Neem je bed op en wandel

[p. 2]

[p. 7]

Inleiding

Het is meer dan twintig jaar geleden dat we uit het Witsenhuis aan het Oosterpark vertrokken naar een ruimer pand in de Oosterparkstraat. Dikwijls had ik, hangend uit het achterraam van onze kleine derde etage, verlangend gekeken naar de achterkant van die herenhuizen, vooral naar het perceel met de uitspringende ronde serre. Daar kwamen we te wonen.

Het was even de hoek om. Maar we lieten alles over aan een erkende verhuizer, die met stevige takels werkte. Toch nam Bert die dag zijn Olivetti-portable in de hand en wandelde er rustig mee de straat uit naar het nieuwe huis. Het zou hem geen tweede keer gebeuren dat zijn ‘broodwinning’, zoals toen, vanuit drie hoog uit de touwen gleed en op het asfalt te pletter stortte. Met de beschrijving van die turbulente verhuizing in 1949, van de Kloveniersburgwal naar het Witsenhuis, op een zelfde vrieskoude winterdag in december, wordt dit brievenboek besloten.

Aanvankelijk was Bert begonnen brieven aan Bert Bakker te schrijven om hem van het literaire leven op de hoogte te houden. In verband met hun respectieve tijdschriften kon Bert hem uitgebreid inlichten over de nieuwe poëzie en de belangwekkende artikelen die hij als Gidsredacteur op zijn bureau binnen kreeg en waar Bakker, oprichter en enig redacteur van Maatstaf, zeer in geïnteresseerd was. Gaandeweg komen er in de brieven andere onderwerpen aan de orde, krijgen we een tijdsbeeld van die chaotische jaren vijftig, een beeld van hoe er geleefd werd met een minimum aan liquide middelen, hoe het statiegeld van melkflessen uitkomst bracht en er een brood van kon worden gekocht, of sigaretten. Hoe er roekeloos flessen wijn op de lat werden ingeslagen.

Bert Bakker zagen we in die tijd geregeld op De Kring, de Amsterdamse kunstenaarssociëteit waar hij zich door zijn

[p. 8]

chauffeur vanuit Den Haag naar toe liet rijden. Hij deelde er royaal rondjes uit, kon staande aan de toog, met luide, gedragen stem verzen uit het hoofd citeren van de met hem bevriende grote dichters, maar imponeerde nog het meest door er geen geheim van te maken over een goed gevulde portefeuille te beschikken.

Hoewel Bakker mijn uitgever was - ik had wat verhaaltjes over de bezetting geschreven en ze naar Maatstaf gestuurd - verliep zijn relatie met Bert beter dan met mij. Vooral wanneer ik het honorarium ter sprake bracht, waarmee Bakker allesbehalve royaal was, ontstonden er irritaties.

Aangezien ik als debuterend schrijver over weinig zelfvertrouwen beschikte - in die tijd wilde niemand iets over de oorlog en de bezetting weten, en er nog minder over lezen - wierp Bert zich op als mijn ‘secretaris’. Niet alleen om in een vertrouwelijk schrijven te proberen het contact tussen mijn uitgever en mij te verbeteren, maar ook mijn zakelijke belangen te behartigen.

Bert geneerde zich niet de geldzorgen en de kleine ongemakken die het dichtersbestaan in de karige jaren vijftig teisterden, aan te roeren. De uitgever zat er immers warmpjes bij? Op De Kring had hij dat duidelijk laten merken en zich bovendien herhaaldelijk beroemd op zijn relaties met de Hoge Haagse Kringen! Kon hij die niet eens voor ons aanspreken? ‘Nog een duizendje en wij zijn uit de schulden, Bert. Ken jij in Wassenaar of daaromtrent niet een Verkalkte Kloot of een Groot Gek Wijf? Er moeten geen smoezelige verplichtingen aan vastzitten: wat ik wil zien is het grote gebaar...’

Daar hadden we tijdens de oorlog naar toe geleefd: het grote gebaar dat na de bevrijding gemaakt zou worden, waardoor alles weer mocht, alles weer kon, alles weer goed kwam.

Het werden roerige jaren en voor wie de illusie had gekoesterd dat er een ideale tijd zou aanbreken, kwam de klap des te harder aan. En die werd verdrongen door uitbundigheid, drank en dansen op het Leidseplein.

In de loop van de briefwisseling - eigenlijk kan men niet

[p. 9]

spreken van een briefwisseling, het was meer een eenrichtingverkeer van Amsterdam naar Den Haag - kreeg de uitgever steeds meer te kampen met lichamelijke malaise; hij verbleef enige tijd in een kliniek en werd vervolgens bij vriendinnen thuis liefderijk verpleegd. Bert bezorgde hem de nodige afleiding met verhalen over zijn jeugd, over zijn aan de lopende-band-briefschrijvende vader (‘Als God een adres had zou hij elke dag van mijn vader een brief krijgen’) en over de grote dichters over wie hij tot veel genoegen van Bakker, saillante anekdotes wist te vertellen. Bert omzeilde het onderwerp ziekte evenmin. Onomwonden kwam hij er voor uit een ongezonde belangstelling te hebben voor alles wat met kwalen te maken had. Door zijn eigen gekwakkel te beschrijven, trachtte hij Bakker moed in te spreken: ‘Neem je bed op en wandel, vriend.’

Bert Bakker reageerde op de brieven meestal per telefoon en bij voorkeur midden in de nacht. Wij moesten er ons bed voor uit. We verheugden ons op het grotere huis, waar we een slaapkamer kregen met een toestel naast het bed. Maar de verbouwing duurde enige maanden en toen we eindelijk konden verhuizen, was Bert Bakker overleden.

marga minco