822 Belial: Wy winnen met de hoope alree de zege in 't velt.Ga naar voetnoot823 De moedt geeft tien vooruit.Ga naar voetnoot824 Asmodé: Maer d'overwinner stelt 825[regelnummer] Den overwonnen wet.Ga naar voetnoot824-25
[pagina 139]
Belial: wat galm komt hier gedrongen? Asmodé: Daer wort het bruiloftsliet gelieven toegezongen,Ga naar voetnoot826 Waeronder Godts bazuin haer beurt houdt. sta wat stil,Ga naar voetnoot827 En laet ons luisteren wat hierop volgen wil.Ga naar voetnoot828 Belial: De hemel overstraelt den hof met rijcker glanssen.Ga naar voetnoot829 Asmodé: 830[regelnummer] De gasten vangen aen den hemel toe te danssenGa naar voetnoot830 Een' dans van eere en prijs, op bom, schalmey, en fluit.Ga naar voetnoot831 Hier komenze aen. schuil wech. bespie dien vetten buit. REY VAN WACHTENGELEN. ADAM. EVA.Ga naar voetnoot+ I. Zang: Danssenwe, Godts naem ter eere, Die gelieven t'zamenvoeght,Ga naar voetnoot834 835[regelnummer] Zoo gezalight, en vernoeght. Laetze beide, keer in keere,Ga naar voetnoot836 In het midden van den rey,Ga naar voetnoot837 Op kornet en hofschalmey,Ga naar voetnoot838 Harpen, fluiten, luiten, veêlen,Ga naar voetnoot839 840[regelnummer] En de bevende orgelkeelen,Ga naar voetnoot840 Trippelende zwey in zwey,Ga naar voetnoot841 D'eene ronde in d'andre mengelen,Ga naar voetnoot842 Tegens stroom, en dan voor stroom,Ga naar voetnoot843 Binnen menschen, buiten engelen,Ga naar voetnoot844 845[regelnummer] Luister scherp naer wet en toom.Ga naar voetnoot845 Laet ons op de pennen zweven,Ga naar voetnoot846
[pagina 140]
Dan, van bloemwerck ondersteunt,Ga naar voetnoot847 Met de voeten kringen weven, Dat de paradijsgront dreunt.Ga naar voetnoot849 850[regelnummer] Nu, voor 't reppen van de voeten,Ga naar voetnoot850 Laet ons dit volschapen paerGa naar voetnoot851 Eerst eerbiedigh gaen begroeten: Want het voeght de bruiloftsschaerGa naar voetnoot853 Datze eerbiedigh oorlof vraegen.Ga naar voetnoot854 855[regelnummer] Vangenwe aen op hun behaegen.Ga naar voetnoot855 I. Tegenzang: O geluckige gepaerde,Ga naar voetnoot856 Bruigom met laurier bekranst,Ga naar voetnoot857 En gy bruit, daer 't al om danst,Ga naar voetnoot858 Wat in hemel en op aerde 860[regelnummer] Zich in uw geluck verblijt, Gunt uw gasten datze om strijt,Ga naar voetnoot861 Gode en u ter eere, trippelen, En rondom u heene hippelen.Ga naar voetnoot863 Laet ons dus den bruiloftstijt 865[regelnummer] Vieren: want den feestgenoodenGa naar voetnoot865 Voeght geen stilte, op 't hooge feest, Maer een dans, van Godt geboden.Ga naar voetnoot867 In den hemel zweeft geen geest, Of hy slijt met lof te zingen 870[regelnummer] En een' godtsdans d'eeuwigheit,Ga naar voetnoot870 Voor den schepper aller dingen, Endeloos in majesteit. Laetge u dit verzoeck gevallen,Ga naar voetnoot873 Treet zelfs voor, wy vangen aen, 875[regelnummer] Hant aen hant, dus met ons allen Eenen ring om u te slaen, Op den galm der feestschalmeien. Zet de wijs in voor de reien.Ga naar voetnoot878
[pagina 141]
