Gedenkweerdige aenteeckeningen

Brugse kroniek over 1765-1828

1797.

13 Meye hebben verscheydene priesters hunne declaratie van onderwerpinge aen de wetten der Fransche Republique gedaen in het huys der commune (stad-

[p. 23]

huys) en canton van Gend. Men heeft hunne naemen aengeplackt in de parochiale kerke tot Gend, waer zij geliefden hunne diensten te oeffenen. Het zelve is ook geschied tot Brugge, Cortrijk en andere steden van 't Nederland. Eene zeer kleyne nomber catholyken wilden hunne missen hooren. De onbeëedigde priesters deden hunne misse in verborgene plaetsen en hoorden biechte in 't donker tot gerief der waere geloovigen, niet zonder groot gevaer van den kant der ondeugende wethouders.

15 September is binnen Gend het besluyt van het uytwerkende Directorium bekendt gemaekt, waerbij alle de beelden aen de huyzen en op de publique wegen, alsmede de kruysen op de thorens moesten weggenomen worden. Door hetzelve besluyt wierd ook verboden het luyden der klokken voor de goddelijke diensten.

Ten zelven tijde is alhier tot Brugge gekomen het voorgemelde decreet over de beelden en kruysen etc. De municipaliteyt, wezende eene verzaemelinge van waere en ijverige Fransche philosophen, ontfingen dit decreet met een uytschijnende blijdschap en, nu als volmachtig zijnde van 't opperbestier, werkten hetzelve uyt met een overgroote blijdschap. Den dag wierdt gestelt tot den uytvoer. Men riep de werklieden tot het breken van het O.L. Vrouwebeeldt, dat nu eeuwen gestaen hadde aen den hoek van het stadhuys, hetwelk voor een mirakeleus beeld gehouden was van onse voorvaeders, om zaeken bekent in de oude registers deser stad, ten welken eynde eene jaerlijksche processie was ingestelt genaemt: de knickprocessie. Dit beeld had eenen intepot en penne in de hand tot memorie van het mirakel. Het beeld was besloten in eene glase kasse. Deze boose beeldstormers waeren nog bevreest voor 't volk, dat daer verzaemelde. Maer eene der municipaelen, gecommiteert door de vergaederde municipaliteyt, riep overluyt: ‘Slaet maer in stukken’, met herhaelinge. En de werklieden, daerdoor verstout, sloegen geheel dat beeldt in stukken ten aenzien van de omstaenders. Desen gecomiteerde vertrok met de werklieden van de Burgh naer de Groote Mart. Ik hebbe hem tegengekomen in de Breydelstraete. Hij gonk met grooten ijver doch bevreest voor het volk, dat medeliep en schreeuwde tegen dezen beeldstormer. Ik en hebbe niet willen blijven om sijne boosheyt te zien uytwerken. Ik kende hem geheel wel en ik zag zijne dwaesheyt en zijne verblindtheyt. Naerdat hij aldus zijne commissie voltrokken had in deze twee beelden te doen verbriselen in sijne tegenwoordigheyt, liep al het volk met quaedheyt en gedruys naer den Burgh weder, waer het volk bezig was met een aldergrootste empressement en gedrang om een kleyn stuk van het verbrijzelt O.L. Vrouwebeeld te konnen wegdraegen. Oliverius vanden Kerkhove, daer passeerende met een kordewaegen en dit spectacle ziende, met het hert vol bitterheyt over het schenden der religie door deze boose philosophen - die nochtans meestal Bruggelingen waeren en van Vlaenderen, west en oost - dede zijn uyterste best om een groot deel te konnen bekomen van dit beeld op den Burgh. En naer veel vlijdt aengewend te hebben, kreeg een zeer groot deel op sijnen waegen en vertrok tot op de Roosenhoedstallen onder het gedruys der jongers. Op die plaetse, heeft hij verklaert, was hij in groot perykel van in het water gesmeten te worden doch hij is met zijnen wagen ontsnapt medevoerende naer zijn huys het stuk van dit steene beeldt. Sijnen zoon, Joannes vanden Kerkhove, beeldthouwer zijnde, heeft daervan gemaekt een O.L. Vrouwebeeldt juyst dezelve representatie gelijk zij met 't Kindeken gestaen hadde op den Burgh. Ik hebbe naerderhandt dat nieuw gemaekt beeld gekoght voor mijnheer van

[p. 24]

Huerne de Schiervelde, die hetzelve aen zijne dochter, mevrouw de baronne de Pelichy, gegeven heeft. waer het bewaert word voor gedenkenisse⁽¹⁾.

Ten zelven tijde begon men alle de cruysen te weeren van de kerken en thorens. Eenen man nam dit aen van de perykeleuste thorens te ontcruysen, waerom hij ook genaemt wierd: den cruysduyvel. Hij maekte wonderlijke vliegende en hangende stellagiën, niet sonder groot gevaer van zijn leven. Hij kwam hierdoor in eenen grooten haet onder het volk, maer hij was den vriend der philosophen. Hij heeft daernaer een goed employ bekomen over zijne gedaene diensten, en naerderhandt is hem dat ontnomen en aen een ander gegeven. Daernaer en heeft hij maer een slepende gezondheyt gehadt en heeft nog achtien jaeren geleeft naer zijne moetwilligheyt. Het schijnt alsdat hij zig met de kerk verzoent heeft in zijne doodtziekte, aangezien de familie eenen lijkdienst heeft doen celebreren.

