Kind van de Oost

[p. 148]

Peter

Na de oorlog kwamen sommige kinderen zonder moeder uit het kamp. Dan moest worden afgewacht of hun vader de oorlog had overleefd in een van de krijgsgevangenkampen in de archipel. Soms kwam ook de vader niet terug. Dan probeerde men het weeskind onder te brengen bij familie of adoptiefouders.

Een van die kinderen was Peter. Zijn verhaal vertelde ik in Met Stijgende Verbazing (1980). Het volgende fragment speelt in Makassar, aan het eind van 1945, enkele maanden na de bevrijding.

We logeerden in de klaslokalen van een school en verhuisden, toen het wat veiliger werd, naar een groot leeg huis vlak naast de school. Elke dag kwamen er wel een paar kinderen bij, maar er vertrokken er ook weer veel, opgehaald door familieleden. Vaders kwamen terug uit de werkkampen van Sumatra, Birma, Java, of zelfs Japan. De meesten van ons kenden hun vaders alleen uit verhalen, want de mannen zaten in andere kampen dan de vrouwen en kinderen.

[p. 149]

Ik had een klein gevlochten koffertje met daarin mijn schatten - touwtjes en papiertjes, een stukje rubber om op te kauwen bij een bomaanval, een klein zwart plaatje aan een koordje met mijn naam erop, een paar sloffen die me te klein waren geworden, één reservebroek, een stukje kam, een stukje potlood en een klein leren portemonneetje met daarin de ring van mijn moeder en een fotootje van mijn vader. De hoeken van de foto waren bruin geworden en mijn vader keek streng. Ik keek vaak naar dat hoofd, samen met zuster Theresia. Het was een vierkant hoofd met stevige ogen.

‘Is hij aardig?’ vroeg ik haar.

‘Natuurlijk is hij aardig.’

‘Komt hij gauw? Zal hij het erg vinden dat mama dood is?’

‘Jawel, lieve jongen, maar hij zal blij zijn dat jij er nog bent.’

Ze had het druk in het opvangcentrum, zuster Theresia, ze had niet zo veel tijd voor mij als in het kamp. Maar 's avonds als we gegeten hadden en gewassen waren en voor onze matras op de knieën zaten voor ons nachtgebed, kwam ze vaak bij me knielen. Ik luisterde naar haar heldere stem die ons voorzei wat we moesten zeggen en keek naar haar. Ze had onder haar kap een mooi wit gezicht met blauwe ogen en gouden haartjes op haar bovenlip.

De school begon en ook de weeskinderen gingen ernaartoe. Ik leerde schrijven en rekenen. Er kwamen weinig kinderen meer bij en er gingen er ook weinig meer weg. We waren nog maar met een stuk of tien, sommige groter dan ik en sommige wat kleiner. Op een dag na schooltijd wachtte zuster Theresia me op.

‘Zullen we een eindje gaan wandelen, Peter?’

Ik greep haar hand en genoot. We liepen een heel stuk, overal bloeiden bloemen, ik luisterde van dichtbij naar het ruisen van haar witte kleed. We kwamen een lange brug over en aan het eind stond een ijsverkoper. Ik vroeg niets, want ik wist dat zusters geen geld hadden om iets te kopen.

[p. 150]

IJs kreeg je soms van de ouders van vriendjes, als je na schooltijd met hen meeliep en vertelde dat je in het weeshuis woonde.

Maar nu stopte zuster Theresia bij de ijscoman, ze stak haar hand in de wijde plooien van haar kleed en haalde een lepel voor de dag. Ze begon Maleis te praten, ze gaf de ijscoman de lepel en ik kreeg een ijsje. Even verderop gingen we zitten op het muurtje aan het eind van de brug. Beneden gleed modderig water voorbij, in de verte zag ik bruine kinderen stoeien in de rivier, tussen de grote gladde stenen die uit het water staken.

Ik likte het ijsje af terwijl ik nadacht over wat ik had gezien. Had zij een lepel gestolen? Dat mocht toch niet? Maar ik besloot er niet naar te vragen en likte totdat alleen het stokje over was en ik ook daar alle smaak van afgelikt had. Ik stak het stokje zorgvuldig in mijn broekzak om te bewaren.

‘Lekker!’ zei ik. ‘Dank u wél,’ zoals ik het geleerd had. En ik stond op om verder te gaan.

Maar toen begon ze te praten en vertelde dat mijn vader niet zou komen. Hij was ook doodgegaan.

Ik hoorde het onwillig aan. Doodgaan, doodgaan, iedereen ging maar dood.