II. Zang. Adam: Laet ons dan den feestdans leerenGa naar voetnoot879 880[regelnummer] En den trantGa naar voetnoot880 Van den grooten heer der heeren;Ga naar voetnoot879-81 En den hemel nabootseerenGa naar voetnoot882 Met verstant.Ga naar voetnoot883 Volght de vaste en wufte lichtenGa naar voetnoot884 885[regelnummer] Op hun spoor.Ga naar voetnoot885 Dat 's op d'aerde een' hemel stichten.Ga naar voetnoot886 Elcke star bewaert haer plichten In Godts koor.Ga naar voetnoot888 Zeven losse danssen binnenGa naar voetnoot889 890[regelnummer] 't Vaste vier,Ga naar voetnoot890 Dat rondom, om prijs te winnen,Ga naar voetnoot891 Zeven telt aen 's hemels tinnen, In hunn' zwier.Ga naar voetnoot893 Dat ick dan de zon uitbeelde,Ga naar voetnoot894-vlg. 895[regelnummer] Gy, mijn bruit, 't Maenlicht, 't welckme noit verveelde. Scherpe prickel van mijn weelde, Dans vooruit. II. Tegenzang. Eva: 'k Laet den voordans aen my leenen.Ga naar voetnoot899 900[regelnummer] Volghme na.Ga naar voetnoot900 Worde ick heel of half bescheenen, Of is al de glans verdweenenGa naar voetnoot901-02 Van mijn ga: 'k Zalme troosten in het dwaelenGa naar voetnoot904 905[regelnummer] Voor een wijl, Tot dat uit uw rijcke straelen
[pagina 142]
Ick weêr licht by u magh haelen,Ga naar voetnoot907 Naer dien stijl.Ga naar voetnoot908 Komt u aenschijn my belonckenGa naar voetnoot909 910[regelnummer] Half of gansch, 'k Zal van zuivre liefde ontvoncken,Ga naar voetnoot911 Om den luister, my geschoncken, Schoon van glans.Ga naar voetnoot911-13 Hou den voortrant naer 't betamenGa naar voetnoot914 915[regelnummer] Hoogh en laegh.Ga naar voetnoot915 Laet ons scheiden, en verzaemen, Daerwe aen d'eerste kennis quaemenGa naar voetnoot917 Blijde en graegh. Toezang. Rey: Onder drypaer hemelingen,Ga naar voetnoot919 920[regelnummer] Die rondom Dien volschoonen bruidegom,Ga naar voetnoot921 Alle in ongelijcke kringen,Ga naar voetnoot922 Licht van zijne torts ontfingen,Ga naar voetnoot923 Op hun streeck,Ga naar voetnoot924 925[regelnummer] Een de morgenstar geleeck, Dan weêr d'avontstar in 't wijzen:Ga naar voetnoot925-26 Ga naar voetnoot926 Want zy danst hem voor in 't rijzen, Of volght trou zijn hemelbaen Achteraen. 930[regelnummer] De dans heeft zijn beslagh: nu weêr ten disch gelegen,Ga naar voetnoot930 Daer Gabriël u noot op 's hemels verschen zegen.	voetnoot545 Deze betiteling van Lucifer is vrijwel gelijk aan Dante's benaming: Lo imperador del doloroso regno, Inf. XXXIV, 28. voetnoot546 En 't rijck der weerelt: vgl. vs. 9; wy: Asmodé met eenige lagere duivels; stampen: stampvoeten, vgl. vs. 694. Ook in Peter en Pauwels vs. 128 worden de booze geesten door stampvoeten opgeroepen. voetnoot547 vermast: zwaar beladen. voetnoot548 de kennis: de kennis van goed en kwaad. De Engelen zijn met Adam en Eva samengekomen onder den boom des levens (vs. 395); de duivels vergaderen onder den boom der kennis van goed en kwaad, Gen. II, 9. voetnoot550 bouwen: uitbreiden. voetnoot551 doortrapten: sluwen. voetnoot553 schendigh: schandelijk; 't opperhof: de Hemel. voetnoot554 Daer: toen; wettigh aengestreden: door mij rechtvaardig aangevallen. voetnoot555 Het heir der hemelen: de opstandige Engelen, maar Lucifer stelt het valsch voor, alsof Michaël alle Engelen uit den Hemel wilde werpen. voetnoot556 gezagh: grootheid, glorie. voetnoot557 Ons eeuwigh toegestaen: ook dit stelt Lucifer partijdig en verkeerd voor; de Engelen waren nog in hun proeftijd en dus nog niet in 't geluk bevestigd; bandyten: uitgebannenen, vgl. vs. 