dat lukte niet door coderingsproblemen op de Japanse ambassade. Onder de 2500 Amerikaanse slachtoffers waren ook burgers, maar die waren geen doelwit geweest. Het strategische doel van de operatie was de Amerikaanse marine zulke schade toe te brengen dat deze weinig zou kunnen uitrichten tegen de Japanse opmars in de Pacific, en zo tijd te winnen.
De aanslagen op New York en Washington zijn uitgevoerd door een nog steeds niet geïdentificeerde organisatie. Geen enkele staat heeft de verantwoordelijkheid opgeëist. Ze waren gericht op de symbolen van Amerika's economische en militaire macht en op de dood van zo veel mogelijk burgers. In één klap is 10 procent van het kantooroppervlak in New York weggevaagd, maar de machtspositie van de Verenigde Staten is er niet feitelijk door aangetast. Kenmerkend is dat de Amerikaanse regering reageerde met een even symbolische als nutteloze daad: zij stuurde een vliegdekschip naar New York.
Nee, met Pearl Harbor kan 11 september beter niet worden vergeleken - behalve dat in beide gevallen de Amerikaanse inlichtingendiensten faalden om de actie tijdig te onderkennen. Wel met een andere omineuze gebeurtenis: Sarajevo, 28 juni 1914. De moord op de Oostenrijks-Hongaarse troonopvolger, aartshertog Frans Ferdinand en zijn gemalin. Ook dat was een terreurdaad door een geheim genootschap. Ook daar droeg de aanslag een symbolisch karakter: door de op een na hoogste vertegenwoordiger van de dubbelmonarchie te vermoorden, werd zowel de kwetsbaarheid ervan tot uitdrukking gebracht als het protest tegen de annexatie van Bosnië-Herzegovina, dat volgens de samenzweerders bij Servië moest horen.
De moord in Sarajevo liep vijf weken later uit op de Eerste Wereldoorlog. Maar niet noodzakelijkerwijs. Het werd oorlog omdat Oostenrijk-Hongarije zich niet tevredenstelde met de opsporing en veroordeling van de daders, maar in de moord een aanleiding vond om eindelijk te kunnen afrekenen met Servië, dat in Wenen werd beschouwd als opdrachtgever van de aanslag - overigens ten onrechte. De lichtzinnige en verkeerde afwegingen die daarop in juli 1914 in de Europese hoofdsteden werden gemaakt, resulteerden in de oorlogsverklaringen van begin augustus. Niet de moord in Sarajevo veroorzaakte de Eerste Wereldoorlog, maar de wijze waarop de grote mogendheden, bovenal Oostenrijk-Hongarije en Duitsland, erop reageerden. De gang van zaken valt na te lezen in Hoe de oorlog ontstond, de Nederlandse vertaling van de analyse die de Duitse socialis-
Auteursrechtelijk beschermd