Maar het kon me toch niet veel schelen, het was zelfs een beetje een opluchting, want die vader die kende ik niet en hij keek zo boos op de foto.

‘Dan blijf ik bij u,’ zei ik. Haar verkoop van de lepel deugde niet helemaal, maar bood wel mogelijkheden, lepels genoeg in het tehuis en ik zag een toekomst voor me met veel van dit soort wandelingen en ijsjes.

Het mocht wel niet, maar als zuster Theresia mij lief genoeg vond om lepels voor te stelen, dan konden we daar best een gewoonte van maken.

Ze was alweer aan het praten en ik verstond het eerst niet goed. Maar ten slotte begreep ik dat ik naar Holland zou worden gestuurd, heel ver weg.

‘Maar kan ik dan niet bij u blijven?’ vroeg ik.

[p. 151]

Nee, want zij moest naar Surabaya, naar haar eigen zustergroep en zij mocht geen kinderen meenemen. Morgen zou ze al gaan. Ze pakte me beet en trok me tegen zich aan. De gesteven rand van haar kap schuurde tegen mijn wang. In de verte zag ik de ijsverkoper nieuwsgierig toekijken. Ik rukte me los en holde weg.

‘Peter,’ hoorde ik haar nog achter me roepen. De ijsverkoper aarzelde of hij me tegen zou houden, maar ik was al langs hem heen voordat hij een stap had gedaan.

Ik wist de weg terug nog en rende achter elkaar door naar het zaaltje waar de bultzakken van de kinderen lagen. Mijn koffertje stond aan het voeteneind. Ik gooide me op de matras en dacht razend na. Maar er was geen uitweg, ik was alleen, alleen, alleen. Ik huilde van woede. Na een paar minuten stond ze naast me, ze ging op de matras zitten en legde het nog een keer uit. Het werd een lang en verward gesprek, waaruit ik alleen maar steeds duidelijker begreep dat zij wegging en dat ik niet mee mocht.

De volgende dag vertrok ze, achter in een jeep. Ik wilde niet door haar gekust worden en zwaaide niet terug toen ze wegreed, haar witte kleren wapperend in de wind.

Het fotootje van mijn vader gaf ik aan een klein meisje van vijf dat naast me lag. Zij had geen vader en was erg blij met het geschenk. Een hele dag lang liet zij het iedereen zien: ‘Kijk, ik heb de vader van Peter gekregen.’

Ik stond er stijfjes bij, toch een beetje spijt, en na een tijdje zei ik bits tegen haar: ‘Maar hij is wel dood hoor.’ Ik was al zeven, een oud ervaren kind.

‘Zielig,’ zei ze automatisch, maar borg het portretje toch zorgvuldig op in haar houten bewaartrommeltje. Ze had fotootjes van veel vaders, van iedereen die wegging, bedelde ze het fotootje af.

Een tijd later werd ik ineens bij de hoofdzuster geroepen. Zij was een oude zuster en had zwart haar op haar bovenlip.

‘Peter,’ zei ze, ‘je bent weleens bij Bertie Maas thuis geweest, hè?’

[p. 152]

‘Ja zuster.’ Ik dacht snel na, had ik daar iets verkeerd gedaan? Soms werd er iets vermist en dan kregen de wezen weleens de schuld.

‘Bertie is een vriendje van je?’

Ik haalde mijn schouders op. Bertie had vaak snoep, maar hij was een beetje een schreeuwerd en hij moest altijd zijn zin hebben.

‘Zou je bij hem willen logeren? Bij hem wonen? In plaats van hier?’

O, dat wilde ik zeker. De kinderen buiten konden veel meer hun gang gaan, ze reden naar school in een betjak of in een auto of achter op de fiets bij de djongos, ze hadden geld om ijsjes te kopen, ze mochten 's avonds nog weleens buiten spelen. Dezelfde dag al kwam Berts moeder me halen. Ik kende haar wel, een lange magere mevrouw met kortgeknipt haar. Ze was onderwijzeres op onze school, maar dan van een hogere klas. Berties vader was ‘insenjeur’, vertelde Bert altijd, maar hij wist ook niet wat het was. Hoog, in elk geval.

Ik wende al snel aan het wonen in een echt huis, maar kon heel lang mijn genot niet op. Met zijn vieren eten aan een tafel, rijst met minstens tien gerechten, na het middagslaapje kregen we limonade met snoep: ondé-ondé, klepon, kwee talem, noem maar op. We speelden buiten met kinderen uit de buurt totdat het donker werd. Ik durfde niet te vragen hoe lang het zou duren voordat ik weer terug moest naar het tehuis. Bert wist het ook niet, maar zei dat hij zou vragen of ik mocht blijven als ik beloofde dat hij de baas mocht zijn bij alle spelletjes.