591, 592, 1683. voetnoot558 dien erfvyant: God, vgl. vs. 6, 1461; wrijten: ons verzetten. voetnoot559 voor de vuist: openlijk. voetnoot560 Naerdien: omdat; zijn heirkracht: Michaëls leger. voetnoot562 Met een vage herinnering aan fabel IV van Warande der Dieren. voetnoot563 rechtschapen: practischen, bruikbaren. voetnoot564 Het allerreetste: het meest voor de hand liggend; vgl. vs. 642; men: wij; hem: God; bestorm': aanvalle. voetnoot565 zijn volschapen beelt: zijn heerlijke gelijkenis, de mensch. voetnoot566 zweemt: gelijkt op; verdonckert: verduistert, hem zijn glans (vs. 565) ontneemt. voetnoot566-67 Practisch en listig, bovendien theologisch juist, zegt Asmodé, dat God zich van den mensch, die zijn beeld is, zal afkeeren, zoodra die gelijkenis door de zonde geschonden wordt. voetnoot567 ongelyckenis: verminkte, bedorven gelijkenis, vgl. onwegh van vs. 595, onmensch, ondier. voetnoot568 dit ooft: van den kennisboom, vs. 548; scherp: streng. voetnoot569 de zoon: Adam; des vaders: van God. voetnoot571 zoenen: verzoenen. voetnoot572-73 Versta: dat zou een herhaling van onzen opstand zijn, maar nu op aarde. voetnoot574 Met reden: ja juist!; van beeldeschenderye: met de schending van Gods beeld. Van Lennep teekent aan, dat Vondel hiermee een veeg geeft aan de beeldstormers van 1566; 't is mogelijk maar niet duidelijk. voetnoot575 Naerdien: aangezien; het afgebeelde: God. voetnoot576 Te zeker zit: onschendbaar is, vgl. vs. 29; dus: aldus; de parel van zijn kroon: de in Gods genade levende mensch is de voltooiing van de schepping. voetnoot578 vonden: vondsten, bedenksels. voetnoot580 Ons t'openbaeren: ons te laten gelden. voetnoot580-81 een' ring En wacht van englen: een kring van wacht- of waakengelen; dees beide: Adam en Eva; paeren: trouwen. voetnoot582 bruiloften: bruiloftvieren. voetnoot584 ontvonckt aen: opgewekt door, vgl. vs. 123. voetnoot587 De gasten: de aartsengelen, vgl. vs. 439-40. voetnoot588 waert: gaat rond; der hofwacht: hier niet van de hemelsche legerscharen, die, zooals in Lucifer is uitgebeeld, Gods oorlog voerde (vs. 1397), maar van de paradijswacht, vgl. vs. 391. voetnoot589 helsch gespoock: helsche spoken, duivels. voetnoot591 Bandijten: boosdoeners, vgl. vss. 557 en 1683. voetnoot592 op te waecken: waakzaam te zijn. voetnoot593 geen vast verblijf te zoecken: als ballingen moeten ze rondzwerven. voetnoot594 Noch licht en ope lucht: en ze moeten in het duister en verborgene werken. voetnoot595 onwegh: ongebaande wegen, vgl. onmensch en ongelyckenis van vs. 567; galery: laan, vgl. vs. 25. voetnoot596 het nachtspoock: de nachtelijke zwerver, de bandiet. voetnoot597 Ongaerne wort gezien: zich ongaarne laat zien; bewaeren: beschermen. voetnoot598 Versta: Hoe kunt ge iets uitvoeren, als ge u heelemaal verbergt? voetnoot599 grijns: masker, vermomming. voetnoot600 Een vogel, die: Ja, een vogel, die; pen: vleugels; bezwier: bevliegt. voetnoot603 kloeck: krachtig. voetnoot604 ooghstrael: blik; ontziet: vreest. voetnoot603-05 Vgl. vs. 280-82. voetnoot608 kies: verkies; elefant: olifant; valt niet naeu: is wijd genoeg. voetnoot609 bedeckt te loopen mommen: zonder erg vermomd te loopen. voetnoot610 reêngebruick: vernuft; kloeckste: slimste; stommen: stomme dieren. voetnoot613 