Uyt deze zaeken quaemen er nog ander voort, want op zekeren tijd, alswanneer een Hollands legioen alhier in garnisoen lag - welke natie hunnen stadhouder hadde doen vluchten - zoo kwaemen zij op zekeren dag allergaeder met waepens en kanons op den Burg om de beelden t' insulteeren der souverainen van Vlaenderen, die geplaetst waeren in den gevel van het stadhuys, van den eersten graef van Vlaenderen tot Maria Theresia. Zij pointeerden het canon op het stadhuys en zeyden: indien zij die schurken niet en weerden, zij bereid waeren het stadhuys met die er in waeren in stukken te schieten. Hunne vraege wierd toegestaen en men weerde de beelden een voor een, en wierden weggeleidt, sommige aen stukken en andere geheel.

Naerdat alle dese dwaesheyden geschiet waeren, vertoonde zig een ander spel. Eenen grooten gezeleerden Broeder van de Vrijheyt en de Gelijkheyt dede waepens of blazoenen brengen op de Groote Mart en onder andere ook dit van synen vader. Hij dede daeraf maeken eene hooge trophee, soo dat die waepens al boven malkanderen hongen. En de gestelde uere gekomen zijnde, dede hij ten aenzien van het volk het vuer daerin steken en liet ze zoo tot asschen branden onder het geroep: ‘Vivat de Vrijheyt en de Gelijkheydt!’

Maer hoort die dwaesheyt van dien Broeder van de Gelijkheyt. Hij verstoute zig van eenige beelden, of gedeelten derzelve, te willen verbranden publicquelijk op de Mart. En om zijnen haet nog meer te doen uytschijnen tegen de souvereynen, hij geboodt dit vier te ontsteken aen den beul. Dit waeren van die beelden van het stadhuys, die van steen waeren.

Dien zelven persoon ofte Broeder der Vrijheyt en Gelijkheyt was op eenen anderen tijd bezig in de kerke van O.L. Vrouwe binnen Brugge met brandewijn te schinken voor de gemeene menschen omdat zij hunne stem zouden gegeven hebben voor de createuren der Vrijheyt, want zij op dien dag moesten persoonen kiesen voor d'administratie en representanten. Noteert dat er geen dienst meer gedaen en wierdt in deze kerke. Naerdat het volk nog brandewijn gedronken hadde, stelden de Broeders der Vrijheyt hunne gezinde op eene stellagie, daertoe bereyt, en vroegen aen het volk of zij dezen wilden voor representant. Maer het volk, boos op hun zijnde, riepen alle gelijk:

(1) Deze en volgende alinea, alsmede de laatste alinea van dit jaar, werden uitgegeven door V. (= V. van de Velde) in Biekorf, IX (1898), blz. 188-190 onder de titel: Beeldstorm der Sansculotten te Brugge in 1797.

[p. 25]

‘Bas, Bas!’ En zoo van de andere. Den voorgenoemden wierd tot dryemael op de stellagie gestelt en het volk riep evenzeer: ‘Bas, Bas!’. Soodat zij desen keer tot hun oogwit niet konden geraken.

Naerdat dezen verbrander van steene beelden, die eenen grooten apostel was der Fransche philosophie en geheel zijn leven overgebraght in dulligheyden, wierd hij eyndelinge van de hand Gods geraekt in West-Vlaenderen en geslegen van eene afgrijselijke apoplexie, doch is noch een weynig daerdoor gekomen. Wij hebben niet gehoort dat hij zig beterde. Maer korst daernaer opnieuw geslegen schromelijk om aenzien, en is alsoo met zijne armen wijd open gestorven. Wij weten niet of hij God om bermhertigheyt gebeden heeft. Hij is enkelijk in soo eene attitude gestorven. Daer lag nu dien belhamer, die zijn land verraden hadde met hetzelve te brengen onder het jock der Fransche tyranie, en die alle boosheyt tegen de religie uytspoog en die van sijne jonkheyt af noch God, nog religie, nog ouders gevreest en hadde.

Omtrent dezen tijd, of mogelijks wat laeter, is deze naervolgende gebeurtenisse voorgevallen. Op de Groote Eekhoutbrugge hadde nu al merkelijke jaeren een standbeeld gestaen van den H. Joannes Nepomucenus met vergenoeginge der inwoonders en waer alle jaere een solemnele processie quam uyt O.L. Vrouwekerke. Nu de philosophen der Fransche gezindheyt, niet meer konnende in hunne oogen lijden het gezight van dit beeld, maekten een tsamensweeringe van dit bij nachte in 't waeter te werpen, twelke zij ook uytgevrocht hebben. Ik heb er differente van gekent en heb ook hun opvolgende straffen met verwondering aanzien. Want naerdat alle deze uytzinnigheden ten eynden waeren, den eenen is in 't water geloopen bij nachte; 2 ander zijn ellendig in 't hospitael gestorven; een vierden is sot geworden en is in het Dulhuys dul gestorven; ander hebben ook veele tegenkantingen gehad; zoodat ik er weinig van zien overblijven. Naerderhand is dit beeld wederom uyt het waeter gehaelt en weggeleyt om beter tijden te verwaghten tot de hersteltenisse.