Dat beloofde ik grif, want ik had allang gemerkt dat hij sterker was dan ik, hij was ook een jaar ouder, al zat hij door de oorlog in dezelfde klas. Ik liep alleen harder dan hij, want hij was dik, door al dat eten en snoepen.

Op een middag zat ik in een hoek van de voorkamer te lezen. Berts moeder praatte met een vriendin op het platje. Ik hoorde dat ze het over mij hadden.

‘Zo'n rustig joch! Het ideale speelkameraadje voor Bert-

[p. 153]

je. Direct al toen hij hier een keer kwam spelen dacht ik: die moeten we hebben. En zo dankbaar voor alles, hè.’

Berts moeder had een hoge luide stem. De vriendin zei iets terug wat ik niet verstond.

‘O, daar hebben we naar geïnformeerd hoor. Een keurig gezinnetje, hij was boekhouder bij de Handelmaatschappij, mijn man heeft hem nog weleens ontmoet en zij was dienstbode voordat ze uitkwam. Hij had nog een broer, maar die heeft al zeven kinderen en zij had een zuster, maar die schijnt hem ook niet te kunnen hebben. De zustertjes hebben dat allemaal uitgezocht. Dus hij is vrij en het bevalt echt uitstekend. Dus zeg ik tegen Fred: wat weerhoudt ons? En hij is het er helemaal mee eens.’

De vriendin zei weer iets met haar gedempte stem.

‘Ja, het is een lelijk eendje. De dokter zegt dat er misschien nog wel wat aan te doen valt. Zo'n vlek schijn je operatief weg te kunnen halen. Maar ach, het is een jongen. Ik zeg nog tegen Fred: waarom zouden we er een hoop geld aan uitgeven, dan blijft hij misschien nog zitten met een litteken. Ik vind het zo'n onzin.’

Ik stond op en ging geluidloos naar de badkamer. Als ik op mijn tenen stond kon ik in de spiegel kijken. Ik keek aandachtig naar de vlek. Lelijk? Ik zag het niet. De eerste keer dat ik merkte een vlek te hebben waar andere kinderen die niet hadden, vroeg ik het.

‘Zuster, wat is dat?’

‘Dat is een moedervlek, Peter, een vlek die je herinnert aan je moeder.’

Ik knikte bedachtzaam en herinnerde me haar koortsige hand over mijn gezicht, daar had ze me aangeraakt, toen ze al bijna een engel was. Ik was trots op mijn moedervlek.

Toen we voor het naar bed gaan onze tanden poetsten, vroeg ik haar: ‘Is deze moedervlek lelijk, tante?’

Ze keek me niet aan. ‘Poetsen, Bertje!’ zei ze, en tegen mij: ‘Dat noemen we geen moedervlek, Peter. Moedervlekken, dat zijn van die kleine bruine puntjes, zoals je bijvoorbeeld op je arm hebt. Kijk maar.’ Ze wees ze me aan.

[p. 154]

‘Hoe heet dit dan, tante?’ En ik wees op mijn wang.

‘Nee, daar zit hij niet, domme jongen,’ lachte ze, ‘dat komt door de spiegel dat je de verkeerde kant aanwijst. Kijk,’ ze tilde me op en wees de goede wang aan. ‘Dat noemen we een wijnvlek, omdat het de kleur van wijn heeft, dat is een soort grotemensenlimonade. Het is niet zo erg mooi, maar ook niet erg lelijk. Misschien gaat het vanzelf wel over, hoor. En als het niet overgaat, geeft het nog niks. Iedereen heeft wel wat. De een is mank, de ander scheel, weer een ander is te dun.’

‘Bertje is te dik,’ zei ik wijs.

‘Nee, dat is niet waar,’ zei ze, ‘Bert is stevig, hij is groot. Maar je bent niet te dik hoor, Bertje.’

‘Ung-ung,’ zei Bert poetsend.

Ik voelde dat ik haar boos had gemaakt en ik wist niet zo goed wat ik ermee aan moest.

Er viel me een zinnetje in dat zuster Theresia me nog geleerd had voor als ik bij vriendjes mocht spelen. ‘Dank u wel voor alles,’ zei ik en het had onmiddellijk succes.

‘Je bent een lieverd, Peter,’ zei ze en ze aaide me over het hoofd, ‘ik hoop dat je nog lang bij ons blijft.’