geesten: engelen. voetnoot614 voor d'ondergoden: over de menschen, sarcastische uitdrukking van Asmodé. voetnoot615 stadthouder: stedehouder, Adam, vgl. vs. 432; vorst enz.: vgl. vs. 352-53, 472; in zijn kloeckheit: lees: in hun kloekheid, vernuft. voetnoot618 Dan: als; een geschubde draeck: In den Bijbel is spraak van een slang als verleider van Eva (Gen. III, 1, 4), maar de overlevering wil, dat het ons bekende kruipdier vòor de verleiding van de menschen vlerken had. In de chr. iconographie werd de Paradijsverleider vaak als een gevleugelde slang of fabelachtige draak voorgesteld. Vondel gebruikt dikwijls de woorden slang en draak voor 't zelfde dier; vgl. vs. 618, 779; zie verder Sabbe: Dierkennis en Diersage bij Vondel (1917), bl. 36-vlg. voetnoot619 uitgeleert: volleerd. voetnoot620 te volgen: na te volgen, na te doen; gebootseert: gevormd. voetnoot621 zou geestigh weifelen: kan geestig, listig er omheen praten. voetnoot622-23 Aan de valkenjacht ontleende beeldspraak: de van de vuist losgelaten, afgerichte valk moest duiven grijpen in hun vlucht. Asmodé bedoelt: zoo'n draak zou mij hier te pas komen; onnozelen: Adam en Eva, die geen kwaad vermoedden, vgl. de duiven. voetnoot624 lucht: windzucht. voetnoot625 ontdecke: verrade; zy: Adam en Eva, of de Wachtengelen. voetnoot628 dunckt: met klemtoon; Asmodé wil doorgaan op het denkbeeld van de slang; schalck en koen: listig en dapper; niet onaerdigh uitgekoren: zeer doeltreffend gekozen. voetnoot630 schalckheit: listigheid; natuurlyck: van natuur. voetnoot631 stoutheit: dapperheid. voetnoot632 staert: gevolg. voetnoot633 jammernissen: jammeren. voetnoot634 Zy: Adam en Eva; al teffens: tegelijk. voetnoot635 gaen: te werk gaan; spreecken een voor een: ze éen voor éen aanspreken. voetnoot638 wille en opzet: begeerte en plan. voetnoot639 ga: wedergade, wederhelft. voetnoot640 bera: beraadslaagt. voetnoot641 aen: bij; ontginnen: beginnen. voetnoot642 reetste: doeltreffendst, vgl. vs. 564. voetnoot644 het hooft: de man. voetnoot645 om te zetten: om te praten. voetnoot646 traegh: niet makkelijk. voetnoot647 dertle: lichtzinnige. voetnoot648 Het overtreên smaeckt raeu: het overtreden van Gods verbod moet Eva tegenstaan. voetnoot651 zinnen: zintuigen; teffens: tegelijk; een': met klemtoon. voetnoot652 overstreên: overwonnen. voetnoot654 uitzeide: ontzegde, weigerde. voetnoot656 ontvoutze: als zij uitlegt. voetnoot657 laeten: nalaten. voetnoot659 reuckloos: roekeloos. voetnoot661 spaenen: spenen, onthouden. voetnoot663 zoo kleen een bê: zoo'n onbeduidend verzoek. voetnoot664 terght: prikkelt. voetnoot665 lust: lust, begeerte naar grootheid; vgl. vs. 671-72. voetnoot667 Hy: de mensch; te bijster: te zeer. voetnoot668-69 Versta: Hoeveel dingen zijn hem al niet van nature bekend, ja zelfs dingen die zijn natuur te boven gaan, nl. geestelijke dingen. voetnoot673 men: wij of ik; langs dien kant: door zijn begeerte naar kennis. voetnoot674 belegh uw banden: span uw strikken; vgl. 679-80. voetnoot675 hy: Adam; ontspring: ontga, ontkome. voetnoot676 spoock: duivel, vgl. vs. 689, 696. voetnoot677 Men: ik; oppressen: dwingen te komen, oproepen; stede: plaatse. voetnoot678 De schalcke Belial: de sluwe Belial, éen der hoofdpersonen uit Lucifer, maar hier tot een schiltknaep, dus een mindere van Asmodé, gedegradeerd; reede: gereed. voetnoot679 berechten: onderrichten. voetnoot679-80 Vgl. vs. 675. voetnoot680 al het menschelyck geslacht: het heele menschdom, dit zinspeelt op de erfzonde; vgl. vs. 712. voetnoot681 eenen zelven: éénzelfden. voetnoot684 Versta: alle duivelen op aarde (in lucht) en in de hel (in zwavel). voetnoot686 helsch getoet: afgrijselijke duivelmuziek, vgl. vs. 1416. voetnoot687 de stoel des hemels: de troon van God. voetnoot689 Maer dit's een poos te vroegh: Dit is de tweede maal dat Lucifer zijn voorbarige snorkerij zoo onderbreekt, vgl. vs. 72; hofstorm: aanval op het Paradijs. voetnoot690 van 't hooft: bij den man; laet doorstaen: zet door. voetnoot691 Verschalck: bedrieg. voetnoot694 op 't stampen: vgl. vs. 546; opgestoven: aanstuiven. voetnoot695 roep: oproep, proclamatie. voetnoot697 wy zijn er niet geroepen: duivelsch sarcasme. voetnoot699 drupt: valt; den gapende: hem die zijn mond opendoet. voetnoot700 lucht: geur. voetnoot701 door al 't jaer: het heele jaar door; gewente: gewoonte. voetnoot702 Versta: 't is hier altijd lente; smilt: smelt; een: met klemtoon. voetnoot704 De grootste hovenier: God. voetnoot705 waeren: rondwandelen, vgl. 588. voetnoot707 Wy zijn beraên: wij zijn van plan; hem: God. voetnoot708 De vorst: Lucifer, vgl. vs. 545, 745. voetnoot709 verrucken: verleiden. voetnoot710 stout: vermetel. voetnoot712 De gansche weerelt: het lot van 't heele menschdom, vgl. vs. 680. voetnoot713 vergaepen: vergeten. voetnoot714 geschapen: geschapene. voetnoot716 Vondel laat Asmodé hier het moraal-adagium toepassen: Non prohibitum quia malum, sed malum quia prohibitum. voetnoot717 De quaetheit: de zonde. voetnoot719 Vgl. Rom. V, 12. voetnoot720 bloot: onder schot. voetnoot721 genooden: genoodigden, gasten, de engelen, vgl. vs. 587, 771, 1502. voetnoot722 looste: meest looze, slimste. voetnoot723 van ter zy: niet rechtstreeks, maar met een omweg. voetnoot724-27 Sarcastische beschouwingen van den sluwen Belial; mommery: verkleedpartij; men denke aan de tafelspelen bij bruiloften in Vondels eeuw; van Hooft is zoo'n spel bewaard dat Mommerij heet. voetnoot728 bruiloftsschael: de vreugdebeker van het feest. voetnoot729 verf: kleur, blos; strecken: verstrekken. voetnoot730 binnen steeckt: binnenin zit. voetnoot731 vertast: vergrijpt. voetnoot732 angel: vischhaak. voetnoot733 Versta: Gij moet ze niet ineens aanklampen en terstond verlokken. voetnoot734 rede: redeneering. voetnoot740 ontmomt: ontmaskerd; snoepkoortse: begeerte om te snoepen. voetnoot741 net en op een punt: juist en precies; te treffen: aan te geven. voetnoot742 kort: spoedig. voetnoot744 den zwavelpoel: de Hel, vgl. vs. 3. voetnoot745 De grootvorst: Lucifer, vgl. 708. voetnoot746 ziet te scherp: is te slim; grijns: maskers. voetnoot747 vrouwekunne: het vrouwelijk geslacht. voetnoot748 simpel: onnoozel; als een duif: vgl. Matth. X, 16; met gemack: langs makkelijken weg. voetnoot749 't vrouwebeelt: de vrouw; vgl. vs. 1067. voetnoot751 geweer: geschut, pijlen; scheutvry: schootvrij, schotvrij; helt: man. voetnoot752 loosheit: sluwheid. voetnoot753 het steenen hart: den ongevoeligen Adam, vgl. Ezechiël, XI, 19. voetnoot755-56 en Adam enz.: versta: en die zoo hooggevierde Adam is ook maar van klei gemaakt, en kan dus door de warmte en de tranen van zijn vrouw wel gekneed worden. voetnoot758 Met reden: ja zeker; naest: het naast. voetnoot760 hart: hert. voetnoot761 onverslagen: onmiddellijk. voetnoot764 gevolghzaemheit: volgzaamheid; voester: voedster, aanvoedster. voetnoot765 verzaemen: samenkomen; d'eensgezinde: de soortgelijken. voetnoot767 d'Een ga: de éene gade; voort: mee. voetnoot768 valt: is. voetnoot769 leest: vorm, gestalte; versteecken: verschuilen. voetnoot770 Versta: Wat dunkt u, als wij Eva eens in de gedaante van een engel aanspreken? voetnoot771 een bruiloftsgast: een van de genoodigde engelen, vgl. vs. 721; naerdien: daar immers. voetnoot772 dat's mis: dat zou verkeerd zijn. voetnoot776 ontschuldight: door God verontschuldigd, dus niet als in zonde gevallene beschouwd; wrijt: komt in verzet, vgl. vs. 558. voetnoot777 't hof: de Hemel. voetnoot778 de helft: voor de helft. voetnoot779 mommen: maskeeren ons; grijns: masker. voetnoot781 valscheit: onechtheid. voetnoot782 Versta: als Eva maar begint met in de oprechtheid van mijn woorden te gelooven. voetnoot783 haperen: mankeeren. voetnoot786 trecken: stemmen. voetnoot787 Natuurlijck: zoo natuurlijk. voetnoot788 Versta: Als ik de slangetong, gelijk een snaar, zoo kunstig kan afstemmen, dat het lijkt, of iemand uit den Hemel spreekt, dus dat Eva meent met een engel te doen te hebben: dan lok ik zóo, door 't gehoor, haar ziel wel naar buiten, dan krijg ik haar wel aan 't spreken. voetnoot789 haest: terstond. voetnoot791 zou zelf: kan zelfs. voetnoot792 houdt: brengt tot. voetnoot793 haest: weldra; dien hemelsprong: zijn opgang naar den Hemel. voetnoot794 hindren: verhinderen. voetnoot795 stoel: hemeltroon; de haet: van God nl., vgl. Lucifer, vs. 2183. voetnoot796 Versta: De duivel zal zijn wraak over 't verlies van den Hemel eeuwig op het menschdom verhalen. voetnoot797 De bruiloftsgasten: vgl. vs. 771; den hof doorwaeren: door het Paradijs wandelen. voetnoot798 Versta: vermoeden weinig, dat ze met de tijding van Adams val naar den Hemel zullen terugkeeren. voetnoot799 En niemant minder: en niemand vermoedt dat minder dan Gabriël, de engel nl., die de verheffing van het menschdom boven de Engelen had aangekondigd, Lucifer, vs. 218-vlg. voetnoot800 De feestschael: de bruiloftsbeker gaat rond, zooals bij feesten in de XVIIe E. gebruikelijk was. Asmodé ziet alles door de struiken. voetnoot802 Versta: Voorloopig is er voor ons nog geen kans. voetnoot804 hofbancket: tuinfeest. voetnoot806 galerye: laan. voetnoot808 by zielstraf: op straf voor de ziel, onder zonde. voetnoot809 Hier sla geluck toe: dat moge gelukken; kloecke vonden: slimme bedenksels. voetnoot810 Staen gebonden: hangen af. voetnoot811 't gemoeten van natuuren: het ontmoeten van ontvankelijke naturen. voetnoot812 d'outste: de beste; wit: doel. voetnoot813 beraemen: bedenken. voetnoot816 d'eerste wet: het eerste het beste verbod. voetnoot817 ontwijden: schenden. voetnoot818 paeuwestaert: trots; neêrgestreecken: neergedrukt. voetnoot819 dees maer: deze mare, deze tijding, vgl. vs. 798; verkuntschappen: boodschappen. voetnoot820 een keel: een gejammer. voetnoot821 damp: nevel van droefheid, vgl. Lucifer, vs. 736-40. voetnoot822 verschalcken: verleid hebben. voetnoot823 Versta: door te hopen overwinnen wij reeds. voetnoot824 tien vooruit: een grooten voorsprong. voetnoot824-25 Versta: maar God blijft meester; d'overwinner: God; Den overwonnen: den duivel; galm: het gerucht van de bruiloftsmuziek. voetnoot826 gelieven: het paar. voetnoot827 Waer onder Godts bazuin haer beurt houdt: waaronder de muziek der Engelen Godts (vgl. bazuin, Lucifer, vs. 1655) haar partij meedoet. voetnoot828 wil: zal. voetnoot829 De volle zon bestraelt het Paradijs. voetnoot830 De gasten: de Engelen, vgl. vs. 797; den hemel toe te danssen: voor den Hemel, voor God, te dansen, vgl. vs. 833, ofschoon de dans ook ter eere van Adam en Eva is, vgl. vs. 862. voetnoot831 trom: tamboerijn, trommel; schalmei: veldpijp (hobo). voetnoot+ Rey. In deze religieuze danszangen, bestaande uit vijf deelen (1ste zang + 1ste tegenzang; 2de zang + 2de tegenzang; toezang) vormt de eerste zang den proloog of de inleiding, die, nog zonder dans gezongen (vs. 850), de orde van den dans aangeeft: nl. binnen menschen, buiten Engelen (844). Met den 1sten tegenzang beginnen de Engelen rondom Adam en Eva heen te dansen (876) en verzoeken hen, den dans verder te leiden (878). In den 2den zang komt dan eerst Adam uit, in den 2den tegenzang Eva. De toezang geeft in rusthouding een slotbeschouwing. voetnoot834 t'zamenvoeght: in het huwelijk verbindt. voetnoot836 keer in keere: telkens weer. voetnoot837 Staande in 't midden van den Engelenrei. voetnoot838 kornet: hoorn; hofschalmei: tuin- of veldfluit. voetnoot839 velen: vedels, violen. voetnoot840 bevende: tremoleerende. voetnoot841 Terwijl zij, Adam en Eva, met trippelende voeten zwaai in zwaai, kring in kring beschrijven. voetnoot842 d'eene ronde: hun eigen ronde; in d'andre: in die der Engelen. voetnoot843 In tegengestelde en in meegaande richting. voetnoot844 Adam en Eva in den cirkel; de Engelen daaromheen. voetnoot845 Allen scherp luisterend naar de intoomende regels, naar het rythme van muziek en danskunst. voetnoot846 op de pennen zweven: op onze vleugels rondzwieren, dus los van den grond. voetnoot847 Dan, staande op den bebloemden paradijsgrond. voetnoot849 Vondel stelt zich blijkbaar barok-engelen voor! voetnoot850 Vóor dat de eigenlijke dans begint. voetnoot851 volschapen: volmaakte. voetnoot853 de bruiloftsschaer: de Engelen. voetnoot854 oorlof: verlof; het vragen van oorlof vóor den dans hoorde bij de XVIIde eeuwsche etikette, vgl. Joan de Boetgez. V, 428. voetnoot855 op hun behaegen: als zij oorlof hebben gegeven. voetnoot856 gepaerde: gepaarden, paar. voetnoot857 met laurier: vgl. vs. 358, 393. voetnoot858 daer 't al: waar alles. voetnoot861 uw gasten: vgl. vs. 830. voetnoot863 hippelen: huppelen. voetnoot865 feestgenooden: op 't feest genoodigden, vgl. vs. 721. voetnoot867 Vondel stond zóo ver van de puriteinsche opvatting, die dansen verbood, dat hij den dans zelfs als door God voorgeschreven, in elk geval als een godsdienstige uiting voorstelt, vgl. II Kon. VI, 14, 16; zie ook 879-81. voetnoot870 godtsdans: dans voor God; vgl. Altgeh. II, 1472. voetnoot873 dit verzoeck: nl. van zelf dansend voor te gaan; gevallen: welgevallen. voetnoot878 Geeft den toon en den dans aan. voetnoot879 leeren: aanleeren. voetnoot880 den trant: de manier. voetnoot879-81 Versta: laat ons doen wat God zelf leert (gebiedt, zegt vs. 867) door den dans der hemelsferen. voetnoot882 door den dans der sferen en der sterren plastisch uit te beelden. voetnoot883 Met verstant: met begrip van den dans. voetnoot884 Volght: gij engelen, volgt; de vaste en wufte lichten: de vaste en de losse sterren; de eerste staan in de achtste hemelsfeer ('t vaste vier van vs. 890), de andere zijn de planeten of dwaalsterren, over de verschillende hemelsferen verspreid. voetnoot885 Op hun dansspoor, imiteerend. voetnoot886 Zoo brengt men de vreugde van den Hemel op aarde. voetnoot888 In Godts koor: in het door God geschapen danskoor der sterren. voetnoot889 Zeven losse: zeven losse (wufte) sterren, de planeten. voetnoot890 't Vaste vier: de vaste vuurhemel, zoo genoemd omdat de vaste sterren daar staan, vgl. vs. 884. voetnoot891 rondom: in de ronden of sferen onder hen, nl. aen 's hemels tinnen van vs. 892; om prijs te winnen: hoort bij zeven van vs. 892. voetnoot893 zwier: rondwenteling. Versta dus vs. 890-93 aldus: uit de achtste sfeer (nl. van den vuurhemel, waar de vaste sterren staan) worden zeven planeten geteld of gezien, die resp. in lange of korte banen (vs. 922) een prijsloop schijnen te houden. voetnoot894-vlg. Adam wil nu, dat de Engelen de planeten uitbeelden, hij zelf de zon, Eva de maan. voetnoot899 leenen: toedeelen. voetnoot900 tot Adam gezegd. voetnoot901-02 zooals de maan door de zon: volle, halve en nieuwe maan. voetnoot904 dwaelen: afwijken van de zon. voetnoot907 weer naderen. voetnoot908 Naer dien stijl: volgens de manier van de maan ten opzichte van de zon, naar deze dansfiguur. voetnoot909 beloncken: met liefde bezien. voetnoot911 De gloeiing van de maan, door de zon bestraald, is het beeld van Eva's liefde, door Adam opgewekt. voetnoot911-13 Liefde verwekt luister, luister liefde. voetnoot914 Neem, Adam, den voordans weer over, zooals het hoort. voetnoot915 Hoogh en laegh: hoort bij hou den voortrant: Zooals de zon omhoog den voordans houdt, moet Adam het op aarde doen. voetnoot917 Daer: waar; hier in 't Paradijs, waar wij elkaar 't eerst ontmoetten. voetnoot919 Deze Toezang geeft een nabetrachting, waarin het parallellisme van den sterrendans met den dans van de Engelen rond Adam en Eva nogmaals beknopt wordt uitgedrukt. Intusschen heeft er in de rolbezetting een verschuiving plaats, waardoor eenige onduidelijkheid ontstaat. Eva nl., die in den voorafgaanden Tegenzang de Maan verbeeldt, wordt nu aangeduid als de Morgen- en de Avondster, Venus (de heidensche naam wordt door Vondel vermeden). In 't stelsel van Ptolomeüs, dat Vondel volgt, staan de drypaer hemelingen of zes planeten in deze volgorde rondom de zonneplaneet: Maan, Mercurius, Venus, ZON, Mars, Jupiter, Saturnus. voetnoot921 bruidegom: de zon. voetnoot922 ongelijcke kringen: de concentrische hemelsferen of sterrenbanen. voetnoot923 torts: toorts. voetnoot924 streeck: baan. voetnoot925-26 Dit slaat op Venus en op Eva. voetnoot926 in 't wijzen: in 't aanwijzen, wordt aangewezen als. voetnoot930 beslagh: voltooiing.

Vorige Volgende

De werken van Vondel. Deel 10. 1663-1674

Het derde bedryf.

Over het gehele werk

titels

auteurs

Over dit hoofdstuk/artikel

lied